Biedrzeniec mniejszy – Pimpinella saxifraga L., z rodziny baldaszkowatych – Umbelliferae = Apiaceae, występuje w naszym kraju na zboczach, łąkach, pastwiskach, po przydrożach, w sadach. Jest rośliną rozpowszechnioną, ale nie skłaniałbym się do stwierdzenia, że pospolitą. Gatunek biedrzeniec wielki – Pimpinella major(L.) Hudson posiada podobne właściwości lecznicze.
Surowcem zielarskim jest korzeń biedrzeńca (niem. Bibernellwurzel) – Radix Pimpinellae, zbierany wiosną lub jesienią i suszony w temp. do 40 stopni C. Korzeń biedrzeńca mniejszego i wielkiego zawiera od 0,4 do 0,6% olejku eterycznego, bogatego w izoeugenol w formie estrowej i azuleny (brak w olejku z biedrzeńca wielkiego), ponadto kumaryny (pimpinellina – ok. 0,5%, izopimpinellina, sfondyna 0,01-0,05, izobergapten 0,01-0,05%, umbeliferon, skopoletyna, ksantotoksyna), trójterpeny, kwas chinowy, kwas kawowy, kwas chlorogenowy; flawonoidy (kemferol), poliacetyleny, skrobię i sterole (beta-sitosterol). Korzeń biedrzeńca mniejszego jest w sprzedaży, przy czym często surowiec jest pozbawiony olejku eterycznego wskutek rozdrobnienia i suszenia w zbyt wysokiej temperaturze. Olejek eteryczny biedrzeńcowy (z biedrzeńca mniejszego) – Oleum Pimpinellae jest niebieski z uwagi na zawartość 1,4-di-metyloazulenu). Olejek eteryczny z biedrzeńca wielkiego jest zielonkawy. Charakterystycznymi seskwiterpenami (trinorsekwiterpeny) olejku biedrzeńcowego są: geijeren, pregeijeren, trinoranastrepten, 1,4-dimetilazulen i 3,10-dihydro-1 ,4-dimetilazulen
Radix Pimpinellae (Bibernellwurzel; Racine de boucage, Radice di pimpinella) jest w Farmakopei Szwajcarskiej VI. Zgodnie z Pharmacopoea Helvetica VI surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,20% olejku eterycznego (surowiec sproszkowany nie mniej niż 0,15% olejku eterycznego). Popiołu nie więcej niż 10%. Dawki jednorazowe 3-10 g, do naparów. Korzeń objęty także przez starsze farmakopee szwajcarskie, np. Pharm. Helvetica III z 1898 r., IV z 1907 r.
Wodne, wodno-alkoholowe i alkoholowe wyciągi z korzenia biedrzeńca pobudzają perystaltykę przewodu pokarmowego i wzmagają procesy trawienia. Wpływają moczopędnie, mlekopędnie, żółciopędnie i wykrztuśnie. Na rynku trudno znaleźć surowiec dobrej jakości.
Olejek z biedrzeńca oraz wyciąg alkoholowy na 70% etanolu lub propanolu, ponadto wyciągi na acetonie i eterach działają zabójczo na roztocze i owady. Mogą być stosowane w leczeniu chorób roztoczowych, np. Demodecosis, świerzb.
Przetwory z biedrzeńca wywołują skurcze macicy, są przeciwwskazane podczas ciąży. Pobudzają również miesiączkowanie.
Głównymi wskazaniami do stosowania preparatów biedrzeńca są: nieżyty układu oddechowego (zapalenie oskrzeli i krtani, stany zapalne gardła, chrypka, kaszel), przeziębienie, grypa, angina.
Komisja E wydała dwie monografie na temat: Herba Pimpinellae (ziele biedrzeńca) nr 101 z 1 VI 1990 r. i Radix Pimpinellae nr 101 z 1 VI 1990 r. Ziele biedrzeńca oceniła negatywnie z braku dowodów na skuteczność. Korzeń biedrzeńca uzyskał pozytywną opinię od Komisji E.
Komisja E zaleca korzeń w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, w dawce dobowej 6-12 g surowca, 5-15 ml nalewki (1:5).
Ziele biedrzeńca – Herba Pimpinellae w medycynie ludowej jest stosowane zewnętrznie w leczeniu trudno gojących się ran i żylaków. Doustnie w formie naparów, maceratów i soku – w chorobach płucnych.
W ziołolecznictwie XIX wieku korzeń biedrzeńca uważano za środek moczopędny, pobudzający wydzielanie śluzu i napotny. Działanie napotne potwierdziły nowsze badania. Napar podawano przy przewlekłych nieżytach przewodu pokarmowego, dychawicy oskrzelowej, nieżytach dróg oddechowych, zaburzeniach trawiennych, słabym miesiączkowaniu. Gardło płukano naparem przy chrypce. Ziele pogniecione przykładano na rany. Młode listki były składnikiem sałatek odżywczych, wzmacniających i czyszczących wątrobę. Krowy spożywające dużo biedrzeńca dają mleko błękitnawe za sprawą przenikania do niego olejku eterycznego. Mleka jest równocześnie więcej.
Radix Pimpinellae jest w Pharmacopoea Germanica editio III z 1890 r. W Farmakopei Pruskiej – Pharmacopoea Borussica III z 1813 r. widnieje pod nazwą Weiße Pimpinellwurzel. Pharmacopoeia Regni Poloniae z 1817 r. również obejmuje korzeń biedrzeńca z Pimpinella saxifraga L. (Radix Pimpinellae albae). Korzenia biedrzeńca brak w Farmakopei Polskiej II, III i IV. Brak go także w FP VI z 2002 r.
