Bodziszek – Geranium i iglica – Erodium w praktycznej fitoterapii

Rodzaj bodziszek – Geranium obejmuje ok. 300 gatunków (rodzina bodziszkowate – Geraniaceae). Ziele (rzadziej sam liść lub kwiat) i kłącze z korzeniami bodziszków to surowce lecznicze, zaliczane do środków garbnikowych.
Geranium robertianum L. – bodziszek cuchnący – ziele – Herba jest w Farmakopei Genewskiej – Pharmacopoea Genevensis z 1780 r.
Pharmacopoea Parisiensis (Farmakopea Paryska) z 1758 r. wymienia jako surowce oficjalne: bodziszek cuchnący – Geranium robertianum L. (ziele), bodziszek gołębi – Geranium columbinum L. (liść), bodziszek czerwony (krwisty) – Geranium sanguineum L. (kwiat)
W Farmakopei Paryskiej znalazłem też surowce Geranium cicutae folio, Moschatum oraz Geranium cicutae folio, minus, supinum.
W wielu systemach z rodzaju bodziszek – Geranium wydzielono rodzaj iglica – Erodium. Warto dodać, że pod nazwą Geranium cicutarium L. kryje się obecnie Erodium cicutarium (L.) L’Heritier – iglica pospolita (w
Gatunek Erodium moschatum (L.) L’Heritier stanowił źródło surowca Geranium cicutae folio, Moschatum, kolejne surowce natomiast pochodziły z gatunku o obecnej nazwie Erodium cicutarium (L.) L’Heritier (iglica pospolita) oraz prawdopodobnie z gatunku Erodium ciconium (L.) L’Heritier i Erodium pilosum (Thuillier) Jordan.


Geranium hymalayense; Jungholz, Austria, lipiec 2009 r., odmiana uprawna ” Mamma”.

W Polsce występują następujące gatunki bodziszka:
1.Bodziszek żałobny – Geranium phaeum L.
2. Bodziszek łąkowy – Geranium pratense L.
3. Bodziszek błotny – Geranium palustre L.
4. Bodziszek leśny – Geranium silvaticum L.
5. Bodziszek czerwony – Geranium sanguineum L.
6. Bodziszek syberyjski – Geranium sibiricum L.
7. Bodziszek pirenejski – Geranium pyrenaicum L.
8. Bodziszek czeski – Geranium bohemicum L.
9. Bodziszek drobny – Geranium pusillum L.
10. Bodziszek porozcinany – Geranium dissectum L.
11. Bodziszek gołębi – Geranium columbinum L.
12. Bodziszek okrągłolistny – Geranium rotundifolium L.
13. Bodziszek rozłożysty – Geranium divaricatum Ehrh.
14. Bodziszek kosmaty – Geranium molle L.
15. Bodziszek lśniący – Geranium lucidum L.
16. Bodziszek cuchnący – Geranium robertianum L.
17. Bodziszek korzeniasty – Geranium macrorrhizum L.
Rodzaj iglica obejmuje gatunki:
1. Iglica pospolita – Erodium cicutarium (L.) L’Her.;
2. Iglica piżmowa – Erodium moschatum (L.) L’Her.;
3. Iglica wcinana – Erodium laciniatum (Cavanilles) Willdenow;
4. Iglica malwowata – Erodium malacoides (L.) L’Her.
5. Erodium botrys (Cavanilles) Bertolini

Geranium macrorhizum L. Jungholz, Austria, lipiec 2009 r.
W Szwajcarii dziko występują następujące gatunki:
1. Geranium robertienum L. (Stikender Storchschnabel, Geranium herbe-a-Robert, Geranio di San Roberto, Gerani plima; Ruprechtskraut), z podgatunkiem purpureum (Vill) Nyman (Purpur Storchschnabel);
2. Geranium sibiricum L., o białych kwiatach (czerwone lub różowe żyłki na płatkach);
3. Geranium pyrenaticum Burm.f.;
4. Geranium rotundifolium L.;
5. Geranium lucidum L.;
6. Geranium phaeum L. (Brauner Storchschnabel, Geranium brun, Geranio stellato, Gerani violet), z podgatunkiem lub odmianą lividum (L’Her.)DC.;
7. Geranium palustre L. (Sumpf Storchschnabel, Geranium des marais, Geranio palustre, Gerani da pali);
8. Geranium sanguineum L.;
9. Geranium sylvaticum L. (Wald Storchschnabel, Geranium des bois, Geranio silvano, Gerani da guaud);
10. Geranium pratense L. (Wiesen Storchschnabel, Geranium des pres, Geranio dei prati, Gerani da pra);
11. Geranium dissectum L.
12. Geranium columbinum L. (Tauben Storchschnabel, Geranium colombin, Geranio colombino, Gerani columbin);
13. Geranium rivulare Vill.;
14. Geranium nodosum L.;
15. Geranium molle L.;
16. Geranium divaricatum Ehrh.
17. Geranium pusillum L.
18. Geranium bohemicum L.
4 gatunki iglicy: Erodium ciconium (L.) L’Her., Erodium moschatum (L.) L’Her., Erodium cicutarium (l.) L’Her. (Gemeiner Reiherschnebel; fr. Bec de grue commun; ital. Becco di gru comune, Cicutaria; retorom. Furtgetta cumina) i Erodium pilosum (Thuill.) Jord.

Bodziszek żałoby – Geranium phaeum L.; Krosno, maj 2009 r.
Kwiaty wybranego gatunku zbierać w początkach i w czasie kwitnienia, suszyć w ciemności. Kłącza z korzeniami wykopywać wiosną lub jesienią. Ziele lub same liście ścinać przed i w czasie kwitnienia.

