Świetlik – Euphrasia w fitoterapii (nie tylko chorób oczu)

Świetlik jest rośliną leczniczą kojarzoną głównie z chorobami oczu. Takie poglądy ograniczają szerokie właściwości lecznicze świetlika.

Rodzaj świetlik – Euphrasia należy do rodziny trędownikowatych – Scrophulariaceae. Zajmowałem się kilka lat właściwościami fitochemicznymi i farmakologicznymi świetlików, opracowując naukowo rośliny półpasożytnicze i pasożytnicze. Świetlik jest półpasożytem, dodatkowo czerpiącym sole mineralne i wodę z korzeni pobliskich roślin zielnych i małych krzewinek.
Identyczne właściwości lecznicze posiadają dwa gatunki: świetlik wyprężony – Euphrasia stricta Host oraz świetlik łąkowy Euphrasia rostkoviana Hayne. W XX wieku przestał „istnieć” gatunek: świetlik lekarski Euphrasia officinalis L., a samą nazwę uznano za zbiorczą, obejmującą szereg podobnych do siebie gatunków europejskich: świetlik łąkowy Euphrasia rostkoviana Hayne, świetlik wyprężony Euphrasia stricta Host, świetlik zwarty (zwartolistny) Euphrasia curta (Fries) Wettstein, świetlik Kernera Euphrasia Kerneri Wettstein, świetlik krótkogruczołkowy Euphrasia brevipila Burnat, Gremli i inne. Wymienione gatunki swobodnie krzyżują się ze sobą tworząc liczne mieszańce.

Ziele najlepiej zbierać przed i w czasie kwitnienia oraz suszyć w temperaturze do 50^o C. Należy suszyć je w cienkiej warstwie, bez dostępu bezpośredniego promieniowania słonecznego, bowiem łatwo zaparzają się i czernieją, a związki czynne tracą aktywność.

Właściwości lecznicze wspomina znany zielarz Krzysztof Kluk (1739-1796), zalecając po Syreniuszu stosowanie świetlika w leczeniu chorób oczu.

J. Biegański zalecał świetlik do leczenia nieżytu żołądka i miażdżycy naczyń. J. Muszyński opisał świetlik jako zioło przeciwko skrofulozie.

Jeden z moich ulubionych fitoterapeutów – Wojciech Roeske powołując się na Kroeber’a podał, że nalewka z ziela świetlika działa znieczulająco na błony śluzowe i poleca stosować ją
w rozcieńczeniu z wodą do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek (nieżyt spojówek), w łzawieniu i w przemęczeniu oczu.

Prof. Roeske wspomniał w swoich dziełach o rewelacyjnych doniesieniach Biegańskiego na temat wyleczeń chorób oczu w medycynie ludowej. W homeopatii: zewnętrznie przy tych samych schorzeniach Ø -10 kropel na szklankę wody do okładów, wewnętrznie dilutus D2, co 2-3 godziny 5 kropel. Dawkowanie: napar z ziela świetlika 5-10% – do okładów; nalewka świetlikowa Tinctura Euphrasiae 10-20 kropel na szklankę wody do okładów i przemywań; woda świetlikowa Aqua Euphrasiae – do zakrapiania oczu. Do użytku wewnętrznego zaleca nalewkę świetlikowa 2-3 razy dziennie po 5-10 kropel i sproszkowane ziele Pulvis Euphrasiae 3 razy dziennie po 500 mg (w opłatkach).

Prof. Jakub Mowszowicz obok popularnych okulistycznych zastosowań świetlika wspomniał o używaniu odwaru do płukania gardła, z czym całkowicie się zgadzam i również to polecam.

Interesujące wiadomości na temat właściwości leczniczych świetlika podał niegdyś popularny fitoterapeuta i krzewiciel wiedzy zielarskiej Witold Poprzęcki: (…) pobudza serce i nerwy, stosuje sieje (ziele) w naparze w nieżytach żołądka i dwunastnicy, jak również do zakrapiania i przemywaniu oczu w ropieniu, osłabieniu wzroku, krótkowzroczności (awitaminoza!) i zbyt dużym napięciu wewnętrznym w gałce ocznej. Według autora okulistyczne działanie świetlika ustaje po roku od zebrania ziela. Zamieścił przeciwmiażdżycową mieszankę ziołową opracowaną na podstawie mieszanki Biegańskiego (pominięto ziele rosiczki), mieszankę pobudzającą wydzielanie soków trawiennych , a także ziółka leczące zapalenie miedniczek nerkowych: ziele świetlika, ziele dziurawca, kwiat krwawnika, liść pokrzywy i liść podbiału w równych ilościach – napar 4-5 razy dziennie pół szklanki (na dzień).

