Pęcherznica – Physocarpus w praktycznej fitoterapii.

Rodzaj pęcherznica – Physocarpus obejmuje 20 gatunków, które pochodzą z Ameryki Północnej i Azji Północno-Wschodniej. Mają formę krzewów o sezonowym ulistnieniu.

Niektóre gatunki są lecznicze, choć w Polsce bardzo mało znane pod tym względem. Raczej traktowane jako rośliny ozdobne. Rozdęte owocostany uważane za niejadalne, a niesłusznie, bowiem w razie głodu można przygotować z nich pożywny bulion ziołowy, który można wzbogacić w dzikie rośliny warzywne (barszcz, marchew zwyczajna (dzika), rzeżucha, tasznik, słonecznik bulwiasty, korzenie ziarnopłonu…). Przez ostatnie dwa lata badałem skład chemiczny pęcherznicy kalinolistnej, bowiem w literaturze są bardzo skąpe informacje.

Najbardziej znanym gatunkiem jest pęcherznica kalinolistna – Physocarpus opulifolius (L.) Maxim., która pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej. Dorasta do 3 m wysokości. Liście są żółtawozielone, okrągłe, do sercowatych. Kwiaty białe, różowo nabiegłe. Czerwone mieszki zawierają żółtawe nasiona. Uzyskano odmiany o żółtych i czerwonych/buraczkowych liściach. W Europie uprawiane są również: Physocarpus monogynus (Torrey) J.M. Coulter (pochodzi z zachodniej i środkowej części Ameryki Północnej; jasnozielone liście są podobne do liści porzeczki, kwitnie wiosną – na biało) i pęcherznica główkowata – Physocarpus capitatus (Pursh) Kuntze (występuje naturalnie w zachodniej części Ameryki Północnej; liście głęboko klapowane, brzegiem piłkowane, za młodu są lepkie, pokryte włoskami; kwiaty kremowe). Preferują gleby zasobne w wapń. Lubią stanowiska słoneczne.

W Ameryce Północnej wykorzystywano zdrewniałe pędy pęcherznic do wyrobu łuków i strzał. Korzenie uważano za dobry lek przeciwbólowy (gotowane w wodzie, odwar do obmywania i okładów na rany, stłuczenia, obolałe miejsca; okłady z rozdrobnionych ugotowanych korzeni). W Ameryce Północnej pęcherznice stosowane były w medycynie ludowej jako antidotum, środek wymiotny, przeczyszczający, przeciwrobaczy. Ponadto kora do wytwarzania brązowego barwnika (zmieszana z korą cedru).

Z tego względu, że Indianie stosowali pęcherznice jako środek rozwalniający i wymiotny w niektórych publikacjach amerykańskich uznano te rośliny za trujące.

Moje wielokrotne próby z różnymi dawkami naparu z liści, kwiatów, odwaru z kory, gałązek i owoców pęcherznicy kalinolistnej nie wykazały działania wymiotnego i przeczyszczającego (surowca pochodzącego z roślin uprawianych w Europie).

W liściach, pędach i owocach pęcherznicy kalinolistnej zawarte są flawonoidy – ok. 2% w liściach i pędach, ok. ok. 1,2% w kwiatostanach, ok. 0,5% w owocach (hiperozyd, rutyna, astragalina, kwercetyna, awikularyna), fenolokwasy (pochodne kwasu kawoilochinowego, kwas kawowy, kwas galusowy, kwas p-kumarowy), antocyjany, garbniki ((w korze 4,5-5%, w owocach 1,8-2%), trójterpeny – w owocach ok. 1%, w korze i gałązkach 1,2-1,6% (kwas betulinowy, ursolowy, kawoilo-oleanolowy).

Owocostany: tłuszcze 7-12%, białko 10%, pektyny 0,5%, fitosterole 0,23-0,24% (w przeliczeniu na sytosterol), witamina C 33-36 mg/100 g (liście 88-112 mg/100 g), flawonoidy 0,5-0,6%, trójterpeny (0,7-1,1%).