Składniki czynne. W bodziszkach i iglicach występują kwasy fenolowe (galusowy, kawowy, elagowy, ferulowy, chinowy), gorycze (geranina 0,5-12%, zależnie od pory roku i gatunku; glikozyd fenolowy), flawonoidy (kwercetyna, kemferol), garbniki (10-28%, zależnie od pory roku, najwięcej wiosną, w kwietniu), alkaloidy i aminy (kofeina; histamina, cholina). Garbniki zbudowane są z kwasu galusowego i elagowego. przy hydrolizie dają czerwień geraniową (Geraniumrot) i fenolokwasy.

Właściwości lecznicze: hipoglikemiczne (przeciwcukrzycowe), przeciwzapalne i ściągające, hamujące drobne krwawienia, przeciwwysiękowe; ochronne na miąższ wątroby i nerek; antybakteryjne, fungistatyczne, pierwotniakobójcze. Uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne. Wymiata wolne rodniki i nadtlenki. Stabilizuje strukturę błon komórkowych. Hamuje nieżyt przewodu pokarmowego i gardła. Usuwa zmiany ropne z błon śluzowych i skóry. Zmniejsza wydzielanie łoju i potu przy zastosowaniu zewnętrznym. Pobudza odnowę komórek wątrobowych. Wiąże szkodliwe i zbędne produkty przemiany materii i ułatwia ich usuwanie. In vitro działa przeciwnowotworowo, hamując proliferację komórek tumorowych.

Zastosowanie zewnętrzne: do okładów, płukanek, lewatywy, przemywania: stany zapalne spojówek i białkówki, ropne zapalenie powiek, nadmierne łzawienie oczu, zapalenie naczyniówki; stany zapalne odbytu i narządów płciowych, upławy, świąd odbytu, hemoroidy (sprawdzają się gęste odwary i ekstrakty); rany trudno gojące się, szczególnie te sączące; mokre wypryski; łuszczyca, opryszczka, liszaje, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, łojotok, trądzik różowaty i młodzieńczy, trądzik sterydowy, polekowy, kosmetyczny; łojotokowe zapalenie skóry.

Zastosowanie doustne: cukrzyca, stany zapalne gardła i jamy ustnej, zapalenie przełyku i wpusty żołądka, stan zapalny ściany żołądka i dwunastnicy, zapalenie jelit, polipy jelita grubego, brodawczaki jelita, zapalenie wrzodziejące jelit, choroba wrzodowa; zespół jelita drażliwego, nieżyt przewodu pokarmowego; kandydoza i kryptokokkoza jelit, kolibakterioza; nowotwory. W XVIII i XIX wieku zalecano także przy zapaleniu oskrzeli i płuc, przy chorobach reumatycznych, zaburzeniach miesiączkowania.

Dawki i preparaty:
Wyciąg wodno-alkoholowy: 1 część rozdrobnionego ziela lub kłącza zalać 2 częściami alkoholu 40-70%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Ten sam surowiec ponownie zalać, ale tym razem gorącą wodą (2 części), gotować 10 minut, odstawić na 40 minut, przecedzić. Połączyć oba uzyskane wyciągi, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dziennie po 1-2 łyżki. Przy biegunce co 3 godziny po 1 łyżce. Stosować też doprzemywania, płukanek, okładów (do pędzlowania w stanie nierozcieńczonym, do płukania i okładów, częstego przemywania zmian skórnych: 1 łyżka wyciągu na 1/2 szklanki wody ciepłej).

Odwar – Decoctum Geranii: 1-2 łyżki rozdrobnionego surowca (kłącze/korzenie, ziele) zalać 1 szklanką wody; gotować 10 minut; odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 50-100 ml lub więcej w razie potrzeby, np. przy ostrym nieżycie przewodu pokarmowego 100 ml co 3 godziny. Ponadto do okładów na oczy, płukanek, irygacji pochwy, opłukiwania moszny i prącia przy stanach zapalnych i ranach, liszajach, wrzodzeniach, do lewatywy, opłukiwania odbytu, nasiadówek; opłukiwania warg sromowych.

Napar – Infusum Geranii: 1 łyżkę kwiatów, liści lub ziela bodziszka zalać 1 szklanką wrzącej wody; parzyć 20 minut pod przykryciem; przecedzić. Pić po 100-200 ml 2-4 razy dziennie, zależnie od rodzaju choroby i potrzeby. Przy kaszlu i nieżytach przewodu pokarmowego częściej, ale w małych dawkach, np. co 2 h po 50-100 ml. Można podawać nawet małym dzieciom. Napar nadaje się też do użytku zewnętrznego. Napary z kwiatów bogate w antocyjany, proantocyjanidyny, wolne fenolokwasy i flawonoidy są efektywne w leczeniu stanów zapalnych oczu (naczyniówka, powieki, spojówki, rogówka) – doustnie i równocześnie w okładach
Bodziszki są bezpieczne w stosowaniu.

Wyciąg mocny z bodziszka Extractum Geranii fortis: 1 część rozdrobnionego kłącza lub ziela, świeżego lub suchego zalać 2 częściami mieszaniny: glicerol 0,5 części + wódka 40% 0,5 części + woda ciepła i przegotowana 1 cz. Odstawić na 7 dni, przecedzić, surowiec wydusić z ekstraktu. Wyciąg stosować do wyrobu maści (15-25%) na maśle, paście cynkowej, lanolinie, smalcu, eucerynie; do wyrobu globulek i czopków (per vaginum, per rectum), po 0,5 na dawkę (z masłem kakaowym, woskiem pszczelim masłem z masłosza); do wlewów doodbytniczych; do smarowania zmian skórnych. Doustnie po 5-10 ml 2-4 razy dziennie.


Geranium robertianum L. – bodziszek cuchnący, odmiana z kwiatami różowymi; maj 2009 r., Swarzędz-Zalasewo.