Leki hamujące wchłanianie węglowodanów z przewodu pokarmowego.
Blokują enzymy (alfa-glukozydazy) rozkładające polisacharydy do cukrów prostych. Utrudniają wchłanianie cukrów z jelit do krwi. Część z nich hamuje również enzymy trawiące tłuszcze (lipazy) oraz zakłóca transport glukozy i kwasów tłuszczowych. Grupa ta obejmuje również zioła silnie ściągające (bogate w garbniki), zioła saponinowe, bogate w fitosterole oraz takie, które powlekają ściany przewodu pokarmowego śluzami. Zioła powlekające utrudniają wchłanianie wszystkich substancji pokarmowych i leków, a jednocześnie przyspieszają pasaż treści pokarmowej. Zioła garbnikowe są powodem dysenzymii, czyli inaktywacji wielu enzymów trawiących składniki pokarmowe to form chemicznych prostych i możliwych do wchłonięcia. Niektóre zioła bogate w niestrawialne ligniny, woski i wielocukry absorbują w przewodzie pokarmowym znaczne ilości cukrów, cholesterolu i tłuszczów uniemożliwiając ich absorpcję.
Do tej grupy należą: akarboza – acarbose, tagatoza, miglitol, inulina, cykoria podróżnik – Cichorium intybus L., perz właściwy – Triticum repens L., mydlnica lekarska – Saponaria officinalis L., borówka czernica – Vaccinum myrtillus L., oman wielki – Inula heleniu L., słonecznik bulwiasty – Helianthus tuberosus L., dąb – Quercus, olcha – Alnus, babka płesznik i babka jajowata – Plantago psyllium L. et Plantago ovata Forsskal., galasy – Galla, juka włóknista – Yucca filamentosa L., mangostan – Cambogia gummi-gutta L. = Garcinia cambogia (Gaertn.) Desr., perukowiec – Cotinus, glukany, znamiona kukurydzy – Zea mays L., glon Wakame – undaria pierzasta – Undaria pinnatifida (Harvey) Suringa, jałowiec pospolity – Juniperus communis L., prawoślaz lekarski – Althaea officinalis L., mirra – Commiphora molmol (Need) Engl., miechunka rozdęta – Physalis alkekengi L., rdestowiec – Reynoutria japonica Houtt. (=Fallopia japonica (Houtt.) Ronse Decraene var. japonica).
Do hamowania wchłaniania cukrów z jelit do krwi i limfy służą przede wszystkim zioła oraz substancje roślinne zawierające inhibitory enzymów trawiących węglowodany, głównie α-glukozydazy i α-amylazy oraz związki wpływające na transportery glukozy w nabłonku jelitowym.
Wspomniana już w II części Trigonella foenum-graecum L. – kozieradka pospolita – nasiona zawierają galaktomannany, które opóźniają opróżnianie żołądka i ograniczają wchłanianie glukozy. Kozieradka zawiera także inhibitory α-amylazy i α-glukozydazy, przez co spowalnia przemiany węglowodanów do glukozy.
