Pelletieryna w granatowcu właściwym – Punica granatum L. jako lek przeciwpasożytniczy. Proste otrzymywanie frakcji alkaloidowej z granatowca właściwego. Wspomnienie koniiny z Conium maculatum L.

Granat właściwy (niem. Granatbaum, Granatapfelbaum) – Punica granatum Linne (granatowiec właściwy) jest drzewkiem lub krzewem dorastającym do 10 m wysokości. Należy do rodziny Punicaceae, czyli granatowcowatych). Liście są lancetowate lub eliptycznolancetowate, całobrzegie, do 8 cm długości. Kwiaty osadzone po 1-3 na szczytach pędów. Kielich i dno kwiatowe czerwone; korona składa się z 5 lub 8 płatków. Płatki korony najczęściej czerwone, choć mogą być również białe i różowe. Korona dzwonkowata, do 4 cm średnicy. Słupek 1. Owocem jest kulista jagoda o średnicy nawet do 12 cm, masie do 500 g. Owoce dojrzewają jesienią i można je przechowywać bez konserwantów, w normalnej temperaturze, nawet 2 miesiące – w stanie idealnym do spożycia. Owoce okryte twardą skórką. Wnętrze owoców jest podzielone na 6-12 komór, w których mieszczą się nasiona otoczone czerwoną, soczystą owocnią. Sok z granatów zawiera 10-20% cukru, 2-6% kwasów organicznych, 1,5% białka, antocyjany. Nasiona granatowca bogate są w olej (20%), z którego można pozyskać cenny leczniczo kwas punicynowy (dawniej kwas punikowy) – punicic acid – wielonienasycnowy kwas tłuszczowy (sprzężony); skonjugowany kwas linolenowy/linolowy. Zawartość kwasu cytrynowego w owocach wynosi nawet 9%. Jest on również bogaty w kwas bursztynowy, szczawiowy i jabłkowy. Granatowiec pochodzi z Indii, Azji Mniejszej i Półwyspu Bałkańskiego. Jest uprawiany szeroko w Europie Południowej w celach ozdobnych i pokarmowych. Znosi zimy do -15 stopni C. Rozmnaża się najczęściej przez odrosty korzeniowe. Owocuje po 2-3 latach. Nawet 50-60 letnie okazy dają owoce.

Surowcem jest cały owoc – Fructus Granati: niedojrzały – Fructus immaturus Granati (zawiera więcej alkaloidów), dojrzały – Fructus maturus Granati (do celów spożywczych i leczniczych); nasiona – Semen Granati, skórka owocu – naowocnia – Exocarpium Granati, korzeń – Radix Granati, liść – Folium Granati, kora – Cortex Granati, gałązki – Frondes Granati i kwiat – Flos Granati.

Pharmacopoea Helvetica III z 1893 r., IV z 1907 r. i in., Farmakopea Polska II  z 1937 r. obejmują Cortex Granati.

Farmakopea Polska II zawiera opis kory granatu Punica granatum Linne, pozyskiwanej z korzeni, pni i grubszych gałęzi. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,4% alkaloidów, przeliczonych na średni ciężar cząsteczkowy peletieryny C8H15NO – c.cz. 141,1), izopeletieryny (C8H15NO – c.cz. 141,1), pseudopeletieryny C9H15 NO – c.cz. 153,1 i metylopeletieryny (C9H17NO – c..cz. 155,1) = 147,6. Sproszkowana kora jest żółtobrunatna. Popiołu nie więcej niż 16%. 4 g kory granatu, zawierającej 0,4% alkaloidów, zużywa 2,17 cm3 0,05 N kwasu solnego. Zewnętrzna powierzchnia kory korzenia jest żółtobrunatna, szorstka, nierówna, z odpadniętą miejscami martwicą korkową. Wewnętrzna powierzchnia kory korzenia jest chropowata, bardziej żółta, o widocznych podłużnych listewkach. Kora z gałęzi od strony zewnętrznej jest szarobrunatna, podłużnie pomarszczona, z licznymi przetchlinkami. Kora gałęzi od strony wewnętrznej jest jasnożółto-brunatnawa i gładka. Smak kory garbnikowy, ściągający, gorzkawy.

