Skrytek – Aphanes w fitoterapii

Skrytek polny – Aphanes arvensis Linne, czyli Alchemilla aphanes Leers, Alchemilla arvensis (L.) Scopoli w niektórych systemach taksonomicznych zaliczany jest do rodzaju Alchemilla – przywrotnik. Dawniej był nawet nazywany przywrotnikiem polnym. Nie należy go mylić z przywrotnikiem pospolitym – Alchemilla vulgaris L., którego działanie i zastosowanie jest bardziej znane niż skrytka polnego. Należy do rodziny różowatych – Rosaceae.

Skrytek polny (szwajc.Ackerfrauenmantel, fr. Aphanes champs, ital. Ventaglina dei campi; ang. Parsley piert) jest rozpowszechniony na terenie całej Polski. W Szwajcarii występuje głównie w północnych i zachodnich kantonach, ponadto w Ticino. Jest chwastem zbożowym, unikającym gleb wapiennych. Kwitnie na zielono od maja do października. Roślina jednoroczna. Dorasta do 15 cm wys. Łodyga cienka, krótko owłosiona. Liście brzegiem ząbkowane,orzęsione, ściągnięte w krótki ogonek. Kwiaty w kątach liści. Pręcik 1, słupek 1. Kielich 4-działkowy. Owoce brązowe. Liście ciemnozielone, dłoniasto 3-5 dzielne, nieco przypominają liście pietruszki.

Surowcem zielarskim jest ziele skrytka – Herba Aphanis, zbierane przed i w czasie kwitnienia, praktycznie od maja do jesieni. Suszenie surowca powinno odbywać się w ciemnym i przewiewnym miejscu, można nawet przeprowadzić suszenie w lekko ogrzanym piekarniku. Jest to surowiec garbnikowy, polifenolowy.

Zawiera kwas galusowy, elagowy, nieco saponin, garbniki, procyjanidyny, flawonoidy (kwercetyna), związki krzemu.

Działanie: odkażające i przeciwzapalne na układ moczowo-płciowy, zapobiegający odkładaniu się złogów i pasku w drogach moczowych i w nerkach, moczopędne, poprawiające proces oddawania moczu, zapobiegające nietrzymaniu moczu; przeciwzapalne na gruczoł krokowy; ściągające i przeciwzapalne na gardło, żołądek i jelita, hamujące biegunki, bóle brzucha. Leczy wysięk zapalny w obrębie jelit. Zasusza wrzody. Hamuje drobne krwawienia w ścianie żołądka i jelit. Przyspiesza gojenie ran, owrzodzeń skórnych i mokrych wyprysków. Nadaje się do pielęgnowania skóry tłustej, trądzikowej, skłonnej do liszajów, pokrzywki i sączących wyprysków.

Wskazania: stany zapalne układu moczowego i pokarmowego, skłonności do kamicy moczowej, obrzęk i stan zapalny gruczołu krokowego, zaburzenia trzymania i oddawania moczu, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienne; owrzodzenia jelit i żołądka, polipy jelit, hemoroidy (czopki, wlewki), świąd odbytu (lewatywa, czopki), stany zapalne pochwy, warg sromowych, moszny i prącia (płukanki, obmywanie), stany zapalne w pachwinach, wyprzenia pachwinowe (okłady, płukanki), stany zapalne, ropne jamy ustnej, zapalenie przyzębia (picie naparu i płukanki), łojotok, trądzik na cerze tłustej, zmiany łuszczycowe krwawiące i sączące (picie naparu, okłady, maść), opryszczka, liszaje, owrzodzenia skóry, mokre wypryski (maść, okłady, przemywanie, picie naparu); stany zapalne powiek i spojówek (okład), trudno gojące się rany (maść, okłady).

Preparaty i dawkowanie:

1. Napar z ziela skrytka – Infusum Aphanis: 1-2 łyżki rozdrobnionego ziela suchego lub świeżego zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance naparu; przy nieżytach układu pokarmowego: 100 ml co 2 godziny. Napar można używać do okładów, płukanek i przemywania, ponadto płukania włosów przy łojotoku i świądzie skóry. Jeżeli chcemy użyć wyciąg wodny do lewatywy i irygacji pochwy napar pogotować kilka minut na małym ogniu i dodać jeszcze do niego 1 łyżkę surowca, aby był mocniejszy.

2. Maść skrytkowa – Unguentum Aphanis: świeże ziele skrytka wypłukać, skropić spirytusem, dodać nieco gliceryny i rozetrzeć w moździerzu lub silnie rozdrobnić w maszynce (przemielić, albo w rozmaitych mikserach, blenderach), następnie na każdą 1 część papki roślinnej dać 0,5 części tranu (albo maści z witaminą A) i 3 części masła, ucierać do jednolitej masy. Przechowywać w lodówce. Możliwe jest dodanie olejku herbacianego lub cedrowego (kilka kropel, zależnie od potrzeby), aby wzmocnić działanie antyseptyczne. Maścią smarować zmiany skórne i oparzenia. Można wprowadzać także do odbytu przy świądzie.

3. Intrakt skrytkowy – Intractum Aphanis: 1 część świeżego i rozdrobnionego ziela zalać 3 częściami gorącego alkoholu 40%, odstawić na 7 dni, potem przefiltrować. Doustnie stosować 5-10 ml w 100 ml wody zdrojowej. 1 łyżka intraktu na szklankę wody daje dobry roztwór do okładów, przemywania skóry i płukania jamy ustnej, gardła i narządów płciowych. Do wcierania we włosy przy łupieżu, wypadaniu, świądzie skóry owłosionej – stosować po umyciu głowy; po kilku godzinach można z lekka spłukać głowę z intraktu naparem z ziela skrytka i pozostawić do wyschnięcia.

Liście skrytka są jadalne. Można je przyrządzać jak szpinak i marynować.