Cebula morska – Scilla maritima L., cebulica – Scilla i scylaren

Scylaren (scillaren) to glikozyd nasercowy pochodny cyklopentanofenantrenu (bufadienolidowy = bufadienolides).  W cebulicy dwulistnej – Scilla bifolia Linne i cebulicy syberyjskiej – Scilla siberica  Haworth oraz w cebuli morskiej =  ckliwica, oszloch, ostrawka, cebula psia, cebulica morska – Scilla maritima Linne (= Urginea scilla Steinheil= Urginea maritima (L.) Baker = Drimia maritima (L.) Stearn), z rodziny liliowatych – Liliaceae, obecny jest scillaren A i B.

Scilla siberica alba, Wolsztyn, kwiecień 2009 r.

Scylareny zwężają tętnice brzuszne i podnoszą ciśnienie tętnicze. Cebula morska była szczególnie polecana w leczeniu niewydolności prawej komory serca połączonej z biernym przekrwieniem nerki i obrzękiem skórnym, a zwłaszcza z puchliną brzuszną. Sprawdzała się w leczeniu niewydolności krążenie z towarzyszącą marskością wątroby, chorobą Basedowa, rozedmą płuc i skrzywieniem kręgosłupa oraz u osób starszych.

Scilla – cebulica, kwiecień 2009 r. Beskid Niski

Scylaryna A jest krystaliczny i znany od 1923 roku (odkrywca Stoll). Scillaren B to tak naprawdę mieszanina glikozydów, dawniej określana jako glikozyd bezpostaciowy, bowiem nie potrafiono jej rozdzielić.  Dawniej (w I połowie XX wieku)  wprowadzono czyste formy scylarenu, jak i wyciągi standaryzowane z cebuli morskiej na zawartość scylarenu A. Preparaty galenowe proste nie są zbyt stabilne, dlatego z obecnej medycynie wyszły z użycia. Aktualnie produkowane są jedynie preparaty zawierające czysty proscillaridin. Cebula morska zawsze była kontrowersyjnym surowcem w medycynie. Przez jednych terapeutów uważana za niezmiernie wartościowy lek, przez innych krytykowany i umniejszany lub wręcz tępiony. Świeża cebula oraz jej sok oraz przetwory ze świeżego surowca w wysokich dawkach wywołują bowiem podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz pobudzenie nerwu błędnego, nudności i wymioty, szczególnie przy pustym żołądku. Na skórze mogą wywołać rumień i pęcherze (dawniej stosowano nawet cebulę morską zewnętrznie jako środek rumieniotwórczy, drażniący, tzw. pryszczący), dla pobudzenia krążenia skórnego i okołostawowego  (przy obrzękach, zastojach) oraz dla oczyszczenia ran paprzących się. W maksymalnych dawkach cebula morska może spowodować biegunkę. Jest również środkiem wykrztuśnym, dlatego stosowano ją przy suchym kaszlu i zapaleniu oskrzeli, szczególnie w syropie. Drażni z lekka nerki, działając moczopędnie i przeciwbrzękowo. Pobudza wyraźnie diurezę, nawet u osób zdrowych. Wzmaga wydalanie metabolitów azotowych i chlorku sodu. Nie kumuluje się w ustroju. Na serce działa podobnie jak naparstnica i jest od niej znacznie bezpieczniejsza.

Cebulica – Scilla bifolia, kwiecień 2009 r., Krosno

Rodzaj cebulica – Scilla obejmuje około 90 gatunków. Cebulica peruwiańska – Scilla peruviana  L. występuje naturalnie w południowo-zachodniej części Europy i w północno-zachodniej Afryce, ponadto uprawiana. kwiaty ma białe, niebieskie lub purpurowe, przy czym białe są rzadko. Cebulica syberyjska – Scilla siberica Haw. ma kwiaty niebieskie i jest uprawiana, dziko występuje na Podkarpaciu. Cebulica dwulistna – Scilla bifolia L. wytwarza kwiaty biało-niebieskie, fioletowe, niebieskie, rzadko białe, niebiesko nabiegłe lub żyłkowane; dziko występuje na pogórzu i w górach, ponadto uprawiana. Cebulica wiosenna – Scilla verna  Hudson posiada niebieskawe kwiaty i pochodzi z Europy Zachodniej.

Cebulice (dwulistna i syberyjska) nie weszły do lecznictwa oficjalnego, choć opisywano je jako źródło scylarenów. Mają zastosowanie w medycynie ludowej.

Cebulice – Scilla, Brzezówka k. Tarnowca, kwiecień 2009 r.