 

Wg Farmakopei Szwajcarskiej IV – Pharmacopoea Helvetica z 1907 r. (editio quarta) surowcem jest kora z korzenia lub gałęzi granatowca – Cortex Granati  (Granatrinde, Ecore de granadier, Corteccia di melograno) Punica granatum L. Surowiec nie powinien zawierać więcej niż 15% popiołu.

W skórce owoców, w korze, korzeniu i w gałązkach granatowca występują alkaloidy pirydynowe: peletieryna C8H15ON, metylopeletieryna C9H17ON, metyloizopeletieryna C9H17ON, izopeletieryna C8H15ON, pseudopeletieryna C9H15ON. W korze znajduje się od 0,4 do 0,8% alkaloidów. Liście, gałązki, kora zawierają garbniki, przy czym skórka owoców zawiera ich 25-28%. W owocach garbniki noszą nazwy punikalina (=granatyna D), punikalagina (granatyna C), ponadto granatyna A i B, które należą do ellagotanin. Garbniki zawierają w składzie kwas ellagowy i galusowy. W liściach występują garbniki (granatyna A i B) ellagowe, ponadto garbnik granatofolina, korilagina, stryktynina, wolny kwas galusowy i elagowy oraz ich glikozydy. Kwiaty, liście i skórka owoców zawierają również kwas pirokatechowy, chlorogenowy, neochlorogenowy, p-kumarowy, fenol – brewifolinę, izokwercytrynę, antocyjany (delfinidyna, pelargonidyna, cyjanidyna, malwidyna). Antocyjany obecne są także w miąższu nasion. Do związków terpenowych granatowca należą kwas betulinowy, kwas ursolowy, friedalina. Spośród fitosteroli wymienić można beta-sitosterol i stigmasterol. Wykazano również obecność w surowcach kwasu aziatowego – asiatic acid (terpenowy związek o działaniu przeciwzapalnym, antyoksydacyjnym i neuroprotekcyjnym, zapobiegającym zmianom zanikowym w układzie nerwowym), charakterystycznego dla Centella (wąkrotki). W nasionach obecne są fosfolipidy, kwasy tłuszczowe, proantocyjanidyny, sterole, garbniki i kwasy fenolowe. Korzenie zawierają około 7-10% garbników, kora z korzeni do 28%, a kora z gałęzi 20-25% garbników. Większość współczesnych autorów twierdzi, że w skórce owoców brak jest alkaloidów. Jednakże nowe badania potwierdzają stare dane, iż w naowocni (skórce, exocarpium) są alkaloidy, do około 0,15%.

 

Kwiaty granatowca działają przeciwzapalnie i przeciwbiegunkowo. Są stosowane w naparach do leczenia nieżytów jelit i żołądka i tym samym biegunki.

Niedojrzałe owoce, kora z gałązek i korzeni, liście, skórka owoców dzięki zawartości garbników i alkaloidów zakłócają przewodnictwo nerwowo-mięśniowe obleńców i płazińców pasożytniczych (glisty, owsiki, tasiemce, włosogłówki, motylice i inne parazyty płaskie oraz obłe), ponadto zabijają pierwotniaki patogenne i grzyby chorobotwórcze. Po spowodowaniu paraliżu pasożytów w przewodzie pokarmowym można je usunąć za pomocą środków przeczyszczających. Tracą one bowiem zdolności przyczepiania się do ścian przewodu pokarmowego i drążenia tkanek jelit.

Liście mogą być użyte w leczeniu nieżytów i infekcji bakteryjnych przewodu pokarmowego. Napar z kwiatów i liści doskonale leczy stany zapalne skóry i błon śluzowych, ogranicza wydzielanie łoju i obkurcza rozszerzone pory. Działa do tego spowalniająco na starzenie skóry z powodu inaktywacji enzymów degradujących włókienka białkowe w skórze. Naturalne fenolokwasy i garbniki zatrzymują promienie UV i hamują tworzenie melaniny. dzięki temu rozjaśniają cerę. Sok z owoców zmiękcza, nawilża i odżywia skórę, przyspiesza gojenie ran. Napar z kwiatów i sok z owoców zapobiega zmianom zwyrodnieniowym naczyń włosowatych i działają przeciwrumieniowo i przeciwzapalnie przy trądziku różowatym (okłady, przemywanie, toniki 5-10%).

