Przetacznik leśny – Veronica officinalis L. i irydoidy

Przetacznik leśny (lekarski) – Veronica officinalis Linne (Plantaginaceae, dawniej Scrophulariaceae) niegdyś był w Polsce popularnym ziołem, obecnie znanym tylko przez niektórych zielarzy. Jednakże za granicą w niektórych krajach, np. w Szwajcarii i Niemczech można spotkać surowiec w handlu, jak i ciekawe mieszanki ziołowe zawierające ziele przetacznika. Herba Veronicae (Ehrenpreiskraut) jest objęty przez Deutscher Arzneimittel Codex z 2004 r. Przetacznik leśny występuje w Polsce w stanie dzikim, w lasach, na polanach, przy pastwiskach.

W polskiej fitoterapii ziele przetacznika było używane w leczeniu dny (artretyzmu, podagry) oraz nieżytów układu oddechowego, rzadziej stanów zapalnych układu moczowego i przewlekłych chorób skóry. Polecano dodawać miód do naparu z ziela przetacznika. Z praktyki wnioskuję, że nie ma zagrożenia przedawkowania naparu. Herbatkę z przetacznika można pić szklankami kilka razy dziennie.

Bardzo korzystnie działa przemywanie skóry naparem (z suchego lub świeżego ziela) i maceratem ze świeżego ziela (zmielone ziele zalać wodą przegotowaną chłodną, zostawić na 6-8 godzin, przecedzić) przy wypryskach nieznanego pochodzenia, atopowym zapaleniu skóry, owrzodzeniach troficznych, trądziku pospolitym, trądziku różowatym, suchym zapaleniu skóry. Wodny wyciąg z przetacznika działa na skórę przeciwzapalnie, odżywczo i odkażająco. Wspomaga procesy odnowy i odtruwania komórek skóry.

Napar z suchego ziela przetacznika lub macerat ze świeżego przemielonego ziela przetacznika wzmaga wydalanie moczu i potu oraz szkodliwych produktów przemiany materii. Wzmaga wydzielanie żółci, reguluje wypróżnienia. Leczy zaburzenia trawienne, nieżyty oskrzeli i płuc, wzmaga odporność. Zwiększa wydalanie związków azotowych z moczem i potem oraz niektórych szkodliwych metabolitów z żółcią. Podany z miodem łagodzi kaszel, wzmacnia i poprawia wentylację płuc. Rozszerza oskrzela, pobudza ruchy migawkowe nabłonka w drogach oddechowych, przez co ułatwia odkrztuszanie i oczyszczanie błon śluzowych. Kwasy fenolowe, alkohole cukrowe, irydoidy i fitosterole mają właściwości przeciwzapalne, przeciwdroboustrojowe, odtruwające, przeciwbólowe oraz żółciopędne i moczopędne. Ochraniają miąższ wątroby przed uszkodzeniem chemicznym. Przetacznik łagodzi objawy alergii. Irydoidy działają przeciwreumatycznie. Macerat i napar z ziela przetacznika wspomagają leczenie wrzodów żołądka i jelit, szczególnie w połączeniu z lukrecją (korzeń lukrecji).

Napar zastosowany na oczy działa podobnie jak wyciągi ze świetlika: przeciwzapalnie, antyseptycznie i lekko ściągająco. Napar z przetacznika może zastąpić napar ze świetlika i może być użyty w okładach do leczenia zapalenia spojówek i powiek, podrażnień gałki ocznej, łagodzenia objawów zmęczenia oczu. Przetacznik wspomaga ustępowanie worków i cieni pod oczami (codzienne okłady z naparu 30-minutowe przez 7 dni).

Ziele przetacznika zawiera glikozydy irydoidowe – ok. 1 % (veronikozyd, katalpol, ladrozyd, verprozyd, mussaenozyd), flawonoidy ok. 0,7-1% (glikozydy luteoliny), fenolokwasy (chlorogenowy, kawowy, cynamonowy), saponiny trójterpenowe.