Phaseolus vulgaris L. – fasola zwyczajna – wyciągi wodne i wodno-alkoholowe z całych owoców i samej naowocni fasoli hamują aktywność α-amylazy, ograniczając rozkład skrobi do cukrów prostych. Fasola zwyczajna jest szeroko stosowana w leczeniu cukrzycy dzięki zawartości inhibitorów α-amylazy (phaseolaminy), które zmniejszają rozkład skrobi do glukozy w jelitach, obniżając poposiłkowy wzrost poziomu cukru. Pamiętam z czasów socjalizmu, jak popularne były mieszanki ziołowe z owocnią fasoli i gotowe preparaty zawierające płynny wyciąg z owocni fasoli, właśnie w leczeniu cukrzycy. Dzisiaj są dostępne gotowe, zagraniczne, standaryzowane preparaty z fasoli. Standaryzowane ekstrakty są przyjmowane w dawce 500–1500 mg bezpośrednio przed głównymi posiłkami bogatymi w węglowodany. Dawka preparatu zależy od stężenia substancji czynnej oraz zaleceń producenta, przy czym 1–3 kapsułki (każda po 500 mg) stosowane 2–3 razy dziennie stanowią typowe dawki. Wspomniane inhibitory nie są tylko w owocni fasoli. Obecne są także w zielu i nasionach. Tradycyjnie zaleca się spożywanie 50–100 g ugotowanych nasion fasoli lub ich sproszkowanej postaci dziennie, jako integralny składnik diety. W medycynie ludowej stosuje się odwary z suchych strąków (egzokarpów fasoli) – 1-2 g suchych strąków zalewa się 200 ml wody, gotuje 5-10 minut, odstawia na 20 minut i pije 1–2 razy dziennie. Obecnie taka forma przetworu z naowocni fasoli jest rzadko stosowana w Europie. Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy ekstrakty lub preparaty z fasoli stosowane są regularnie przed głównymi posiłkami z wysoką zawartością węglowodanów.
Aloe vera (L.) Burm.f. – aloes zwyczajny – związki z żelu aloesowego hamują enzymy rozkładające cukry i mogą wpływać na aktywność transporterów SGLT-2 w nabłonku jelita, co redukuje absorpcję glukozy. SGLT-2 (sodium-glucose co-transporter 2) jest białkiem obecnym w nerkach, które odpowiada za reabsorpcję glukozy z moczu pierwotnego do krwi. Inhibitory SGLT2 (np. leki dapagliflozyna, empagliflozyna) blokują działanie tego transportera, zwiększając wydalanie glukozy z moczem i obniżając poziom cukru we krwi. Stosowane są głównie w leczeniu cukrzycy typu 2, a dodatkowo wykazują korzystne działanie nefroprotekcyjne i kardioprotekcyjne. Do substancji roślinnych blokujących SGLT-2 należy również dihydrochalkon – glikozyd floretyny – floryzyna (phlorizin, znana też pod nazwą synonimową izosalipurpozyd), obecny głównie w korze jabłoni (Malus domestica) oraz innych gatunkach rodziny różowatych (grusze, czereśnie, wiśnie). Floryzyna jest także inhibitorem SGLT1 (kotransporter sodu/glukozy I). Żel aloesowy z Aloe vera (L.) Burm.f. jest stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2 zarówno w formie suplementów, jak i jako dodatek do żywności. Obecnie w krajach Unii Europejskiej jest swoistego rodzaju nagonka na preparaty aloesowe. Stąd mogą być trudności w zdobyciu żelu lub ekstraktów. Zawsze jednak można uprawiać aloes do celów leczniczych. W licznych badaniach klinicznych i eksperymentalnych na zwierzętach wykazano, że regularna suplementacja żelem aloesowym obniża poziom glukozy we krwi, poprawia profil lipidowy oraz wspiera funkcję komórek beta trzustki. Typowe dawki liofilizowanego żelu aloesowego wykorzystywane w badaniach klinicznych wynosiły 300–500 mg 2 razy dziennie (łącznie 600–1000 mg/dobę), były przyjmowane przez kilka tygodni do kilku miesięcy. W praktyce fitoterapeutycznej stosuje się 10–50 ml czystego żelu aloesowego (z liści) dziennie, podzielone na dawki 2–3 razy dziennie, najlepiej na czczo i przed głównymi posiłkami przez minimum kilka tygodni. Można stosować również preparaty zawierające wyciąg z żelu aloesowego zgodnie z zaleceniami producenta, zazwyczaj 10–30 ml dziennie. Składniki żelu aloesowego poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę, działają ochronnie na komórki beta trzustki i działają przeciwzapalnie. Wykazano obniżenie poziomu HbA1c, glukozy na czczo i po posiłku oraz poprawę profilu lipidowego (spadek poziomu LDL, wzrost HDL). HbA1c jest to glikozylowana hemoglobina, czyli hemoglobina z przyłączonym glukozą. Jej poziom w krwi wskazuje średnie stężenie glukozy w ciągu ostatnich 2–3 miesięcy, dlatego jest podstawowym wskaźnikiem kontroli cukrzycy i długoterminowej regulacji glikemii.
