Sit rozpierzchły – Juncus effusus L. w praktycznej fitoterapii.

Sit rozpierzchły – Juncus effusus Linne, z rodziny sitowatych – Juncaceae jest rośliną wieloletnią rosnącą na glebach mokrych, okresowo lub stale zalewanych (podmokłe pastwiska, polany, brzegi zbiorników wodnych, olszyny, brzegi i zakola rzek). W latach 90 zajmowałem się tą rośliną podczas badań roślinności pól naftowych. Sit rozpierzchły tolerował bardzo duże zanieczyszczenia gleby i wody ropą naftową i olejami ropopochodnymi stosowanymi do konserwacji urządzeń naftowych (wydzieliłem wówczas grupę roślin – naftofity). Jednocześnie zainteresowałem się właściwościami leczniczymi situ, chociaż pierwsze próby parzenia i używania ziela situ podjąłem wcześniej, pod koniec lat 80.
W analizach składu ilościowego i jakościowego stwierdziłem obecność związków cyjanogennych, których poziom wzrastał u roślin narażonych na stres (np. zanieczyszczenia, zakażenia grzybami). W zielu i kłączach występują saponiny sterydowe i trójterpenowe, krzemionkę, flawonoidy (luteolina, tangerytyna, kwercetyna, nobiletyna), glikozydy cykloartanu ( cycloartane glucosides), w tym junkozydy (juncosides I-V), sterculin A, lagerenol (triterpenoid), 2,7-dihydroxy-8-methyl-4-phenanthrenecarboxaldehyde
5-formyl-2,7-dihydroxy-1-methylphenanthrene = dehydroeffusal (benzenoid), effuzydy, fitosterole, peptydy, fenolokwasy. Sit zebrany z terenów czystych nie zawiera toksycznych ilości związków cyjanogennych.
Surowcem jest ziele, zbierane w czasie kwitnienia i owocowania oraz kłącze, wykopywane wiosną lub jesienią – Herba, Rhizoma Junci. Surowce najlepiej wysuszyć w temp. do 50 stopni C, np. w otwartym piekarniku.
Działanie lecznicze: wyraźnie odtruwające i moczopędne, wzmagające perystaltykę przewodu pokarmowego, czasem z lekka rozwalniające; żółciopędne, przeciwkamicze w układzie moczowym. Hamuje odczyny autoimmunologiczne (autoagresji immunologicznej), dlatego może być z powodzeniem używany w leczeniu chorób reumatycznych, łuszczycy, cukrzycy, tocznia, ziarnicy i in. W medycynie ludowej sit był używany przy reumatyzmie i jako diureticum, ponadto przy dnie moczanowej.
Odwar z kłączy jest dobrym źródłem przyswajalnej krzemionki, zalecanej w chorobach alergicznych, chorobach skóry, włosów, przy miażdżycy i gruźlicy oraz uszkodzeniach stawów. Wodne wyciągi z ziela i kłączy pobudzają przemianę materii i wspomagają proces odchudzania. Zapobiegają odkładaniu blaszek miażdżycowych i przedwczesnej degradacji włókien kolagenowych. Odwarem z ziela lub kłącza situ można przemywać skórę, płukać włosy i przemywać oczy (jako środek przeciwzapalny, wzmagający regenerację, opóźniający powstawanie cieni pod oczami i zmarszczek). Okłady z odwaru na oczy i skórę działają przeciwzapalnie, gojąco i antyseptycznie (zalecam przy zapaleniu spojówek, powiek, stanach zapalnych skóry, wypryskach).
Odwar sitowy – Decoctum Junci: 2 łyżki rozdrobnionego ziela lub 1 łyżkę kłączy zalać 2 szklankami wody, gotować 10 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. Stosować też do przemywania ran, wyprysków, zmian łuszczycowych, okładów, lewatywy (przy zapaleniu i świądzie odbytu, hemoroidach). Sit jest wskazany przy skazie naczyniowej i żylakach, szczególnie przy połączeniu z ruszczykiem, rutą, kasztanowcem, skrzypem lub zielem gryki.
Odwar z kłączy situ przyspiesza gojenie owrzodzeń jelit i żołądka. Przyczynia się tez do „uszczelnienia” jelita grubego. Działa ochronnie na gruczoł krokowy i aparat kłębuszkowy nerek. Poprawia mikcję (akt oddawania moczu) przy przeroście gruczołu krokowego, hamuje stany zapalne w drogach moczowych. Odwar z situ wskazany jest w zapaleniu nerek i pęcherza moczowego, ponadto przy gruźlicy (wzmaganie regeneracji płuc, oczyszczanie dróg oddechowych). W infekcjach układu moczowego sit łączyć z zielem połonicznika, liściem ortosyfonu, liściem mącznicy, zielem/liściem borówki, zielem wrzosu, wrzośca lub bażyny oraz (lub) korą sandałowca. W leczeniu miażdżycy i nadciśnienia sit kojarzyć z jemiołą, rutą, gryką (ziele), czosnkiem, żółtlicą (ziele), teofiliną, miłorzębem i (lub) głogiem (kwiat, owoc).
Przy otyłości ziele situ łączyć z glonami (morszczyn lub listownica), guaraną, yerba mate, szakłakiem, inuliną, przęślą (Ephedra), karnityną, chromem, grejpfrutem, teobrominą, balsamką (bitter melon = Momordica charantia), korą bzu czarnego (lub korzeniem bzu czarnego – Sambucus nigra) lub trzmieliną (owoc, albo gałązki, kora).