Archiwa

luty 2025
P W Ś C P S N
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
2425262728  

Archiwa

Usnea – brodaczka w leczeniu infekcji i jako amarum.

Rodzaj Usnea, czyli brodaczka należy do porostów – Lichenes. W starszych układach taksonomicznych porosty były gromadą i należały do roślin. Nowsze systematyki zaliczają porosty do grzybów i wydzielają je nazwą grzyby lichenizowane (Fungi lichenisati). Porosty są organizmami symbiotycznymi utworzonymi przez glony, sinice i grzyby. Fotobiontem w symbiozie są zielenice (Chlorophyceae) lub bezjądrowe sinice – Cyanophyta (Cyanobacteria). Grzybami budującymi plechę porostów są najczęściej workowce – Ascomycota (98% porostów), rzadziej Basidiomycota lub Deuteromycota (Fungi imperfecti). Zaliczenie porostów do grzybów nie jest wcale odkryciem współczesnych botaników i żadnym nowatorskim podejściem systematycznym, jak niektórzy autorzy piszą. Znakomity botanik duński – dr Eugenius Warming (1841-1924), profesor botaniki na Uniwersytecie w Kopenhadze, w 1902 r. usystematyzował następująco porosty:

Eugenius_Warming
Eugenius Warming

Abteilung (dział, gromada – divisio): Kryptogammae (rośliny zarodnikowe)

Reihe (nie mylić z jednostką Reichregnum): Thallophyta – plechowce (Reihe – jednostka wyższa między gromadą i klasą w układzie Warming’a)

Unterreihe: Fungi – grzyby

Anhang zu den Pilzen (załącznik do grzybów): Lichenes

W systemie Richarda Wettstein’a (1863-1931):

Typ: plechowce (Euthallophyta) (typ to jednostka taksonomiczna nietypowa, leżąca między podkrólestwem i gromadą)

Gromada: grzyby i porosty – Fungi et Lichenes

Richard_Wettstein
Richard Wettstein

Dla uzupełnienia podam, że w 1901 roku Richard Wettstein (1863-1931) ogłosił pierwszy polifiletyczny układ taksonomiczny roślin. Początkowo rośliny podzielił na 7, a następnie 9 typów: Schizophyta, Monadophyta, Myxophyta, Conyugatophyta, Bacilliariophyta, Phaeophyta, Rhodophyta, Euthallophyta i Cormophyta. W typie Cormophyta ( rośliny osiowe, osiowce) znalazły się gromady: rodniowce (Archegoniatae) i rośliny kwiatowe (Anthophyta). Anthophyta obejmowały podgromady: nagozalążkowe (Gymnospermae) i okrytozalążkowe (Angiospermae). Okrytozalążkowe rozdzielił tradycyjnie na klasy: dwu- i jednoliścienne (Dicotyledones et Monocotyledones).

 

Obecnie porosty mają następujące położenie w układzie systematycznym:

Królestwo: jądrowe (Eucaryota)

Podkrólestwo: grzyby (Mycobionta)

Gromada: porosty (Lichenes)

Klasa: porosty pleśniakowe – Phycolichenes

Klasa: porosty workowcowe – Ascolichenes

Klasa: porosty podstawkowe – Basidiolichenes

Na czym polega układ symbiotyczny w Lichenes?:  sinica i zielenica ma zdolność przeprowadzania fotosyntezy, zatem wytwarzania materii organicznej z wykorzystaniem wody, dwutlenku węgla, soli mineralnych i promieni słonecznych; grzyb stanowi podłoże (matrycę) do rozwoju sinicy lub zielenicy, tworzy ochronę dla fotobionta, dostarcza mu wodę i sole mineralne.

Jeżeli chodzi o surowiec farmaceutyczny to plecha Usnea pochodzić może z różnych gatunków:

– brodaczka kępkowa – Usnea hirta (L.) Web. in Mot.

– brodaczka zwyczajna – Usnea filipendula Stirton = Usnea dasypoga (Ach.) Rohl.

– brodaczka nadobna  – Usnea florida (L.) Web. in Wiggers

Usnea plicata (L.) Fries

Usnea barbata (L.) Wiggers

– brodaczka najdłuższa – Usnea longissima Ach.