Zanthoxylum armatum DC. = Zanthoxylum alatum Roxb. – rattan pepper (rodzina rutowate – Rutaceae) – wyciągi z owoców, liści i kory wykazują działanie hamujące α-glukozydazę i spowalniają wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku. Zanthoxylum armatum DC. może być stosowany w leczeniu cukrzycy głównie w postaci ekstraktów z owoców, liści oraz kory. Skuteczność wyciągów tej rośliny zaobserwowano zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo – w szczególności następuje wyraźne obniżenie poziomu glukozy we krwi oraz hamowanie enzymów trawiących węglowodany (α-glukozydaza). Najczęściej w badaniach stosowano ekstrakty etanolowe, metanolowe lub wodne. Wyciągi z owoców, liści i kory podawano zwierzętom doświadczalnym w dawkach 100–400 mg/kg masy ciała doustnie. W praktyce fitoterapeutycznej rekomenduje się rozpoczynanie kuracji od niższych dawek, np. 100–200 mg ekstraktu dziennie, dostosowanych indywidualnie. Sproszkowane owoce lub kora mają zastosowanie w azjatyckiej medycynie ludowej. Mielono surowce i podawano w dawce 1–3 g dziennie jako dodatek do potraw lub napojów (w 2-3 porcjach). Napar: 1–3 g suchych, sproszkowanych owoców kory lub liści zalać wrzącą wodą wodą, parzyć kilkanaście minut i pić 2–3 razy dziennie.
Dendrobium officinale Kimura et Migo – dendrobium szlachetne – ekstrakty z liści i łodyg lub całych pędów aktywują szlaki sygnałowe insuliny i hamują wchłanianie glukozy na poziomie nabłonka jelitowego. Za to działanie odpowiadają głównie 3,4′-dihydroxy-5-metoksybibenzyl i dihydroresweratrol. Rodzaj Dendrobium należy do rodziny storczykowatych – Orchidaceae. Z Dendrobium officinale przygotowywane są wyciągi wodne, nalewki oraz proszki z pędów (po uprzednim wysuszeniu). W tradycyjnej medycynie chińskiej jako surowiec używa się świeżych lub suszonych łodyg – Caulis Dendrobii, które są rozdrabniane i podawane w formie naparu, ekstraktu lub po sproszkowaniu, np. do żywności. Dawka pędów 3-10 g, np. 1% napar 3-4 razy dziennie po 100 ml. Sproszkowane łodygi – dodawane są do potraw, zup i kasz, w dawkach 2–5 g dziennie. Nalewka 1 g 3 razy dziennie. Ekstrakt suchy 500 mg 3 razy dziennie.
Cicer arietinum L. – ciecierzyca pospolita – ekstrakty wykazują działanie hamujące enzymy rozkładające węglowodany oraz ograniczają wchłanianie glukozy na poziomie jelit. Ciecierzyca pospolita może być wykorzystywana w leczeniu cukrzycy poprzez spożywanie ekstraktów i gotowanych nasion, które wykazują działanie obniżające poziom glukozy we krwi. W tradycyjnych zastosowaniach zaleca się spożywanie 50–100 g gotowanych nasion ciecierzycy dziennie jako element diety wspierającej kontrolę glikemii.
W testach na zwierzętach stosowano dawki 50–400 mg/kg masy ciała (ekstrakt alkoholowy), przy czym istotny efekt hipoglikemiczny obserwowano już przy dawce 100 mg/kg. W praktyce ekstrakty podawane doustnie w formie tabletek lub kapsułek zawierają 100–500 mg preparatu, zatem 3 razy dziennie po 200-500 mg. Mielone nasiona lub mąka z ciecierzycy – można je dodawać do potraw (ciasto chlebowe, zupy, gulasze), zalecane spożycie to 2–5 łyżek dziennie, co odpowiada 20–50 g nasion. Regularne stosowanie Cicer arietinum, szczególnie razem z innymi przeciwcukrzycowymi roślinami (np. Hordeum vulgare, Elettaria cardamomum – kardamon, kolczurka, balsamka), może doskonale pomóc w kontroli glikemii i hamować stany zapalne w organizmie.
