XIII Franciszkańska Konferencja Zielarsko-Farmaceutyczna, 25 maja 2019 roku

Obiecana prezentacja mojego wykładu: Fitofarmakologia w chorobach autoimmunizacyjnych, wygłoszonego 25 maja 2019 r., w Katowicach-Panewnikach, podczas konferencji: „Medycyna komplementarna w chorobach metabolicznych i autoimmunologicznych”:

Aby pobrać prezentację kliknij na powyższy obrazek lub link: fitofarmakologia_choroby_autoimmunizacyjne_henryk_rozanski

Zawartość prezentacji w postaci komspektu: Fitofarmakologia w chorobach autoimmunizacyjnych

Tolerancja immunologiczna a choroby autoimmunizacyjne

Tolerancja immunologiczna a choroby autoimmunizacyjne

Tolerancja immunologiczna a choroby autoimmunizacyjne

Autoimmunizacja

Choroby autoimmunizacyjne mają charakter:

-swoisty narządowo (ograniczone do określonych organów, a nawet tkanek, czy grupy komórek), np. komórki beta trzustki (cukrzyca), choroba Gravesa-Basedowa, stwardnienie rozsiane, choroba Hashimoto.

-nieswoisty narządowo (choroby układowe), np. toczeń rumieniowaty, twardzina, zespół Sjögrena, RZS.

Fitofarmakologia chorób autoimmunizacyjnych – trudności

Fitofarmakologia chorób autoimmunizacyjnych – trudności

– czynniki środowiskowe: zanieczyszczenia środowiska, palenie tytoniu, mikotoksyny (autoimmunizacyjne zapalenie kłębuszków nerkowych, zespół Goodpasture’a); czynniki prozapalne uszkadzają śródbłonki à ekspozycja antygenów w wysiękach à autoimmunizacja.

Fitofarmakologia chorób autoimmunizacyjnych – trudności

Fitofarmakologia chorób autoimmunizacyjnych – trudności

Zakażenia

-drobnoustroje pochłonięte przez komórki prezentujące antygen mogą stymulować ekspresję substancji kostymulujących, wywołujących załamanie hamowania autoreaktywnych komórek T.

Fitofarmakologia chorób autoimmunizacyjnych – trudności

Zakażenia

– niektóre drobnoustroje patogenne wykazują obecność identycznych determinant antygenowych (epitopów) co autoantygeny à reakcja immunologiczna wobec wirusa/bakterii/grzyba/pierwotniaka i własnego białka à uszkodzenie tkanki, np. paciorkowce mogą indukować powstawanie przeciwciał wobec nerek, stawów, serca; w SM przeciwciała przeciwko wirusom działają też na mielinę; wirusy Coxackie – przeciwciała działają na trzustkę (wysepki); przyłączanie się bakterii lub wirusów do białek gospodarza àreakcja T-komórkowa à autoagresja, np. autoimmunizacyjne śródmiąższowe zapalenie nerek.

Standardowe podejście do chorób autoimmunizacyjnych

Standardowe podejście do chorób autoimmunizacyjnych

Syntetyczne substancje immunosupresyjne i przeciwzapalne, np.

-chlorochina

-hydroksychlorochina

-sulfasalazyna

-preparaty złota

-metotreksat

-azatiopryna

-lakwinimod

-cyklofosfamid

Substancje naturalne

Pochodzą najczęściej z grzybów i bakterii, np.

-Kwas mykofenolowy (Penicillium)

-Cyklosporyna (Tolypocladium inflatum gams)

-Takrolimus (Streptomyces tsukubaensis)

-Rapamycyna (Streptomyces hygroscopicus)

-Glikokortykosteroidy

-Interferony beta

-Kwas fumarowy

Sida cordifolia L. (Malvaceae), gwiazdkowiec sercolistny, ślazownica, albo śliża sercolistna

Pochodzi z Indii, ale jest rośliną inwazyjną w Ameryce Północnej, Australii, Afryce, Nowej Gwinei i in.