Rodzaj Usnea należy do rodziny brodaczkowatych – Usnaceae.

Usnea_barbata
Brodaczka właściwa, źródło obrazka: http://www.witchschool.com

W Polsce brodaczki są pod ochroną. Jednakże często porastają korę drzew przeznaczonych do wyrębu. Gdy drzewa są ścinane – wiadomo, że brodaczki są również wtedy niszczone.

Plecha brodaczki zawiera przeciwbakteryjne i antywirusowe kwasy porostowe (kwas usninowy 0,8-2%), pochodne floroglucyny, poliketydy (polimery reszt acylowych powstałe w wyniku dekarboksylacyjnej kondensacji malonylo-CoA, przy udziale syntazy poliketydowe PKS) o właściwościach bakteriostatycznych, przeciwwirusowych i przeciwnowotworowych; polisacharydy (lichenina), kwasy tłuszczowe, lipidy, depsydy, karotenoidy, kwasy laktonowe

image

Kwas usninowy (usnic acid) ma na tyle silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, że jest czasem dodawany za granicą do preparatów odkażających jamę ustną i gardło (krople, syropy, tabletki do ssania, cukierki ziołowe), ponadto do płynów i past stomatologicznych, dezodorantów, balsamów, odświeżaczy powietrza i in. Jest to znakomita alternatywa dla antybiotyków, czy sulfonamidów, jak i również wielu konserwantów, czy antyseptyków. Kwas usninowy i jego sole hamują wydzielanie i rozkład łoju, dlatego powstało na ich bazie trochę kosmetyków dla cery trądzikowej i łojotokowej.

Niektóre firmy zagraniczne polecają preparaty usninowe do kuracji pobudzających przemianę materii i odchudzających. Spowodowało to w USA nadużywanie kwasu usninowego i niejednokrotnie do jego przedawkowania. Opisano uszkodzenia wątroby, a nawet zgonu po przedawkowaniu LipoKinetix, zawierającego m.in. sodium usniate, johimbinę, efedrynę, kofeinę i trójjodotyroninę. Oczywiście wrogie ziołowym koncepcjom instytucje i firmy wykorzystują takie przypadki do dyskontowania preparatów ziołowych. Oberwało się nie tylko odważnemu zestawieniu silnych składników w produkcie Lipokinetix, ale i również naszemu niewinnemu porostowi.

W medycynie ludowej nalewka i napar na brodaczkach były i są stosowane w leczeniu stanów zapalnych i zakażeń układu oddechowego i pokarmowego, a także infekcji skóry. Z tego względu, ze jest to surowiec bogaty w goryczki silnie pobudza wydzielanie soków trawiennych, śliny i śluzu, pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego, działa wykrztuśnie. Może więc być stosowany przy niestrawności, bezsoczności żołądka, niedoborze śluzu, atonii jelit i zaparciach. Od dawna zalecano brodaczkę w leczeniu ostrego i chronicznego kaszlu, gruźlicy, trudno gojących się ran, oparzeń, skórnych zmian ropnych, stopy atlety, nowotworów płuc, zapalenia oskrzeli, anginy, krztuśca, gorączki, chorób pasożytniczych przewodu pokarmowego.

W tradycyjnej medycynie chińskiej brodaczki są używane w leczeniu “zatrutej” wątroby, ukąszeń przez węża, trudno gojących się ran, oparzeń, ropni, chorób objawiających się kaszlem, a nawet malarii. Do leczenia ran stosuje się okłady z wyciągów wodnych i alkoholowych lub wprost sproszkowaną na pył plechę brodaczki (jako zasypka). Doustnie nie przekraczano dawki 6-9 g/dziennie plechy, co odpowiada około 120 mg kwasu usninowego.

