Olej krotonowy = biegulcowy (krotniowy, krocieniowy, tyglowy) – Oleum Crotonis, ang. Croton Oil, fr. Huile de croton, niem. Crotonöl – Granatillöl uzyskiwany jest z nasion krotonu przeczyszczającego = biegulca pospolitego = krocienia przeczyszczającego Croton tiglium L. = Tiglium officinale Klotzsch – kroton, krocień przeczyszczający = biegulec pospolity, z rodziny wilczomleczowatych – Euphorbiaceae. Kroton jest uprawiany z Południowej Azji (Indie, Cejlon, Chiny) i w Afryce (Zanzibar). W lekospisach olej krotonowy znajdziemy pod nazwami: Oleum Crotonis, Oleum Tiglii.
Nasiona zawierają do 45% oleju i ok. 18% białka (krotonalbumina, krotonglobulina), alkaloidy powiązane z białkami (rycyna, tigloidine = tygloidyna), enzymy (amylaza, rafinaza, inwertaza, proteazy). Białka nasion są toksyczne, podobnie jak toksalbumina – rycyna u rącznika – Ricinus. Popiół – 4-6%; woda 6%.
Olej krotonowy zbudowany jest z kwasów tłuszczowych: tiglic acid = tiglinic acid = sabadyllic acid = cevadic acid– kwas tyglowy = kwas tyglinowy, czyli kwas sabadylowy (cewadowy) – monokarboksylowy nienasycony kwas tłuszczowy, o wzorze sumarycznym C5H8O2, o korzennym zapachu, temperaturze wrzenia 198,5 stopni C; crotonic acid – kwas krotonowy (trans-butenoic acid; trans-2-butenoic acid), C4H6O2 , CH3CH=CHCOOH – ok. 4%; kwas oleinowy = olejowy do 55%, kwas linolowy do 30%, kwas mirystynowy do 11%, kwas palmitynowy, kwas laurynowy, kwas waleranowy, kwas masłowy. Ciężar właściwy oleju 0,940-0,960; liczba jodowa 90-115; liczba zmydlenia 203-215. Współczynnik załamania 1,476-1,477.
W oleju krotonowym obecna jest żywica krotonowa Resina Crotonis = Crotonharz, nierozpuszczalna w wodzie; łatwo rozpuszczalna w alkoholu, choroformie i eterze. Kwas tyglowy i krotonowy są kwasami tłuszczowymi w postaci substancji stałej, krystalicznej, topniejącej po podgrzaniu do temp. ok. 70 stopni C.
Drażniąco działa kwas tyglowy i tetracykliczny alkohol diterpenowy – phorbol (forbol).
Olej jest tłoczony na zimno. Wrażliwy na tlen i światło, dlatego musi być przechowywany w ciemnym i chłodnym miejscu, szczelnie zamknięty. W miarę starzenia staje się ciemniejszy, brązowo-żółty. Świeżo wytłoczony jest żółty. W smaku początkowo smakuje jak olej, ale po pewnym czasie staje się ostry, palący i rozgrzewający. Wcierany w skórę wywołuje zaczerwienienie, pokrzywkę, pęcherze, a nawet ropnie, co dawniej było wykorzystywane w terapii bodźcowej. Stosowali go również żołnierze do wywoływania objawów chorobowych na błonach śluzowych i skórze, aby uzyskać wolne dni, a nawet odroczenie ze służby.
Olej krotonowy to przede wszystkim środek przeczyszczający z rodzaju Drastica, jeden z najsilniejszych jakie są znane. Zaliczano go do grupy leków wywołujących oparzenia z tworzeniem pęcherzyków, wypełnionych płynem wysiękowym – tzw. Vesicantia (tutaj należą również gorczyca czarna Sinapis nigra, wawrzynek wilcze łyko – Daphne mezereum, abryna z nasion Abrus precatorius). Olejem krotonowym sprowadzano także ropnie na skórze, dlatego opisywany był również w grupie leków o nazwie Suppurativa (w języku potocznym dawnych lekarzy pryszczydła – Epispastica, Vesicantia). Trudno rozgraniczać Rubefacientia (środki dające zaczerwienienie na skórze i błonach śluzowych) od Vesicantia, bowiem jedną i tą samą substancją można uzyskać jedno i drugie zależnie od zastosowanego stężenia, np. olejkiem gorczycowym eterycznym.
Jaki był cel stosowania takich środków? Odciągnięcie na powierzchnię czynników zapalnych z tkanek głębiej położonych, np. w przebiegu artretyzmu i reumatyzmu, zapalenia nerwów i mięśni. Uważano, że stosowanie leków z tej grupy na skórę przyspiesza zdrowienie wskutek przyspieszenia krążenia chłonki i krwi, ułatwia ustępowanie przesięków zapalnych, wzbudza detoksykację i regenerację tkanek (następstwo), wzmaga siły odpornościowe, przyspiesza przemianę materii oraz podnosi ciepłotę ciała co aktywuje wiele procesów naprawczych i enzymatycznych.