Cebula morska –  Scilla maritima L. – ostrawka, oszloch pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Jest uprawiana na Cyprze, w Tunisie i Algierii.  Występują dwie odmiany cebuli morskiej: biała (White Squill) i czerwona (Red Squill). Czerwona odmiana jest stosowana do trucia gryzoni i zawiera głównie scillirozyd. Scillirozyd zawarty w odmianie czerwonej morskiej cebuli jest szczególnie silny wobec szczurów. Działa również nasercowo, podobnie jak scylaren A. Scillaren A jest głównym glikozydem białej odmiany cebuli morskiej (varium alba). W rozcieńczonych kwasach ulega rozpadowi na scilarydynę A i scillabiozę = scillabiose (disacharyd, dwucukier zbudowany z glukozy = glucose i ramnozy = rhamnose). W czasie hydrolizy następują zmiany w budowie aglikonu: grupa –OH przy C3 ulega odłączeniu przez co powstaje nowe wiązanie podwójne pomiędzy C3 i C4. dzięki temu substancja działa silniej nasercowo. Stąd rozsądne i celowe było ekstrahowanie cebuli morskiej octem, powodującym hydrolizę kwasową. Robiono to również za pomocą enzymów (scilarenaza = scillarenase), w tym również pochodzących z kultury szczepu penicylinowego 789. Także enzymy mięśnia sercowego prowadzą do rozkładu scylarenu A do proscillarydyny i dalej do scillareniny.

Odmiana  biała cebuli morskiej  jest uważana
za oficjalny surowiec leczniczy. W postaci wysuszonej ma postać łusek, grudek lub proszku, barwy biało-żółtawej, smaku gorzkiego. Chłonie wilgoć stając sie lepką. Cebule rozdrabnia się na łuski i suszy w temperaturze 50-60 stopni C. Wg Pharmacopoea Helvetica VI Bulbus Scillae powinna zawierać przynajmniej 0,025% glikozydu Scillaren A; strata masy po suszeniu – najwyżej 5% (przy 105 stopniach C), popiół – najwyżej 4,5%.

Cebula  morska to lek znany w starożytności, w greckiej, arabskiej i rzymskiej medycynie. Uwzględnia ją nawet papirus Ebersa ze starożytnego Egiptu. Cebulę morską stosowali m.in. Hippokrates, Dioscurides, potem Galenus i Avicenna.  Cebula trafiła do większości farmakopei w XVIII, XIX i XX wieku, np. pruskiej, norweskiej, francuskiej, germańskiej, amerykańskiej, szwajcarskiej, polskiej, rosyjskiej, włoskiej. Była również w farmakopeach miejskich, np. edynburska, londyńska. Odegrała ogromną rolę w medycynie i była stosowana głównie w leczeniu obrzęków na tle niewydolności krążenia i nerek, nieżytu oskrzeli, niewydolności krążenia, astmy, zapalenia płuc, zadyszki. Zewnętrznie w leczeniu ran i do wywoływania rumienia przy reumatyzmie i obrzękach kończyn.

W XVIII-XIX i do I połowy XX wieku w użyciu były: Pulver Scillae (sproszkowana cebula), Acetum Scillae (wyciąg z cebuli na occie), Tinctura Scillae (nalewka z cebuli morskiej), Extractum Scillae (wyciąg płynny, gęsty i suchy z cebuli morskiej), Oxymel Scillae (wyciąg z cebuli na miodzie, occie i wodzie),  Sirupus Scillae (wyciąg octowy z cebuli morskiej z cukrem i wodą).

Dawka  cebuli morskiej Bulbus Scillae wg Pharmacopoea Helvetica VI: max dawka jednorazowa 500 mg sproszkowanej cebuli morskiej; max dawka dobowa cebuli 1,5 g, czyli np. 3 razy dz. po 500 mg.

Dawka Scillae bulbus wg Pharmacopoeia  British 1932 r.: dawki pojedyncze 0,06-0,2 g (gramy!) = (1-3 gran = grains!). Popiół – nie więcej niż 6%.
Dawka Acetum Scillae (Vinegar of Squill) wg Pharmacopoeia  British 1932 r.: Squill bruised (cebula morska pognieciona, potłuczona) 100 g, Dilute Acetic acid (kwas octowy rozcieńczony 6%) 1000 ml; sporządzić macerat przez 7 dni, od czasu do czasu mieszając,  przefiltrować. Dawka jednorazowa: 0,6-2 ml (10-30 minims = minim – dawna miara wagowa substancji płynnych = 0,06 ml).
Dawka Oxymel Scillae (Oxymel of Squill) wg Pharmacopoeia  British 1932 r.:  Squill bruised (cebula potłuczona) 50 g, Acetic acid 33% 90 ml, Destilled Water (woda destylowana) 250 ml, Purified Honey (miód oczyszczony) a sufficient quantity (odpowiednio). Macerować 7 dni w mieszance kwasu octowego z wodą. 3 części maceratu wymieszać z 7  częściami miodu oczyszczonego. Dawka pojedyncza 2-4 ml (~30-60 minims).
Dawka Syrupus Scillae (Syrup of Squill) wg Pharmacopoeia  British 1932 r.:  Vinegar of Squill (ocet z cebuli morskiej) 450 ml, sucrose (sacharoza) 800 g, Destilled Water, sufficient to produce 1000 ml (woda destylowana odpowiednio do 1000 ml produktu, dopełnić. Doses: 2-4 ml (~30 to 60 minims).
Dawka Tinctura Scillae – Tincture of Squill wg Pharmacopoeia  British 1932 r.:  Squill bruised (potłuczona cebula morska) 100 g, alcohol 60% 1000 ml; macerować, przefiltrować. Doses (dawka pojedyncza): 0,3-2 ml (~ 5-30 minims).

