Cortex Quillaiae – kora mydłoki w Pharmacopoea Helvetica. Quillaia w medycynie sportowej i produkcji zwierzęcej.

W wielu sklepach etnobotanicznych i etnomedycznych można nabyć korzeń mydłoki. Jest to bardzo ważny surowiec saponinowy. Stosowany  był do wyrobu proszków do prania, jako emulgator w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, chemicznym i farmaceutycznym, do produkcji proszków i past myjących zęby, jako składnik kosmetyków do włosów i skóry, środek owadobójczy i przeciwrobaczy. Składnik dawnych leków przeciwłuszczycowych, kosmetyków oczyszczających skórę z zaskórników i łoju.

Mydłoka, zwana również mydłodrzewem należy do rodziny różowatych – Rosaceae. Pochodzi z Ameryki Południowej. Najbardziej znanym gatunkiem z rodzaju mydłoka jest Quillaja saponaria Molina, rosnąca w Peru, Chile i Boliwii. Uprawiana w Chinach, Indiach i Kalifornii. Jest drzewem dorastającym do 18 m wys. W Brazylii występuje mydłoka brazylijska – Quillaja brasiliensis (A. St.-Hil. & Tulasne) Martius, o podobnym zastosowaniu w gospodarce człowieka.

Seifenrinde, czyli kora mydłoki – Quillaiae Cortex jest w nowej Pharmacopoea Helvetica X, a także starszych wydaniach, np. Pharm. Helv. IV z 1907 r., Pharm. Helv. V z 1941 r., Pharm. Helv. VI z 1971 r. W III Pharm. Helv. z 1893 r. nie ma tego surowca.

W Farmakopei Szwajcarskiej IV z 1907 r.  Cortex Quillajae jest opisana pod nazwami Quillajarinde, Seifenrinde i Panamaholz (fr. Ecorce di Quillaya, Bois de Panama; ital. Corteccia di Quillaia saponaria). Oficjalnym preparatem jest nalewka mydłokowa – Tinctura Quillajae.

Pharm. Helv. VI uwzględnia korę oczyszczoną z martwej warstwy korka. Efektywność hemolityczna nie mniejsza niż 9. Popiół – maksymalnie 14%. Oficjalny preparat: Tinctura Quillaiae. Nalewka mydłokowa (Seifenrindetinktur, Teinture de quillaya, Tintura di quillaia) jest otrzymywana metodą perkolacji. Efektywność hemolityczna nalewki (hömolytischen Wirksamkeit) 2 (1,5-2,5).

Zgodnie z opisami w “Hagers Handbuch der Pharmazeutischen Praxis” z 1938 r. istnieje możliwość uzyskania nalewki mydłokowej Tinctura Quillajae przez zalanie 1 części kory mydłoki 5 częściami alkoholu i macerację 8 dni. Na podstawie publikacji i zaleceń przedwojennych polecam użyć do tego alkohol 40%.

Kora mydłoki została wprowadzona do Farmakopei Polskiej (FP) II, ale z FP III już wypadła. Jest (Quillaia) w British Pharmacopoeia z 2009 r. (kora – Quillaia Bark, ekstrakt Quillaia Liquid Extract i nalewka – Quillaia Tincture). Farmakopea Brytyjska dopuszcza inne gatunki z rodzaju Quillaia.

Zgodnie z Pharm. Helv. 10 i Deutscher Arzneimittel Codex z 2005 r. kora mydłoki zawiera 9-10% saponin. Aglikonem saponin (quillaja sapogenin) mydłoki jest kwas kwilajowy (quillaic acid). Kora jest również zasobna w szczawian wapnia (calcium oxalate) – 11%, skrobię i laktoniny. Krzyształy szczawianu wapnia mają długość nawet 200 um, przez co są dobrze widoczne w mikroskopie. Do cukrów budujących glikozydy saponinowe mydłoki należą: ksyloza, fukoza, apioza, arabinoza, glukoza. W strukturze znaleźć można też kwas glukuronowy.

Saponiny mydłoki są aktywne immunologicznie, stymulują cytokiny. Zmniejszają lepkość śluzu w układzie pokarmowym i oddechowym, stymulują wydzielanie żółci, wspomagają trawienie tłuszczów. Ograniczają rozwój grzybów i bakterii w przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym. Niszczą Candida i bakterie gnilne oraz fermentujące. Hamują powstawanie amin biogennych w jelicie grubym, uwalnianie metanu, amoniaku i siarkowodoru, przez co zmniejszają nieprzyjemny zapach kału. Zapobiegają wzdęciom. Saponiny to związki powierzchniowo czynne, sprzyjające emulgacji. Przy kontakcie z bakteriami, grzybami i pierwotniakami powodują rozerwanie ciągłości błon komórkowych, przez co je zabijają. Działają cytotoksycznie. Naruszają również strukturę wirusów. Preparaty z mydłoki to dobry środek wykrztuśny i moczopędny. Udowodniono wpływ obniżający poziom cholesterolu we krwi. Efektywny środek sekretolityczny i czyszczący krew (depurativum).