Napar z kwiatów doskonały jest do leczenia stanów zapalnych spojówek i powiek. Usuwa nadmierne łzawienie z oczu. Wystarczy stosować okłady 45-minutowe z naparu. Na napar bierze się 1 łyżkę wysuszonych lub świeżych rozdrobnionych liści, albo kwiatów i zalewa 1 szklanką wrzącej wody. Po 20 minutach nar jest gotowy do zażycia.

Pelletieryna jest alkaloidem ciekłym. Niestety szybko utlenia się i ciemnieje, dlatego najlepiej stosować ją w formie preparatów galenowych (z substancjami balastowymi naturalnie występującymi w surowcu) lub w postaci soli. jest rozpuszczalna w wodzie, eterze, chloroformie. Sole są ciałami krystalicznymi. W lecznictwie stosowano azotan, chlorowodorek, siarczan, bromowodorek i taninian pelletieryny.

Pelletierinum hydrobromicum to brunatna masa, łatwo rozpuszczalna w wodzie. Stosowana był w lecznictwie przy paraliżu mięśni oka w dawce 250-400 mg.

Pelletierinum hydrochloricum to brunatna masa, rozpuszczalna w wodzie, stosowana w dawce 500 mg do zwalczania pasożytów.

Pelletirinum sulphuricum ma postać białych lub żółtawych kryształków, rozpuszczalnych w wodzie i alkoholach, w roztworach nietrwała. Podawana była doustnie w dawce 300-500 mg, najczęściej jednocześnie z taniną.

Pelletierinum tannicum (Punicum tannicum) ma postać żółtobrunatnego proszku, bezkształtnego, trudno rozpuszczalnego w wodzie, łatwo rozpuszczalnego w roztworach kwasu. Stosowana była jako środek przeciwpasożytniczy w dawce 300-400 mg w 30 ml wody.

W warunkach domowych można uzyskać frakcję alkaloidową z granatowca. Korę lub skórkę z owoców (kora najlepszym źródłem, podobnie jak korzeń i gałązki) rozdrobnić, zwilżyć mlekiem wapiennym (Ca(OH)2 – gaszenie wapna, w wodzie, czyli wodorotlenku wapnia, konsystencja ma być płynna, nie ciastowata), po czym (po godzinie) zalać wodą i  wytrawić przez 8 godzin. Można podgrzać do zawrzenia (ostrożnie). Następnie odcedzić surowiec, a płyn wykłócić chloroformem . W rozdzielaczu oddzielić chloroform od wody (dwie fazy), po czym do frakcji chloroformowej dodać nieco octu spożywczego, najlepiej w obecności papierka uniwersalnego, aby lekko zakwasić roztwór (zmiana barwy papierka). Taka frakcja chloroformowa zawiera alkaloidy granatowca. Chloroform można odparować na wolnym powietrzu lub po lekkim ogrzaniu w łaźni wodnej, lub w wyparce, albo w aparacie Dragendorffa. Dawki gęstej oleistej frakcji po odparowaniu chloroformu: 0,5-1 g 1 raz dziennie, po 4 h zażyć środek przeczyszczający (odwar z korzenia rzewienia, napar z liści senesu, odwar z kory kruszyny, szakłaku lub trzmieliny, albo sole purgans, np. siarczan magnezu, siarczan sodu).

Przed II wojną światową używany był wyciąg płynny z kory granatowca – Extractum Granati fluidum. Wg dra J. Modrakowskiego (1930 r.) dawka takiego wyciągu to 20-40 g, podawana w ciągu 4 dni, przeciwko tasiemcom.

Dr W. Roeske (1955 r.) zalecał macerat – Maceratio (wyciąg na zimno z Cortex Granati – moczono w wodzie 12 h): 20-30 g w 200 ml wody, wypić w dwóch porcjach w odstępach półgodzinnych. Extractum Granati fluidum 3-4 łyżki w ciągu 4 godzin.

Wyciągów z kory granatowca nie można zażywać w dowolnych dawkach. Zbyt duże ilości powodują zatrucia: nudności, osłabienie, wymioty, osłabienie serca, zaburzenia widzenia, a nawet zapaść.