Na preparaty z brodaczki, jak i zawierające sam kwas usninowy są wrażliwe bakterie beztlenowe i bakterie Gram dodatnie. Hamują namnażanie wirusa Epsteina-Barra, Polio, Herpes simplex, human papillona (brodawczak płciowy). Powstrzymują rozwój Streptococcus aureus i Mycobacterium. Działają do tego immunomodulująco. Z tego względu, że oddziałują statycznie wobec bakterii i grzybów rozkładających łój i pot oraz hamująco wobec bakterii tworzących osad nazębny i przyczyniających się do próchnicy zębów zapobiegają powstawaniu nieprzyjemnego zapachu skóry oraz w jamie ustnej. Również hamują rozwój bakterii gnilnych w jelicie grubym, zmniejszają wytwarzanie amin i gazów, przez co mogą również zmniejszać ryzyko powstawania niektórych nowotworów jelita grubego. Dlatego uzasadnione wydaje się stosowanie ekstraktów z brodaczki jako składników dezodorantów, wód po goleniu, płynów odświeżających do ust, past do zębów. Ekstrakt z brodaczki zabija również liczne pierwotniaki pasożytnicze, np. leishmania, trichomonas, amoeba. Istnieje możliwość zastosowania brodaczki w leczeniu rzęsistkowicy pochwy (Trichomonas vaginalis) oraz zakażeń grzybiczych i bakteryjnych pochwy (preparaty doustne i dopochwowe jednocześnie).

Działanie przeciwnowotworowe brodaczki odnosi się do nowotworów białaczkowych i macicznych. Ekstrakty hamują też nadmierną proliferację keratynocytów, zatem mogą być wartościowe w leczeniu nadmiernego rogowacenia skóry, łupieżu, rybiej łuski i łuszczycy.

Surowcem jest plecha brodaczki – Thallus Usneae, które należy zbierać w dni bezdeszczowe i suszyć w temp. 20-35 stopni C. Nie zamykać w szczelnych słojach, bowiem surowiec schnie długo, a niedosuszony w słojach ulega zepsuciu. Przechowywać w płóciennych workach w przewiewnym miejscu nie dłużej jak 3 lata. W obrocie handlowym są ekstrakty standaryzowane na zawartość kwasu usninowego Lichen Usnea Extract (98%).

Surowiec przez przetworzeniem rozdrobnić. Nalewkę można przygotowywać z rozdrobnionej świeżej plechy, biorąc 1 część surowca na 5 części alkoholu 50% o temp. 40-50 stopni C. Wytrawiać przynajmniej miesiąc od czasu do czasu wstrząsając. W zależności od schorzenia zażywać doustnie po 3 ml 3-4 razy dziennie. Roztwory sporządzone na spirytusie kamforowym, mrówczanym, salicylowym, wodzie różanej lub sandałowej, zawierające 10-15% nalewki z brodaczki polecam w leczeniu bakteryjnych i wirusowych chorób skóry, np. trądziku, liszaja, zapalenia mieszków włosowych, opryszczki, czyraczności, łojotokowego zapalenia skóry. Skórę przemywać 2-3 razy dziennie przygotowanym preparatem. W przypadku wirusowych chorób skóry nalewkę z brodaczki rozmieszać z naparem melisowym lub wodą melisową (z dodatkiem olejku melisowego).

Działanie fitofarmakologiczne: wykrztuśne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, pobudzające trawienie, rozkurczowe, przeciwnowotworowe.

Wskazania: choroba wrzodowa, owrzodzenia jelit, stany skurczowe jelit, zaparcia, niedobór soków trawiennych, zakażenia przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, w leczeniu wspomagającym nowotworów; zewnętrznie: zakażenia skóry i błon śluzowych narządów płciowych, infekcje oczu, trudno gojące się rany.

W kosmetologii: nadmierne rogowacenie skóry, łojotok, nieprzyjemny zapach skóry, trądzik, ropne zmiany skóry, wspomagające leczenie łuszczycy, łupież.

W ginekologii: zapalenie pochwy i warg sromowych, pasożytnicze choroby pochwy, infekcje bakteryjne i drożdżakowe dróg rodnych, wirusowe zakażenia narządów płciowych.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja.

Działania niepożądane: bóle brzucha, rozwolnienie, zawroty głowy, podwyższony poziomy enzymów wątrobowych.

Preparaty i dawkowanie:

1. Wyciąg wodny: 3 g rozdrobnionej plechy zalać 1 szklanką wody o temp. 70 stopni C, odstawić na 6 godzin, przecedzić. Pić 3 szklanki takiego wyciągu. W tej temperaturze najlepiej przechodzą polisacharydy do wody. Nadaje się również do okładów na rany, zmiany skórne i na oczy oraz do płukania narządów płciowych, ponadto do lewatyw.