Niemieccy autorzy polecają odwar wodny, ekstrakt alkoholowy lub olejowy z ziela świetlika przy nieżycie dróg oddechowych (oskrzeli), astmie, zaburzeniach trawiennych, niedokwaśności treści żołądkowej, kolce wątrobowej, żółtaczce, alergii, migrenie, histerii, bezsenności i wyczerpaniu nerwowym.

Przymoczki nasączone odwarem z ziela przy stanach zapalnych oczu, spojówek, powiek, woreczka łzowego, rogówki, tęczówki, nadmiernym łzawieniu oczu, wydzielinie ropnej z oczu, zmęczeniu wzroku, światłowstręcie; wyciąg winny z ziela świetlika poprawia ponoć wzrok (osobiście robiłem je następująco: 1 część ziela świetlika (suchego lub świeżego) zalać 3 częściami ciepłego wina czerwonego, wytrawiać 14 dni, przefiltrować, pić 1 raz dziennie po kieliszeczku).
W homeopatii świetlik stosowany jest zewnętrznie i wewnętrznie do leczenia kataru oraz ostrego i przewlekłego zapalenia spojówek, przy czym kryterium zastosowania powinny stanowić postać i intensywność wydzieliny: z oczu ostra,
z nosa niezbyt obfita. Wskazaniem do zażywania Euphrasia jest także silny światłowstręt, pieczenie i ból gałek ocznych, i zmętnienie soczewki oka, zwłaszcza u osób z zaburzeniami ukrwienia obwodowego.
W weterynarii odwar z ziela świetlika podaje się zwierzętom słabo rozwijającym się oraz chorym i starym jako środek ogólnie wzmacniający, pobudzający apetyt i wpływający na właściwe przyswajanie pokarmów. Ponadto świetlik używany jest w leczeniu chorób oczu, podobnie jak u człowieka.
W polskiej współczesnej medycynie oficjalnej preparaty świetlikowe są użytkowane wyłącznie zewnętrznie. Doustne zażywanie przetworów świetlikowych jest praktykowane wyłącznie w ziołolecznictwie ludowym i w homeopatii. We współczesnym obrocie handlowym znajduje się niewielki asortyment preparatów świetlikowych:

1.Ziele świetlika Herba Euphrasiae: rozdrobniony susz w opakowaniach

50   g;   ponadto   torebki   ekspresowe   ze   sproszkowanym   suszem (1,5 lub 2 g).

2.Żel   świetlikowo-aloesowy  zawierający   3   części   ekstraktu  z  ziela

świetlika łąkowego i 2 cz. ekstraktu z aloesu (tuby 15 i 30 g).

3.Euphrasia Dagomed 22: lek homeopatyczny w granulkach zawierający Euphrasia D2, Aurum metalicum D6, Ruta D4, Mercurius corrosivus D8, Secale cornutum D6.

4. Euphrasia D4 krople – lek homeopatyczny.

Podsumowując:

Ziele świetlika Herba Euphrasiae dopuszczone jest do stosowania w lecznictwie i do obrotu handlowego w aptekach. Wywiera działanie przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, przeciwhistaminowe, bakteriobójcze (na gronkowce i paciorkowce), hipotensyjne, odtruwające, ściągające, wzmacniające ogólnie, przeciwbólowe, spazmolityczne, osłaniające, przeciwastmatyczne, przeciwtrądzikowe i pobudzające wydzielanie soku żołądkowego.

Ważniejsze składniki świetlika:

Glikozyd irydoidowy: aukubina 0,05%, katalpol

Glikozyd flawonoidowy podobny do genkwaniny

Eukowozyd – fenylopropanoidowy glikozyd

Flawonoidy – rutyna, izokwercytryna

Garbniki – ok. 12%

Olejek eteryczny 0,2%

Żywice

Kwas kawowy

Kwas chlorogenowy

Kwas ferulowy

Kwas cynamonowy

Mangan

Miedź

Krzem

Kumaryny

Napar z ziela świetlika (1 łyżka ziela na 1 szklankę wrzącej wody) można pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml przez 1-2 miesiące. Świetlik należy do ziół odtruwających organizm. Wykazuje synergizm z mydlnicą, bluszczykiem kurdybankiem, sarsaparilla, pokrzywą, połonicznikiem, hakoroślą i rdestami. W leczeniu chorób oczu (stany zapalne) warto kojarzyć świetlik z zastrzykami Fibs oraz Biostymina. Świetlik używa się wówczas doustnie i zewnętrznie (okłady), natomiast Biostyminę i Fibs podaje się domięśniowo (FIBS i Biostyminę można mieszać w strzykawce), początkowo 1 raz w tygodniu przez 5 tygodni, potem 1 raz w miesiącu przez 12-18 miesięcy.