Działanie farmakologiczne: przeciwwysiękowe i przeciwzapalne, uspokajające, hipotensyjne, silnie moczopędne, przeciwdusznicowe. Miejscowo zastosowane odwary 1,5-2% działają przeciwobrzękowo i przeciwbólowo, ściągająco. Przyspieszają gojenie ran i hamują krwawienia. Odwar jest dobry do okładów, płukanek, przemywania schorzałych i zranionych miejsc. Kora pęcherznicy wymieszana z łupinami kasztanów i orzechów włoskich ładnie zabarwia włosy na odcienie brązu (zależnie od stężenia). Bez dodatków również zmniejsza siwiznę i nadaje złocisty kolor jasnym włosom.

Tak jak wspomniałem surowiec krajowy nie wykazuje działania przeczyszczającego, opisywanego w niektórych publikacjach kanadyjskich i amerykańskich. Nalewka i intrakt z kwiatostanów oraz owocostanów poprawiają mikcję, znoszą stan zapalny i obrzęk gruczołu krokowego. Z tego co do tej pory zaobserwowałem to odwar z owoców, pędów i kory korzystnie działa przy stanach zapalnych i zakażeniach układu moczowego. Można łączyć z ziołami arbutynowymi (borówka, mącznica, sierpik, grusza…).

Osłodzony odwar miodem lub melasą wykazuje działanie wykrztuśne i jest pomocny przy kaszlu oraz katarze.

Wskazania: stany zapalne układu moczowego, nadciśnienie, alergia, zapalenie żył, dusznica bolesna, żylaki, pękanie naczyń włosowatych, stany zapalne spojówek i powiek, obrzęk i stan zapalny gruczołu krokowego, zaburzenia oddawania moczu, skłonności do infekcji cewki moczowej; przeziębienie, uporczywy kaszel (także kaszel u palaczy tradycyjnych wyrobów i e-papierosów).

Pączki, kwiaty i młode liście jadalne. Dobrze źródło kwasu jabłkowego, witaminy C i flawonoidów.

Z owocostanów bogatych w tłuszcze, białka i fitosterole – odwary odżywcze oraz w celu leczenia zapalenia i przerostu gruczołu krokowego.

Zewnętrznie: trądzik różowaty, stany zapalne skóry, plamice naczyniowe, opuchlizny, urazy, siniaki (okłady z octu, odwaru, naparu, rozcieńczonej nalewki).

Napar 1-1,5% z kwiatów działa rozkurczowo i uspokajająco (120 ml kilka razy dziennie). Jest cenny w formie naparu do przemywania skóry z wypryskami i stanem zapalnym oraz plamicami naczyniowymi i teleangiektazjami.

Napar z liści 1-1,5% po 120 ml 2-3 razy dziennie; odwar z owocostanów, kory, gałązek 1-1,5% po 100-120 ml kilka razy dziennie; nalewka, intrakt 1:10 na etanolu 60% – doustnie 2,5-5 ml 2-3 razy dziennie w 100 ml wody; do sporządzania roztworów 5-10 ml intraktu lub nalewki na 100 ml wody przegotowanej.

Ocet pęcherznicowy – Acetum Physocarpi: 100 g gałązek lub kory zalać 700 ml octu 8-10%, macerować miesiąc. Zażywać doustnie po 5 ml w 100 ml wody 3 razy dziennie przy zaburzeniach trawiennych i zakażeniu układu moczowego. 15 ml octu z pęcherznicy/100 ml wody – do okładów i przemywania (siniaki, opuchlizny, stany zapalne, ukąszenia owadów/roztoczy). Do płukania jamy ustnej przy zapaleniu dziąseł.

Oxymel Physocarpi: 100 ml octu z pęcherznicy wymieszać ze 100 ml miodu lub melasy. Zażywać przy przeziębieniu i kaszlu (10 ml 4 razy dziennie).

Syrop pęcherznicowy – Sirupus Physocarpi: 100 ml nalewki z pęcherznicy lub 100 ml 2% odwaru z gałązek pęcherznicy wymieszać z 100 ml miodu lub melasy. Zażywać przy nieżytach układu oddechowego (1 łyżka 3-4 razy dz.).

Odwar gotować na wolnym ogniu przez 10 o 20 minut, potem zostawić do naciągnięcia pod przykryciem jeszcze ok. 15 minut.