Korzeń i ziele zawierają alkaloidy (efedryna, pseudoefedryna, beta-fenetylamina, ester metylowy metylotryptofanu, 5′-hydroxymethyl-1′-(1,2,3,9-tetrahydro-pyrrolo [2,1-b] quinazolin-1-yl)-heptan-1-one), kwas fumarowy, fitosterole.

Dawki: 1-3 g (pulv.).

Sida cordifolia L. (Malvaceae), gwiazdkowiec sercolistny, ślazownica, albo śliża sercolistna

W medycynie ludowej: astma, katar, zapalenie zatok, bóle gardła, przeziębienie, osłabienie, jako tonicum dla pęcherza moczowego

Przeciwzapalne

Psychostymulujące

Ułatwiające oddychanie

Podnoszące libido

Hipoglikemiczne

Przeciwdepresyjne

Hamuje uwalnianie IL-2, TNF-alfa i -gamma, podnosi poziom IL-4, IL-5 i IL-10

Blokuje translokację NF-kB z cytoplazmy do jądra komórkowego

Hamuje nacieczenia skóry granulocytami i komórkami pomocniczymi T

Dymnica lekarska – Fumaria officinalis L., dymnicowate – Fumariaceae

Ziele dymnicy – Herba Fumariae

alkaloidy izochinolinowe (protopina = fumaryna, fumarycyna, fumarofina, protoberberyna),

alkaloidy indeno-benzazepinowe (fumarytryna, fumarofina),

kwasy organiczne (kawowy, ferulowy, chlorogenowy, fumarowy),

flawonoidy (rytozyd), cholina, garbniki, żywice, sole potasu (ok. 8%).

Fumaryna została wykryta w roślinie w 1829 roku (Peschier), natomiast kwas fumarowy w 1832 roku (dr Winckler).

Dymnica lekarska – Fumaria officinalis L., dymnicowate – Fumariaceae

Medycyna ludowa Europy:

rozkurczowo

żółciopędnie

zapobieganie kolkom żółciowym, obrzękom wątroby na tle dyskinez dróg żółciowych

kolki moczowe, bóle brzucha, miesiączkowe, kolki jelitowe

leczenie autoimmunizacyjnych chorób skóry, np. tocznia, łuszczycy

Poznano właściwości kwasu fumarowego: hamuje uwalnianie IL-2, TNF-alfa i -gamma

Dymnica lekarska – Fumaria officinalis L., dymnicowate – Fumariaceae

Alkaloidy działają również antyarytmicznie i antybakteryjnie.

Przeciętne dawki sproszkowanego ziela: 2 g 3 razy dziennie, napar 1% 3 razy dz.

Tinctura Fumariae 1:10 in 70% eth. – doustnie 3 razy dziennie po 5 ml w niewielkiej ilości wody.

Dymnica należy do surowców pewnych w działaniu jako amphocholereticum, spasmolyticum et cholagogum.

Wyciąg alkoholowy i wodny z ziela dymnicy działa skuteczniej niż sproszkowane ziele.

Fumaderm (estry kw. fumarowego, Dimethyl fumarate od 1959 r. Walter Schweckendiek) – Psoriasis, także potem SM – Sclerosis multiplex

Tripterygium wilfordii Hook.f., dławiszowate – Celastraceae; winorośl księcia gromu

Pochodzi z Azji Wschodniej

TMC

Pnącze do 10 m wys.

Zawiera dwuterpeny typu abietanu – tryptolidy, trójterpen pentacykliczny – celastrol, trójterpeny oleanolowe, alkaloidy – 1,6%: wilforina (78,3 mg / 100 g), wilforgina (47,5 mg / 100 g), wilfordyna (26,5 mg / 100 g)
i wilforidyna (4 mg / 100 g

Najwartościowszy surowiec: kora z korzeni, korzeń, ale również efekty przynoszą Frondes Tripterygii.

TMC – owoce.

Hamuje proliferację komórek, zmniejsza stężenie prozapalnych cytokin, wzbudza apoptozę komórek T autoreaktywnych.

Tripterygium wilfordii Hook.f., dławiszowate – Celastraceae; winorośl księcia gromu

Zalecany w łuszczycy, RZS i in.