2. Nalewka brodaczkowaTinctura Usneae: 100 g surowca świeżego lub suchego zalać 300 ml alkoholu 50%, macerować miesiąc, co 3-5 dni wstrząsając. Przecedzić. Doustnie stosować 2 ml nalewki 3 razy dziennie. Można stosować do przemywania zmian chorobowych na skórze. 1 łyżkę nalewki rozmieszać z 200 ml wody i stosować do płukanek, irygacji, okładów, przemywania, płukania włosów. Nalewka taka może być użyta jako składnik do globulek dopochwowych i do czopków doodbytniczych (500 mg na czopek/globulkę).

3. Nalewka brodaczkowa na ciepłoTinctura Usneae: 100 g surowca świeżego lub suchego zalać 500 ml alkoholu 50% o temp. 40-50 stopni C, macerować miesiąc, co 3-5 dni wstrząsając. Przecedzić. Doustnie stosować 3-4 ml nalewki 3 razy dziennie.  Ponadto po rozcieńczeniu wodą do przemywania, płukanek, irygacji. Jako składnik dezodorantów naturalnych, lotio, toników, szamponów (15-20%).

4. Mikstura na zakażenia i nieżyty układu oddechowego:

Rp.

Nalewka brodaczkowa 1:5 – 25 ml

Nalewka z hyzopu, cząbru lub tymianku 1:5 na alkoholu 50-60% – 25 ml

Nalewka propolisowa 12,5 ml

Nalewka na mydlnicy lub Sarsaparilla (Smilax) 1:5 na alkoholu 40% – 12,5 ml

Nalewka z anyżu gwiazdkowego 1:5 na alkoholu 50-60% 12,5 ml

Nalewka z korzenia lukrecji 1:5 na alkoholu 50% – 12,5 ml

Miód lub syrop klonowy 100 ml

Wymieszać. Zażywać 4 razy dziennie po łyżce przy kaszlu, katarze, utrudnionym oddychaniu, infekcji dróg oddechowych.

5. Mikstura na zakażenia bakteryjne i grzybowe oraz parazytozy przewodu pokarmowego:

Rp.

Nalewka brodaczkowa 1:5 – 25 ml

Nalewka wrotyczowa 1:5 na alkoholu 66-70% – 12 ml

Nalewka piołunowa 1:5  na alkoholu 66-70% – 12 ml

Nalewka glistnikowa 1:5 na alkoholu 70% – 12 ml

Nalewka na kardamonie 1:5 na alkoholu 60% 12 ml

Nalewka z kurkumy 1:5 na alkoholu 70% 12 ml

Nalewka na mydlnicy lub Sarsaparilla (Smilax) 1:5 na alkoholu 40% – 10 ml

Nalewka na znamionach szafranu 1 g surowca/100 ml alkoholu 60% 3 ml

Olejek sandałowy naturalny 1 ml

Olejek anyżowy 1 ml

Wymieszać. 1 łyżkę mikstury wlać do 200 ml wody Zuber, wymieszać i wypić na czczo. Po 4 godzinach zastosować środek przeczyszczający, np. senes, kruszynę, rzewień, szakłak. Kurację powtórzyć za 5 dni.

 

W handlu zagranicznym są rozmaite połączenia brodaczki Usnea z innymi ziołami, np. z liściem mącznicy – do leczenia infekcji układu moczowego; z propolisem – przy skłonnościach do nieżytów układu oddechowego itd.

usneauvaursi_guttaeusnea_tropfen
Przykładowe preparaty z Usnea.

Komisja E w monografii nr 80 z 27 kwietnia 1989 r. pozytywnie oceniła Usnea species: działanie przeciwdrobnoustrojowe; sposób użycia – przetwory surowca w tabletkach do ssania zawierające przetwory w ilości odpowiadającej 100 mg surowca, 3-6 razy dziennie po 1 tabletce do ssania. Zakres stosowania: stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej i gardła.

4 komentarze Usnea – brodaczka w leczeniu infekcji i jako amarum.

Leave a Reply