Do tej grupy ziół należy także Hordeum vulgare L., czyli jęczmień zwyczajny, który jest bogaty w błonnik oraz substancje hamujące działanie α-glukozydazy, co przekłada się na spowolnienie wchłaniania cukrów. Jęczmień zwyczajny jest polecany w leczeniu cukrzycy głównie jako źródło rozpuszczalnego błonnika (beta-glukanów), który spowalnia wchłanianie glukozy w jelitach, obniża indeks glikemiczny posiłków i pomaga w regulacji gospodarki węglowodanowej. Spożywanie 40–80 g kaszy jęczmiennej lub pełnych rozdrobnionych ziaren dziennie pozwala dostarczyć korzystnych ilości rozpuszczalnego błonnika. Porcja w granicach 1–2 szklanek ugotowanego ziarna dziennie może być bezpiecznie włączona do diety (ok. 30–40 g beta-glukanów tygodniowo). Możliwy jest także do użycia napar lub odwar z wyselekcjonowanych (dobrej jakości) i rozdrobnionych/zmielonych ziaren (10 g na szklankę) do picia, 1–2 razy dziennie. Napar pozostawić do naciągnięcia na 30 minut. Odwar – gotować 3-5 minut, odstawić na 20 minut. Z kolei zalecane spożycie mąki i płatków jęczmiennych nie powinno przekraczać 50 g dziennie – dla osoby dorosłej, aby utrzymać bezpieczny poziom błonnika (aby nie spowodować zaburzeń trawiennych). Beta-glukany wiążą wodę i zwiększają lepkość treści pokarmowej, co spowalnia trawienie i wchłanianie cukrów w jelitach. Związki fenolowe i flawonoidy jęczmienia chronią komórki przed stresem oksydacyjnym nasilanym przez hiperglikemię. Spożycie jęczmienia obniża stężenie glukozy po posiłku (poposiłkową glikemię) i poprawia niektóre parametry metaboliczne, np. wrażliwość na insulinę. Najlepsze efekty uzyskuje się przy regularnym, codziennym spożyciu jęczmienia w przetworzonej formie, jako część diety z niskim indeksem glikemicznym.
Kłącze perzu – Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri) otrzymywane jest z perzu właściwego – Triticum repens L. (Graminae). Kłącze perzu zawiera polisacharydy fruktanowe (trytycyna 3-10%), śluzu (do 10%), oligosacharydy, monosacharydy, alkohole cukrowe (2-3%): mannitol i inozytol; ponadto kwas krzemowy i krzemiany, poliacetyleny (kapilen, czyli agropyren). Wodne wyciągi z kłącza działają moczopędnie, hipoglikemicznie, odtruwająco, przeciwwysiękowo, przeciwobrzękowo, saluretycznie i hepatoprotekcyjnie. Wywiera wpływ lipotropowy, zmniejsza stężenie triglicerydów i cholesterolu we krwi. Uszczelnia i wzmacnia strukturę nabłonków układu pokarmowego, krwionośnego i oddechowego. Z tego względu, że ułatwia wydalanie szkodliwych i zbędnych produktów przemiany materii przetwory z perzu zalecane są w leczeniu przewlekłych chorób skóry, nadciśnienia, zatruć, cukrzycy, kamicy moczowej i chorób reumatycznych. Najwartościowszy jest odwar 2-3% – Decoctum Rhizomae Graminis – w ciągu dnia wypić stopniowo 2-3 szklanki.