Tinctura 1:10 in. 70% eth. 30 kropli 3 razy dziennie przez 2 tygodnie, potem raz dziennie, do 3 miesięcy. Dec. 1 % 20 min. 100 ml 1 raz dz.

Octan etylu również dobry rozpuszczalnik dla składników czynnych.

Zatrzymanie miesiączki, zaburzenia oogenezy/spermatogenezy bez wpływu
na gospodarkę hormonalną.

Tryptolidy opatentowane w zakresie onkologicznym (czerniak, rak piersi, mięsaki).

Tylophora indica (Burm.f.) Merr. = Tylophora asthmatica (Roxb.) Wight & Arn. = Asclepias asthmatica Roxb. – trojeść astmatyczna – trojeściowate – Asclepiadaceae

Pochodzi z Indii.

Pnącze.

Zawiera alkaloidy (tyloforyna) i fitosterole.

Surowiec: Folium Tylophorae, Radix.

Dawniej w medycynie uznana za alternatywę dla wymiotnicy (wykrztuśne, wymiotne).

Dawki indywidualne, dobrane
w zal. od wrażliwości, od 0,2 do 1 g (0,2-0,3), dawka 1,5 g działa jako emeticum.

Napotne, przeciwastmatyczne, przeciwzapalne, przeciwkaszlowe, wykrztuśne, immunosupresyjne.

Działa stabilizująco na labrocyty (mastocyty).

RZS, dychawica i in.

Catalpa = surmia, bignoniowate – Bignoniaceae

surmia zwyczajna – Catalpa bignonioides Walter (= Catalpa syringaefolia Sims., Catalpa cordifolia Moench)

surmia jajolistna – Catalpa ovata G. Don.

Pochodzą z Azji i Ameryki Północnej.

Owoc, kora (gałązki) i liść – Fructus, Cortex (Frondes) et Folium Catalpae.

1 rok trwałości.

Catalpa = surmia, bignoniowate – Bignoniaceae

naftochinony, irydoidy (głównie katalpol, katalpozyd, 6-O-feruloylcatalpol), fenolokwasy i glikozydy fenolowe (pochodne kwasu galusowego, elagowego,ferulowego, izoferulowego, hydroksycynamonowego, p-kumarowego); triterpeny (kw. ursolowy), beta-sitosterol; pinorezynol, lapachon, ladaneina, martynozyd, kwas rotundowy i in.

Catalpa = surmia, bignoniowate – Bignoniaceae

Wyciągi z surmii hamują reakcje autoimmunizacyjne

przeciwbólowe

przeciwwysiękowe

hamujące rozrost tkanki limfoidalnej

przeciwastmatyczne

przeciwreumatyczne

antyalergiczne

Irydoidy i ferulany wpływ neuroprotekcyjny, hepatoprotekcyjny i pancreoprotekcyjny (ochronny na trzustkę)

Irydoidy są silnie przeciwzapalne: 1 mg aukubiny, werbenaliny, czy loganiny odpowiada sile działania 0,5 mg syntetycznej indometacyny

Katalpozyd blokuje aktywność NF-κB (nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells)

Hamuje obrzęk i przekrwienie tkanek

Catalpa = surmia, bignoniowate – Bignoniaceae

Napar katalpowy – Infusum Catalpae: 2 łyżki sproszkowanych owoców lub liści zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 30 minut pod przykryciem, przecedzić. 2 razy dziennie po 1 szklance naparu.

Wino katalpowe – Vinum Catalpae: 1 część liści suchych lub świeżych, albo owoców, po uprzednim rozdrobnieniu, zalać 10 częściami wina wytrwanego czerwonego lub białego. Odstawić na miesiąc. Codziennie wypić 1 kieliszek takiego wina.

Czas kuracji preparatami wyżej opisanymi: 1 miesiąc; powtarzać co kwartał, wymieniać z innymi alternatywnymi surowcami.

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

Nazwa rodzajowa upamiętnia Annę Pawłowną Romanową (1795–1865) córkę cesarza Rosji Pawła I Romanowa (1754-1801).