Pryszczydła i Rubefacientia pobudzają też miesiączkowanie, czasem mogą działać pobudzająco płciowo.
Olej krotonowy zadawany na skórę wielokrotnie powoduje trudno gojące się rany, dlatego mógł być zaliczany do leków sprowadzających jątrzniki (podrażnienia, rany) w celu derywacji (derywacja w medycynie oznaczała odciągnięcie, środek odciągający (łac. derivatio – odwrócenie, wyprowadzenie). Lekami sprowadzającymi jątrzniki w dawnych wiekach były także: moksa (palone na skórze zioła, waciki nasączone spirytusem), rozpalone metale (żelazo), winian antymonu.
Wróćmy jednak do naszego oleju krotonowego. Jak podaje jeden z moich ulubionych farmakologów i lekoznawców dr R. J. Leszczyński (1931 r.) olej krotonowy wywołuje po wtarciu w skórę nawet jednej kropli pęcherze surowicze, względnie ropne (z gliceryną 1:3 lub z oliwą ana – w równych częściach). Już kilka kropel zażytych doustnie może wywołać śmierć (enteritis – ostry stan zapalny jelit). Stosuje się doustnie tylko przy bardzo uporczywych zaparciach stolca, doustnie 0,05 na dawkę, w emulsji z olejem rycynowym.
Inny wielki farmakolog dr J. Modrakowski (1930 r.) nie zaleca stosować oleju krotonowego jako środka przeczyszczającego, uważając go za zbyt silny. Maksymalna dawkę jednorazową oleju krotonowego podał na poziomie 0,5 g.
Niemiecki farmakolog, profesor zwyczajny, dyrektor polikliniki w Erlangen dr Fr. Penzoldt (1891 r., znany z krytycznego podejścia do wielu leków opisał olej krotonowy przy oleju rycynowym. Dawki doustne ustalił na poziomie 0,01-0,05 na dawkę jednorazową, do 0,1 g na dobę w proszkach, albo z olejem rącznikowym (rycynowym) w kapsułkach. przeciw tasiemcowi 1 kropla oleju krotonowego, 4 chloroformu, 30 gliceryny – zmieszać i zażyć doustnie. Zewnętrznie z oliwą w równych częściach – do wcierania.
Dr B.A. Oks (1910 r.) również zaliczył olej krotonowy do silnych i niebezpiecznych substancji przy niewłaściwym stosowaniu. Doustnie z olejem rycynowym przy bardzo silnym zaparciu, ostrożnie: 1 kropla = 0,05; 2 krople = 0,1 g.
Rp. Środek przeczyszczający z XIX wieku wg dra B.A. Oks’a
Ol. Crotonis 0,05 (1 kropla)
Ol. Ricini (olej rycynowy) 60,0
Zmieszać. Co 1 godzinę łyżkę stołową do skutku przy silnym zaparciu stolca, kolkach ołowianych i niedrożności jelit.
Olej krotonowy znajdziemy w Farmakopei Polskiej II i III. Zgodnie z FP III najwyższa dawka jednorazowa 0,05; najwyższa dawka dobowa 0,1.
W Pharmacopoea Helvetica III z 1893 r. olej krotonowy jest opisany pod nazwą Oleum Tiglii (niem. Crotonöl; fr. Huile de croton; ital. Olio di crotontiglio); dawka jednorazowa maksymalna 0,05; dawka dobowa maksymalna 0,1 g.
W Pharmacopoea Helvetica IV z 1908 r. olej krotonowy jest pod pozycją 481 i nazwą Oleum Crotonis; maksymalna dawka jednorazowa 0,05; maksymalna dawka dzienna 0,15 g.
British Pharmacopoeia z 1867 r. uwzględnia Oleum Crotonis – Croton Oil. Dawka 1/3-1 minim. Ponadto zewnętrznie jako Linimenum Crotonis, albo 1 część oleju na 8 części podłoża.
Rp. Linimentum Crotonis – Liniment of Croton Olil wg Farmakopei Brytyjskiej z 1867 r.
Croton Oil 1 fluid ounce
Oil of Cajeput (olejek kajeputowy)
Rectified Spirit (spirytus)  
; po 3 i 1/2 fluid ounces
Mix (zmieszać). Do wcierania.
Olej krotonowy jest też w Pharmacopoea Germanica III z 1890 (maksymalna dawka jednorazowa 0,05, g, maksymalna dawka dobowa 0,1 g) i w Pharmacopoea Austriaca VII z 1889 r.
Farmakopea Pruska III z 1813 r nie objęła oleju krotonowego, ale już Pharmacopoea Borussica VII z 1862 r. zawiera opis Oleum Crotonis – Krotonöl.
Jak podaje dr Fr. Oesterlen (1861 r.) nasiona krotonowe – Semen Crotonis = Crotonsamen, Purgierkörner sproszkowane były podawane jako środek przeczyszczający doustnie w dawce 1-2 granów (nie gramy!), po uprzednim zmieszaniu ze skrobią (mączką) lub cukrem.
Najnowsze komentarze