Dr Fr. Oesterlen (1861) podał dawki Pimpinella saxifraga (Pimpinellwurzel, Biebernell): 2-4 drachmy (~ 7,5-15 g) dziennie, do parzenia. Wymienił także nalewkę i ekstrakt z biedrzeńca jako leki w terapii zapalenia oskrzeli.
Napar – Infusum Pimpinellae: 3-5 g rozdrobnionych korzeni zalać szklanką wrzącej wody, parzyć 20-30 minut, przecedzić. Pić 2-3 szklanki naparu dziennie.
Nalewka biedrzeńcowa – Tinctura Pimpinellae: 100 g korzeń świeżych lub suchych i rozdrobnionych zalać 300–500 ml alkoholu 60-70%, odstawić na co najmniej 14 dni, przefiltrować. Zażywać po 5 ml 2-3 razy dziennie.
Related Posts
Pankreatyna – pancreatinum w medycynie dawnej i współczesnej, i troszkę o trzustce – pancreas
IV konferencja “Rośliny zielarskie, kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna”. “Medycyna naturalna w onkologii”. Krosno 11-12 maja 2017 roku. KOMUNIKAT II.
Rzodkiewnik – Arabidopsis = Stenophragma jako lek ziołowy
Parabeny w ujęciu Swiss Safe Cosmetics
Urotropina = Methenamine w dawnej i współczesnej medycynie.
Nalewka śnieżyczkowa i śnieżycowa – Tinctura Galanthi et Tinctura Leucoji w praktycznej fitoterapii
Biedrzeniec był znany w starożytnym Rzymie. Stosowano go tam jako środek na choroby serca, leczono nim również choroby kobiece i bóle zębów. Uchodził wówczas także za środek zmniejszający popęd płciowy u mężczyzn. Prawdopodobnie wzmiankuje o nim Pliniusz Starszy (I w. n.e.) jako o skutecznym leku na kamienie nerkowe i skąpomocz. Od VIII wieku do końca średniowiecza i później, uznawany był za skuteczny środek przeciw dżumie. W „Ogrodzie zdrowia” (autorstwa Johanna Wonnecke von Kauba – druga połowa XV wieku) o biedrzeńcu mniejszym tak napisano: „… W szczególnej mierze zatruciu zaradzi i nieczystość wszelaką z ciała wyciągnie. Korzeń z winem ugotować i wypić, a złą zatrutą krew z serca zabierze, z której snadnie ciężka niemoc może się zrodzić. Pimpinella zmieszana z nasieniem gorczycy, na proszek przerobiona i z octem wypita, potom sprzyja i złe soki wyciąga….”. Tabernaemontanus (1520 – 1598) niemiecki aptekarz, lekarz i botanik, uważał biedrzeniec za nader skuteczne lekarstwo na mór (dżumę), cholerę, wszelaką zarazę (tudzież – bydlęcą) i choroby weneryczne (z dodatkiem korzeni kolcowoja). Również u autorów zielników wydawanych w naszym kraju pisano o biedrzeńcu dużo i często np. Sz. Syreński (1540 – 1611) poświęcił mu w swoim zielniku aż 11 stron). Nasza medycyna ludowa używała obu gatunków biedrzeńca do leczenia: cholery, chorób żołądka, febry (b. mniejszy), wszelkich zaraz i moru (w takich razach noszono go przy sobie, spożywano, okadzano nim itp.). Obecne zastosowanie, skład jak i działanie surowca opisał wyżej pan doktor. Wydaje się, iż w obecnej fitoterapii najczęściej używa się biedrzeńca w rozmaitych chorobach górnych dróg oddechowych np. przewlekłych bronchitach, astmie oskrzelowej itp. (substancje zawarte w roślinie pobudzają naturalne mechanizmy wydzielnicze błon śluzowych, zapobiegają zaleganiu wydzieliny i ułatwiają odkrztuszanie). W takich chorobach można byłoby polecić mieszankę ziołową autorstwa J. Muszyńskiego: korzenie biedrzeńca – 2 części, liść podbiału – 1 część, kwiat dziewanny 1 część; czubatą łyżkę mieszanki na szklankę wrzątku, gotować 5 minut, po pół szklanki co 2 godziny. Dodam jeszcze rzadko podawane w literaturze, a czasem praktykowane przez współczesnych zielarzy, wykorzystanie biedrzeńca. Zalecają oni mianowicie świeży sok biedrzeńca jako skuteczny środek do usuwania plam skóry i do leczenia wszelkiego rodzaju wyprysków skórnych. Słów jeszcze kilka o kulinarnym wykorzystaniu obu opisywanych przez pana Henryka gatunkach. Warto wiedzieć, iż b. wielki ma liście niezbyt smaczne, o nieprzyjemnym zapachu, choć możliwe jest ich spożycie po ugotowaniu. Natomiast liście b. mniejszego mają ciekawy smak dość łagodny i głęboki – są smaczne. Nasiona obu gatunków można wykorzystać do robienia nalewek i przyprawiania słodyczy. W kuchniach w których używa się tego typu ziół w sztuce kulinarnej (np. Francja, Włochy, Hiszpania) zaleca się biedrzeniec mniejszy do: zup, masła ziołowego, majonezów, sałatek, past, sosów śmietanowych i mięsa. Natomiast b. wielki do: sosów, zup, majonezów, warzyw, sałatek, past, nadzienia. Niemniej niezależnie od zalet leczniczych i kulinarnych należy pamiętać, iż biedrzeńce łatwo pomylić z innymi roślinami, czasem nawet bardzo trującymi. Trzeba je więc dobrze poznać aby samemu pozyskiwać rośliny ze stanu naturalnego.