Wyciągi z nasion granatowca (spirytusowe, na octanie etylu, eterze) zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe, w tym kwas punicynowy, triterpeny i fitosterole. Działają one przeciwzapalnie, estrogennie, antyandrogennie, neuroprotekcyjnie, przeciwcukrzycowo i antynowotworowo. Obniżają poziom cholesterolu we krwi. Między innymi badania naukowców z Izraela: Lansky EP, Harrison G, Froom P, Jiang WG. (Pomegranate (Punica granatum) pure chemicals show possible synergistic inhibition of human PC-3 prostate cancer cell invasion across Matrigel; Invest New Drugs. 2005 Mar;23(2):121-2) potwierdziły hamujący wpływ składników owoców granatu (kwas punicynowy, kwas ellagowy, luteolina) na komórki raka gruczołu krokowego (human PC-3 prostate cancer cells).

Ekstrakt z nasion można przyrządzić samodzielnie. Nasiona rozgnieść, zalać ciepłym spirytusem 80-90% (napełnić słoik nasionami pogniecionymi i zalać spirytusem tak, aby zakryło), zamknąć w szczelnym słoju i macerować 1 tydzień, po czym przecedzić. Zażywać po 5-10 ml 1 raz dziennie. Można również uzyskać wyciąg na octanie etylu 1:2, po czym octan odparować. Gęsty wyciąg zażywać po 1/2 łyżeczki. Wreszcie nasiona można wygniatać w prasie na ciepło i uzyskany olej zażywać po 5 ml 1-2 razy dziennie. Świetny też jest do pielęgnacji skóry, szczególnie o niejednolitej karnacji, trądzikowej, z atopowym zapaleniem skóry, eczema i skóry ze skłonnością do przedwczesnego starzenia się.

Z kory, gałązek, skórki owocowej (owoce kupować na targowiskach od rolników, w południowej części Europy lub na Bliskim Wschodzie, aby nie były nasączane konserwantami i pryskane pestycydami) sporządza się nalewkę. Owoce niedojrzałe, kora, i skórka z owoców zawierają alkaloidy przeciwpasożytnicze. Nalewka 1:5 na alkoholu 50-70% – Tinctura Granati: macerować 7 dni, zażywać 1 raz dziennie po 2 łyżki na czczo, po 4 godzinach zażyć środek przeczyszczający. Ponadto nalewkę zażywać przy niestrawności, zakażeniach bakteryjnych i pierwotniakowych przewodu pokarmowego (biegunki).

Macerat z kory, skórek owocowych, owoców niedojrzałych – przeciwko parazytom: 4 łyżki surowca rozdrobnionego zalać 2 szklankami wody ciepłej, przegotowanej, pozostawić pod przykryciem na 8-12 h, po czym przecedzić. Wypić w dwóch porcjach po 1 szklance, co 2 godziny, po 4 godzinach od ostatniej porcji zastosować środek przeczyszczający.

Sok z granatowca (owoce) świeży – działa przeciwwrzodowo, zabija pierwotniaki, hamuje biegunki, orzeźwia, gasi pragnienie, działa przeciwalergicznie, ochronnie na komórki nerwowe (neuroprotekcja) i naczynia krwionośne (wpływ przeciwwysiękowy, venoprotekcyjny, zapobiegający zmianom zwyrodnieniowym ścian naczyń), ponadto wpływa krwiotwórczo. Granat właściwy gromadzi dużo boru, zarówno w owocach, jak i korze i liściach.

W medycynie ludowej używano także odwar z kory – Decoctum Granati Cort. 200 g kory gotowano w 1200 ml wody 10 minut. Podawano doustnie 60 g odwaru w nieżytach przewodu pokarmowego.

Przy zwalczaniu tasiemców łączono niekiedy granat z narecznicą samczą (Dryopteris filix-mas) i kwiatem krasawy – Flos Koso (Hagenia abyssinica).

Prof. J. Dadlez i P. Kubikowski (1954 r.) zalecali odwar przyrządzony z kory granatu w stosunku 20-30 g na 200 ml wody, który należało wypić w ciągu godziny.