Napar z cebuli morskiej – Infusum Scillae lub z cebulicy syberyjskiej, albo dwulistnej: 2 g surowca na 150 ml wrzącej wody, po 30 minutach przecedzić – 5 razy dziennie po łyżce stołowej przez 1-2 tygodnie. W przypadku cebulicy syberyjskiej lub dwulistnej stosować można: ziele w czasie kwitnienia lub całe rośliny lub tylko cebulki. Jeżeli nie są przetwarzane na świeżo trzeba je wysuszyć w temperaturze 50-60 stopni C, szybko. W domowych warunkach polecam suszyć w piekarniku z termostatem i termoobiegiem. Ocet, nalewkę na alkoholu lub winie można sporządzać z surowców świeżych, rozdrobnionych. Dobry jest intrakt – Intractum Scillae:100 g surowca/1000 ml alkoholu 30-60% gorącego, macerować 7 dni, przefiltrować.  Zażywać po 2 ml intraktu 3 razy dziennie, przez 1-2 tygodnie. Stosować cyklicznie, z przerwami, nie częściej jednak jak 1 raz na kwartał.

Pharmacopoea Germanica z 1890 r. obejmuje Bulbus Scillae – Meerzwiebel, Oxymel Scillae – Meerzwiebelhonig i Tinctura Scillae – Meerzwiebeltinktur (1:5, na alkoholu etylowym – Weingeiste!).

Bulbus Scillae jest w Farmakopei Polskiej II.

Meerzwiebel (Scillae Bulbus) jest objęte przez Deutsches Arzneibuch z 1999 r. Cebula cebuli morskiej zawiera od 0,1 do 4% glikozydów nasercowych (bufadienolidów), przy czym dominują scillaren A i proscillaridin A. Surowiec zawiera także śluzy, glukogalaktany, fruktozany, fruktan – inulina; sinistrin = synistryna, tłusty olej, flawonoidy (kwercetyna i jej pochodne, poliglikozydy kemferolu, witeksyna, izowiteksyna), kwas chelidonowy.

Scillaren A podawany był w dawce 0,5-0,8 mg pro dosi (dawka pojedyncza, jednorazowa), 1,5-3 mg pro die (dawka dobowa).Mój ulubiony autor, lekarz, dr Rudolf Franck poleca doustnie Pulver Scillae (sproszkowana cebulę morską) w dawce 0,03-0,1 g 3 razy dz. lub decoctum Scillae (odwar) 1-2 g/100 ml wody – łyżkami doustnie w ciągu dnia.

Przed II wojną światową opracowano preparat Scillaren Sandoz zawierający określona ilość glikozydu. Stosowany był przy arytmii, dusznicy bolesnej, miażdżycy, nadciśnieniu. Był produkowany w postaci tabletek i ampułek. Popularnymi preparatami z cebuli morskiej były także: Scillikardin (stosowany przy niemiarowości, zapaleniu mięśnia, zaburzeniach przewodzenia w układzie przedsionkowo-komorowym) – krople i tabletki; Scilloral – kaps. (Oblatenkapseln), krople, czopki.

Scylareny zwiększają siłę skurczową mięśnia sercowego i pojemność minutową serca. Obniżają ciśnienie żylne.

Do współczesnych preparatów zawierających proscylarydynę należą Talusin (Abbott) – draż. 0,25 mg i Proscillaridin polskiej produkcji – tabl. powl. 0,25 mg.

Species diureticae (Harntreibender Tee) – ziółka moczopędne wg Farmakopei Szwajcarskiej VI:
Rp.  Species diureticae wg Ph. Helvetica VI
Bulbus Scillae 3 g (cebula morska; ja również proponuję cebulki cebulicy syberyjskiej lub dwulistnej)
Folium Betulae 10 g (liść brzozy)
Folium Orthosiphonis 20 g (liść ortosyfonu)
Fructus Anisi contusus10 g (owoce anyżu rozdrobnione)
Herba Equiseti 20 g (ziele skrzypu)
Pseudofructus Iuniperi contusus 27 g (owoce jałowca rozdrobnione)
Radix Levistici 10 g (korzeń lubczyka)
Zioła do mieszani musza być rozdrobnione. Wymieszać.
Dawka pojedyncza do zaparzania: 3 g mieszanki na szklankę lub filiżankę wrzątku. Pić 3 razy dziennie.