Wskazania. Doustnie: nieżyt oskrzeli, tchawicy i gardła, zaparcia, wzdęcia, kaszel, hipercholesterolemia, łuszczyca.

Zewnętrznie (przemywanie, okłady, płukanki, irygacje): łojotok, nadmiar zaskórników, trądzik młodzieńczy i dojrzały, łuszczyca, wyprysk przewlekły, toczeń, pęcherzyca, liszaje. Przetłuszczające się włosy, brak połysku i elektryzowanie się włosów. Łupież. Ropnie na skórze owłosionej. Stany zapalne i infekcje narządów płciowych. Zapalenie gardła i jamy ustnej. Katar i zapalenie zatok (wkraplać odwar).

Przeciwwskazania: wysoka gorączka, ciąża, laktacja, krwioplucie, krwawienia w przewodzie pokarmowym, krwiomocz.

Dopuszczalna zawartość w produktach spożywczych jako środek zmniejszający napięcie powierzchniowe: 0,01%.

Dawki: Odwar lub napar (Decoctum seu Infusum Cort. Quillaiae) 3 g na 150 ml wody – 3-4 razy dziennie po 15 ml; do okładów, przemywania. Nalewka mydłokowa 1:5 na etanolu 40% Tinctura Quillaiae – 30 kropli 1 (wzdęcia)-4 razy dziennie (nieżyty układu oddechowego). Nalewka do przemywania zmian skórnych. Po rozcieńczeniu (1 łyżka na 1 l wody) do płukania włosów. Przy łupieżu, parchach, ropniach. łupieżu, braku połysku wcierać we włosy rozcieńczoną wodą 1:1, po 2 h zmyć.

Przedawkowanie: bóle brzucha,nudności, pieniste wymioty i biegunki, złe samopoczucie, ból głowy, krwiomocz, kaszel, zaburzenia widzenia, omdlenia.

Saponiny mydłoki to saponiny triterpenowe. Dawniej wyróżniano kwilajo-sapotoksynę – Quillaja-Sapotoxin C17H26O10+H2O i kwilajinę – Quillajin C19H30O10.

Mydłoka w weterynarii i zootechnice jest używana do wyrobu preparatów ograniczających nieprzyjemny zapach kału. Dodawanie jej do premiksów i pasz poprawia mikroklimat w pomieszczeniach inwentarskich. Ogranicza rozwój niekorzystnej mikroflory w odchodach (już wydalonych) i w przewodzie pokarmowym. Saponiny zmniejszają poziom siarkowodoru i amoniaku w powietrzu pomieszczeń hodowlanych. Jako związki powierzchniowo czynne naruszają też strukturę mikotoksyn i niszczą komórki grzybów pleśniowych. Wspomagają też działanie lipaz i fosfolipaz oraz żółci, przez co zwiększają strawność tłuszczów. Poprawiają produkcyjność zwierząt. Przykładowym preparatem dla zwierząt jest Agrisap francuskiej firmy Lallemand.

Quillaja może znaleźć zastosowanie w medycynie sportowej. Zwiększa strawność tłuszczów i białek, poprawia bilans aminokwasowy, ogranicza rozkład aminokwasów do amin biogennych. Zmniejsza niekorzystne procesy gnilne i fermentacyjne w jelicie grubym, przez co poprawia ogólną zdrowotność sportowców. Poprzez zmniejszanie stężenia amoniaku, siarkowodoru i amin (skatol, indol, putrescyna, kadaweryna) w jelicie grubym i we krwi odciąża wątrobę i zapobiega zatruwaniu mięśni szkieletowych, bardzo wrażliwych na te szkodliwe produkty przemiany materii. Odzywki dla sportowców są tak mocno skoncentrowane, że organizm bez środków wspomagających nie jest w stanie ich strawić i przyswoić. Równocześnie stanowią one dobrą pożywkę dla mikroflory przewodu pokarmowego, również tej niekorzystnej. Dochodzi wówczas do zatrucia krwi i mięsni, co przejawia się szybkim męczeniem się mięśni i przyspieszonym powstawaniem zakwasów. Quillaja, yucca, sarsaparilla, saponaria, czy senega przeciwdziałają temu.