17 gatunków drzew.

Przeprowadzają fotosyntezę tupu C-4, podobnie jak trawy i turzyce.

Szacuje się, że obszar 1 ha paulowni pochłania
w ciągu roku 1250 ton CO2, przyczyniając się do oczyszczenia tysięcy metrów sześciennych powietrza.

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

Należą do drzew miododajnych (700 kg/ha/rok).

Liście Paulownia tomentosa zawierają ok. 22-23% białka, 0,6% fosforu, ok. 2% wapnia, 0,6% żelaza i 0,9% cynku.

Wartość opałowa drewna paulowni jest wysoka: 20,90 kJ/g, dla porównania węgiel 14,64 kJ/g, dąb 19,42 kJ/g, etanol 47 kJ/g, gaz ziemny 49,99 kJ/g.

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

paulownia puszysta – Paulownia tomentosa (Thunberg) Steudel (=Bignonia tomentosa Thunb. = Paulownia imperialis Siebold & Zucc.),

paulownia katalpolistna – Paulownia catalpifolia T. Gong ex D.Y. Hong, Paulownia fortunei (Seemann) Hemsley (= Campsis fortunei Seemann = Paulownia duclouxii Dode).

Surowcem zielarskim są liście, gałązki, kwiaty i owoce – Folium, Frondes, Flos et Fructus Paulowniae.

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

flawonoidy, w tym geranylowe (diplacon, mimulon, apigenina, trycyna, luteolina), lignany (paulownina, izopaulownin), furanochinony, irydoidy (tomentozyd, katalpol, paulowniozyd), trójterpeny (kwas ursolowy, oleanolowy), fenylopropanoidy (syringina, akteozyd = werbaskozyd), olejek eteryczny (geraniol, 1-octen 3-ol, cis-metylo-izoeugenol, anetol, octan nerylu, aldehyd stearylowy, nonadekan, heptadekan, nonanal, pentakozan, nerolidol), kwasy fenolowe (galusowy, cynamonowy, hydroksycynamonowy, elagowy, kawowy), glikozyd kumarynowy (dafnezyd).

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

przeciwzapalny

hipotensyjny

onkostatyczny

hemostatyczny

antybakteryjny

hamuje uwalnianie cytokin prozapalnych i histaminy

W medycynie ludowej krajów azjatyckich z różnych części paulowni przygotowuje się wodne wyciągi zalecane przy nieżytach i infekcjach układu oddechowego, chorobach skórnych (wypryski, trudno gojące się owrzodzenia, trądzik, grzybice), stanów zapalnych jelit, nadciśnienia, zapalenia zatok i migdałków, stanów zapalnych spojówek, nieżytu przewodu pokarmowego.

Okłady z odwaru i papki z liści używane są przy stłuczeniach
i stanach zapalnych stawów.

Paulownia – pawłownia; trędownikowate – Scrophulariaceae; paulowniowate – Paulowniaceae, albo bignoniowate – Bignoniaceae

Niewątpliwie wyciągi z paulowni mają właściwości przeciwzapalne, antybakteryjne, przeciwwirusowe (np., wobec wirusów Coxsackie), przeciwbólowe i rozkurczowe.

Obniżają ciśnienie krwi.

Wykazują działanie neuroprotekcyjne.

Tinctura Paulowniae 1:10 (in eth. 50%) należy zażywać 2 razy dziennie po 4-5 ml.

Decoctum, infusum z gałązek/liści 2-3% przyjmować rano
i wieczorem po 100 ml, 3 miesiące.

Staphylea pinnata L. – kłokoczka południowa (Staphyleaceae)

Gatunek ciepłolubny; w Polsce osiąga północna granicę zasięgu.

Żyzne lasy liściaste, suche buczyny, grądy.

Preferuje gleby wapienne, świeże, eutroficzne.

Składniki: garbniki ok. 1,5-3%, flawonoidy – ok. 0,14-0,2%, aminokwasy (izoleucyna, oksypinnatan, pinnatenina). Nasiona zawierają 35% białek i 40-49% oleju bogatego w kwas linolowy!

