Komosa piżmowa i komosa meksykańska w fitoterapii

Właściwości przeciwpasożytnicze mają również różne gatunki komosy – Chenopodium. Najbardziej znana jest komosa piżmowa i jej odmiany/podgatunki – Chenopodium ambrosioides L. (=Dysphania ambrosioides (L.) Mosyakin & Clemants).

Chenopodium ambrosioides var. anthelminticum obecnie jest oddzielnym gatunkiem Dysphania anthelmintica (L.) Mosyakin & Clemants. Rodzaj komosa – Chenopodium w dawnych systemach był zaliczany do rodziny Chenopodiaceae. Niektóre gatunki komosy wyrzucono z rodzaju Chenopodium i włączono do rodzaju Dysphania. Oba rodzaje obecnie zaliczane są do rodziny amarantowatych Amaranthaceae.

            Komosa meksykańska – Dysphania anthelmintica (L.) Mosyakin & Clemants (dawniej Chenopodium ambrosioides varium anthelminthicum (L.) Gray pochodzi z Ameryki Środkowej, ale była uprawiana na innych kontynentach do celów leczniczych. Utworzyła  hybrydy z innymi gatunkami. Zawiera olejek eteryczny (1-1,5%) bogaty w askarydol (60-80%), p-cymen (20-40%), alfa-terpinen, limonen i kamfer. Przetwory z tej rośliny zwalczają glisty, owsiki, tęgoryjca i pierwotniaki pasożytnicze. Askarydiol jest nadtlenkiem monoterpenowym, który został uzyskany syntetycznie w 1943 roku przez Günthera Otto Schencka (1913-2003) i Karla Zieglera (1898-1973).

Olejek z komosy meksykańskiej odkłada się w organizmie, dawki mogą więc ulec nałożeniu i zsumowaniu, wywołując zatrucie. W medycynie sądowej opisano przypadki przedawkowania, a nawet zatrucia śmiertelnego olejkiem z komosy, a także askarydolem uzyskiwanym syntetycznie.

Maksymalna dawka jednorazowa olejku z komosy meksykańskiej wynosi 0,5 g, a maksymalna dawka dobowa 1 g. Dzieciom podawano tyle kropel olejku ile miało lat. Po godzinie od przyjęcia leku stosowano środek przeczyszczający solny. Nie wolno podawać oleju rycynowego. W czasie kuracji wyłączyć z diety tłuszcze i mleko.

Właściwości przeciwrobacze ma także typowy gatunek – komosa piżmowa Dysphania ambrosioides (L.) Mosyakin & Clemants występująca w Europie, a zawleczona z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. W Polsce komosa piżmowa ma mniej olejku eterycznego (do 0,3%), a w nim askarydol (40%) i pinokarwon. Napary z ziela komosy piżmowej stosowano w medycynie ludowej przy wzdęciach, kolkach, robaczycach, jako środek przeciwastmatyczny, przeciwbólowy oraz przeciwko czerwonce (wywołanej przez amebę). Liście spożywano jako warzywo. Świeże liście i ziele przyspieszają gojenie ran. Pomocne są również w leczeniu ukąszeń i użądleń. Komosa wydziela wokół siebie substancje hamujące kiełkowanie i wzrost innych roślin. Wykorzystywano ją również do odstraszania szkodników roślin uprawnych (sadzono w pewnej odległości). Z drugiej strony trzeba wiedzieć, że komosę piżmową lubią ważki, szerszenie i osy. Wyciągi z komosy piżmowej niszczą larwy szkodników, nicienie glebowe i grzyby pasożytnicze. Nasiona po wypłukaniu z saponin i ugotowaniu są jadalne.

Ocieranie się o rośliny w dni upalne wywołuje odczyny alergiczne i fototoksyczne. Olejek i nalewka z komosy zwiększa wrażliwość skóry na światło słoneczne. Napary z ziela 2% (po 100-120 ml) stosowane 1-2 razy dziennie są bezpieczne.