Pelletieryna zbliżona jest strukturą do koniiny. Wykazuje więc podobne właściwości toksyczne po przedawkowaniu. Koniina C8H17N to 2-propylopiperydyna, alkaloid występujący w Conium maculatum L. (rodzina Umbelliferae, Apiaceae) – szczwół plamisty, czyli pietraszniku plamistym. Ma postać cieczy oleistej o temp. topn. – 2 stopni C, temp. wrzenia 1660167 stopni C. Podobnie jak pelletieryna poraża układ autonomiczny pasożytów, jednakże wskutek toksyczności nie rozpowszechniła się w medycynie w XX wieku. Jednakże koniina była stosowna w lecznictwie w XVIII i XIX wieku. Dobrze rozpuszcza się w wodzie, alkoholach i eterze. W roślinie jest prawoskrętna. Z kwasami daje sole krystaliczne. Po podaniu doustnym lub wstrzyknięciu pobudza, a potem poraża zwoje wegetatywne, poraża zakończenia nerwów ruchowych i hamuje ośrodki w mózgu. Objawami zatrucia są rozszerzone źrenice, ślinotok, wzmożona perystaltyka jelit, ospałość psychiczna, ale świadomość jest zachowana aż do śmierci. W trakcie zatrucia porażenia mięśni posuwają się od kończyn dolnych do górnych partii ciała, a gdy dotrą do mięśni oddechowych następuje zgon.

Koniina zastosowana miejscowo działa znieczulająco. Stanowiła alternatywę dla kurary. Stosowano koniinę przy tężcu reumatycznym i przyrannym, aby znieść objaw przykurczu i skurczów mięśni. Gdy nie miano kokainy miejscowo do znieczulenia lekarze czasem sięgali po koniinę.

Czasem też podejmowano próby podawania ziela pietrasznika doustnie. Dawki lecznicze jednorazowe określono na 300 mg (max), a dobowe na 2 g (maksymalnie). Fabryka Gehego w Dreźnie podjęła nawet produkcję bromowodorku koniiny – Coniinum hydrobromicum, którą podawano podskórnie i doustnie w dawce 0,0025 g (jednorazowa dawka); dobowo – nie więcej niż 0,01 g. Dr F. Winkler (1899 r.) opisał szeroko zastosowanie koniiny (Coniinum hydrobromicum) w leczeniu tężca, Asthma cardiale, rwy kulszowej (ischias), krztuśca (kokluszu). Jeszcze podam przykładowy preparat z koniiną z XIX wieku:

Rp. Coniini hydrobromici 0,02
Spirit.menth.piperit. 5,0
Syrupi simplicis 100,0
SDS. 3 razy dziennie 1 łyżeczka od herbaty.

Kilka stron na temat zastosowania koniiny w medycynie znaleźć można również u dra F. Oesterlena (1861). Wtedy było ono naprawdę szerokie: tężec, dychawica, nerwobóle, przykurcze mięśni szkieletowych, pląsawica (dyskinezy), koklusz, światłowstręt (fotofobia), nimfomania, nadwrażliwość, nasieniotok i nadmierna erekcja, skurcze pęcherza moczowego i moczowodów (kolki), świąd, opryszczka, wypryski, bóle stawów, nowotwory, owrzodzenia weneryczne, skrofuloza i in. Dawki lecznicze liści pietrasznika: w granach (nie gramy): 3-6 granów (1 gran to ok. 0,062 g) 2-3 razy dziennie, w proszkach lub pigułkach.

Do okładów (kataplazmy) używano ziele pietrasznika (2-6 drachmy; 1 drachma to ok. 3,75 g) z siemieniem lnianym, malwą lub papką z gotowanej marchwi (3 uncje; 1 uncja to ok. 30 g). Zatem brano, np. 3 drachmy liści pietrasznika i mieszano z 3 uncjami wyciągu z siemienia lnianego, ślazu, prawoślazu lub pulpy marchwiowej. Były w użyciu także: nalewka (podawano po 2-4 grany!, nie gramy! dziennie), plastry ze sproszkowanym zielem (emplastrum) oraz ekstrakt – Extractum Conii maculati (podawany po 1-4 grany 2-3 razy dziennie). Już wtedy wprowadzano do medycyny czystą koniinę (dawka 1/60-1/30 grana!).

Szczwół plamisty – Conium maculatum to niegdyś środek oficjalny w medycynie, jest np. w Pharmacopoea Genevensis z 1780 r.,  Pharmacopoeia Londinesis z 1824 r. (Herba et Semina Conii), w Pharmacopoea Danica z 1826 r., czy w Pharmacopoea Borussica z 1862 r. (Herba Conii maculati).

źródło obrazka: www.tk.de