W liściach i korze jest sacharoza.

Cała roślina zasobna w fitosterole, trójterpeny.

Zawiera pochodne kwasu betulinowego.

Pochodne kwasu hydroksycynamonowego i ursolowego.

Staphylea pinnata L. kłokoczka

Działanie: onkostatyczne, antyproliferacyjne, przeczyszczające, przeciwrodnikowe, antyoksydacyjne, przeciwalergiczne, antyhistaminowe, przeciwstarzeniowe, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne, antybakteryjne.

Zastosowanie: dawniej jako laxans (semen, fructus); wytłaczano olej rozwalniający i gojący. W leczeniu reumatyzmu. Indianie, TCM. Olej: wypryski, rany.

Obecnie: zaparcia, nowotwory, uogólnione stany zapalne, choroby autoimmunizacyjne. Miażdżyca, stłuszczenie organów. Wszystkie ekstrakty lipofilowe hamowały COX-1 i COX-2 (badania in vitro Słowacja, 2009).

Odwary 2-3% 50 ml 2 razy dziennie, olej z nasion, intrakt z owoców 1:10 in 70 eth., vinum 1:7-10 50 ml 1 raz dziennie.

CBD

Cannabidiol CBD należy do kannabinoidów, działa przeciwzapalnie, przeciwdrgawkowo i przeciwlękowo.

Wywiera wpływ immunosupresyjny (stąd polecanie przy chorobach autoimmunizacyjnych, w tym przy przewlekłych stanach zapalnych jelit).

Działa neuroprotekcyjnie.

Miorelaksujące (stąd stwardnienie rozsiane).

Zmniejsza częstość ataków padaczkowych u dzieci (Zespół Lennoxa i Gastauta (LGS), zespół Draveta).

Coriandrum sativum L., Umbelliferae = Apiaceae; Fructus 0,8-1%; Francja, Rosja.

Coriandrum sativum L., Umbelliferae = Apiaceae; Fructus 0,8-1%; Francja, Rosja.

Posologia: 10-12 kropli 1-4 razy dziennie. Zewnętrznie 1-5% preparaty.

Olej tłusty z aetheroleum Coriandri: 1 łyżeczka 1xdz. 1 raz dz.

Johann Künzle (1857-1945); Galeobdolon luteum Hudson, Goldnessel, gajowiec żółty
Lamium galeobdolon, Lamiaceae = Labiatae

Stany zapalne nerek (autoimmunizacyjne)

´przeciwzapalne na skórę, błony śluzowe i narządy wewnętrzne

´ochronne na miąższ wątroby i nerki

´przeciwreumatyczne, słabo przeciwbólowe

´reguluje miesiączkowanie i usuwa stany zapalne narządów rozrodczych oraz układu moczowego.

´tłumi reakcje autoimmunologiczne (autoagresję immunologiczną).

´Może być polecany w leczeniu reumatyzmu, dny moczanowej, wirusowego zapalenia wątroby, niewydolności wątroby.

´Jest cenną rośliną leczniczą o działaniu wykrztuśnym, przeciwskurczowym, łagodzącym kaszel i przeciwzapalnym.

´Był stosowany w medycynie ludowej w leczeniu nieżytów układu oddechowego oraz niektórych chorób ginekologicznych.

Galeobdolon luteum Hudson – gajowiec żółty, Lamiaceae = Labiatae

flawonoidy – galeobdozydy (werbaskozyd, apigenina-7-O-beta-D-(6′-p-hydroksy-cinnamoyloxy)-mannoside); kwas cynamonowy, kwas kawowy, benzoksazynoidy, 2-O-β-d-glucopyranosyl-6-hydroxy-2H-1,4-benzoxazin-3(4H)-one (6-hydroxy blepharin); irydoidy, w tym harpagidowe, salidrozyd (o działaniu przeciwlękowym), 5-deoxylamiol, sesamoside, ekdyzony, epipterosterony o silnych działaniach przeciwzapalnych

Napary, maceraty 2-3% 100 ml 3 razy dz., vinum 1:10 – 80-100 ml 1 x dz., sałatki.