Mangostan – Garcinia gummi-gutta (L.) Roxb. (= G. cambogia Linne) zawiera w owocach kwas hydroksycytrynowy (HCA), który jest kompetytywnym inhibitorem ATP-cytrolazy mającej znaczenie dla lipogenezy. Ogranicza przemianę glukozy w tłuszcz zapasowy i nasila lipolizę. Ułatwia gromadzenie glikogenu w mięśniach i wątrobie. Hamuje alfa-amylazy trzustkowe i alfa-glukozydazy jelitowe, co prowadzi do zmniejszenia metabolizmu polisacharydów. Podnosi poziom serotoniny w mózgu.[1] Zalecany przy cukrzycy MODY i typu II, szczególnie dla pacjentów otyłych. Ekstrakty z owoców mangostanu stosuje się w dawce około 1,5-2 g dziennie. Czysty kwas hydroksycytrynowy można podawać w dawce około 0,5-1 g.
Rdestowiec ostrokończysty – Reynoutria japonica Houtt. (=Fallopia japonica (Houtt.) Ronse Decraene var. japonica) pochodzi z Południowej Azji. Surowcem leczniczym jest zarówno kłącze, jak i ziele – Rhizoma et Herba Fallopiae japonicae. Kłącza powinny być zbierane jesienią lub wiosną, natomiast ziele przed lub w początkach kwitnienia. Kłącza zawierają stylbeny (w tym resweratrole cis- i trans-, polidatyna) oraz pochodne 9,10-antrachinonów (emodyna, fiscion), liczne flawonoidy, kwasy fenolowe (galusowy, kawowy, elagowy).[2] W surowcach obecne są także: piceid, epikatechina i katechina. Działanie fitofarmakologiczne jest obszerne: anticoagulantum, antiallergicum, antiphlogisticum, fungistaticum, oncostaticum, antidiabeticum, antiscleroticum, antipsoriaticum. Hamuje agresję autoimmunologiczną. Po 2-3-tygodniowym regularnym zażywaniu wywołuje spadek poziomu glukozy we krwi. W medycynie ludowej stosowane są odwary 2-3% (gotować 20 minut) – 100 ml 2-4 razy dziennie, ponadto do okładów, płukanek, przemywania. Nalewka rdestowcowa – Tinctura Reynoutriae japonicae 1:5-10 na etanolu 65–70% (macerować 7 dni) – 3–5 ml doustnie, ponadto po rozcieńczeniu wodą do okładów i płukanek. Sprawdza się również wyciąg na winie czerwonym lub białym 1:7 (1 część surowca świeżego na 7 części wina) – 1 kieliszek (90–100 ml) 1 raz dziennie przy chorobach układu krążenia, nadciśnieniu i miażdżycy. Preparaty z rdestowca japońskiego działają antyrodnikowo, antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie, cytoprotekcyjnie, antymutagennie, estrogennie. Stylbeny rdestowca są inhibitorem protein-tyrosine kinase (kinazy białkowej). Wyciągi z rdestowca działają też silnie przeciwbakteryjnie. Hamują rozwój Escherichia coli, Staphylococcus, Bacillus subtilis i Sarcina lutea[3]. Podobne właściwości posiada rdestowiec sachaliński – Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai.
[1] Onakpoya I., Hung S.K., Perry R., Wider B., Ernst E., The Use of Garcinia Extract (Hydroxycitric Acid) as a Weight loss Supplement: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Clinical Trials, Journal of Obesity, 2011, 2011. Błaszczyk J., i in., Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Katowice 2010, s. 271-272.
[2] Vrchotová N., Šerá B., Tříska J., The stilbene and catechin content of the spring sprouts of reynoutria species, „Acta Chromatographica”, no 19/2007, s. 21–28.
[3] Kukrić Zoran Z., Topalić-Trivunović Ljiljana N., Antibacterial activity of cis- and trans-resveratrol isolated from Polygonum cuspidatum rhizome „Acta Periodica Technologica”, 2006, nr 37, s. 131–136.
Najnowsze komentarze