Ostrokrzew gwajusa – Ilex guayusa Loesener w praktycznej fitoterapii.

Coraz częściej w różnych sklepach zielarskich i kawowo-herbacianych spotkać można liście ostrokrzewu (dawniej również ostrolistu) gwajusa – Ilex guayusa Theodor Loesener  (Ilex guayusa Loes.) z rodziny Aquifoliáceae. Liście pochodzą z drzewa dwupiennego, dorastającego nawet do 30 m wys., które występuje w Brazylii, Kolumbii, Ekwadorze, Peru, Wenezueli i Boliwii. Ulistnienie jest skrętoległe. Liście eliptyczne lub jajowate, czasem lancetowate, na końcu zaokrąglone lub zaostrzone, prawie całobrzegie lub piłkowane, czasem ząbkowane (różne formy morfologiczne), do około 20 cm długości i 7 cm szerokości. Owocem jest pestkowiec kulisty, do 1 cm średnicy, zielony, a potem czerwonawy. Uprawiany do celów spożywczych i leczniczych. Rozmnażany przez sadzonki. Roślina często wydaje kwiaty bezpłodne.

Inne nazwy:

ang. rainforest holly;

w Ekwadorze: aguayusa, guañusa, guayusa, guayyusa, huay usa, wayusa.

W medycynie ludowej Ameryki Południowej liście gwajusa są zalecane przy wymiotach, cukrzycy, skąpomoczu, obrzękach, zapaleniu nerek, kamicy moczowej, bólach brzucha, malarii, a nawet kile (syfilis). Działa wykrztuśnie, moczopędnie, psychostymulująco, ogólnie pobudzająco, hipoglikemicznie i aktywująco na wydzielanie soków trawiennych.

Surowiec jest bogaty w związku purynowe (kofeina około 3-5%, czasem nawet do 7%; teobromina 0,6-08%, teofilina ok. 0,1%), trójterpeny, kwasy fenolowe (chinowy, kawowy, galusowy, elagowy, waniliowy, p-kumarowy), flawonoidy kaempferol), aminokwas niebiałkowy: L – teanina (5-N-etylo-L–glutamina) – o działaniu nootropowym.

Liście gwajusa dobrej jakości są całe, pachną surową zielonką z nutą kumarynową, mają barwę zieloną lub zielono-szarą. Przy fermentacji czernieją, podobnie jak liście ostrokrzewu paragwajskiego i liście herbaty. Polecam kupować materiał w całości, który nie został zmielony; tylko wtedy będą Państwo mieli gwarancję, że surowiec nie został zafałszowany lub “rozcieńczony” innym suszem.

Z surowca nie ma sensu przygotowywać nalewek. Najwartościowsze są napary, szczególnie, ze saponiny trójterpenowe wspomagają rozpuszczanie psychoaktywnych puryn.

Liście gwajusa to alternatywa dla kawy, ostrokrzewu paragwajskiego, guarany, herbaty chińskiej, zarodków koli, czy kakao.

Należy do roślin o najwyższej zawartości kofeiny.

Ranking kofeinowy dra H. Różańskiego (na podstawie badań własnych i danych moich Autorytetów):

1. Ostrokrzew gwajusa – Ilex guayusa Loes., kofeina średnio 3-5%, max do 7,6%.

2. Paullinia cupana Kunth (Sapindaceae, mydleńcowate) (syn. Paullinia sorbilis Mart.), czyli guarana (gwarana) – 4-6% kofeiny (moje badania 3,2-3,5%).

3. Sterculia acuminata Palisot de Beauvais, Cola acuminata, Robert Brown) z rodziny zatwarowatych Sterculiaceae – orzeszki cola, kola zaostrzona – 2% kofeiny (2,35-2,71%) i 0,023% teobrominy.

4. Coffea arabica Linné (Rubiaceae, marzanowate) – kawa arabska, krzew kawowy, kawowiec – do 3% kofeiny (przeciętnie 1,7% kofeiny; moje badania kawy Gwatemala z Palarni Krośnieńskiej 1,1% kofeiny).

5. Ilex paraguariensis A. St. Hil. (Aquifoliaceae, ostrokrzewowate) (syn. Cassine gogonha Raben., Cassine gouguba Guib., Chomelia amara Vell., Ilex mate St.Hil., Ilex paraguayensis St.-Hil.), czyli Mate, ostrokrzew paragwajski – 1-1,2% koffeiny; służy do sporządzania napoju yerba mate; moje badania mate Pipore, La Merced oraz Yerba mate Colon 1,4-1,6% kofeiny).

6. Thea chinensis, Sims (Camellia theiferaGriffith, Camellia Thea Link, Thea sinensis) z rodziny cistronkowatych Theaceae, czyli herbata chińska – 1-5% koffeiny (moje badania, 1,3-1,4% kofeiny = teiny, herbata czarna Madras, Ceylon).

7.Theobroma cacao L. (Sterculiaceae) (syn. Theobroma leiocarpum Bernoulli, Theobroma pentagonum Bernoulli, Theobroma sativa (Aublet) Lign.,Le Bey.), czyli kakao (cacao), kakowiec, kakaowe drzewo – 1-4% teobrominy (przeciętnie 1,66%), kofeina 0,3-05% (w moich badaniach do 0,77%).

Napar z liści ostrokrzewu gwajusa działa niewątpliwie moczopędnie, pobudza korę mózgową i ośrodki wegetatywne: oddechowy, naczynioruchowy i nerwu błędnego. Pod wpływem naparu przebieg myśli i reakcja psychiczna stają się szybsze. Spostrzeganie, koordynacja i synchronizacja myśli są sprawniejsze. Pod wpływem mieszaniny alkaloidów purynowych zawartych w surowcu spostrzeganie i pamięć ulegają poprawie. Osoby pijące napar z gwajusa stają się bardziej elokwentne, wygadane i śmiałe, szczególnie gdy jednocześnie spożyją niewielką ilość alkoholu, np. likieru ziołowego rozgrzewającego i pobudzającego typu Jagermeister.

Napar znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, rozkurcza mięśnie gładkie naczyń krwionośnych. Następuje poprawa krążenia wieńcowego, mózgowego, mięśni szkieletowych i nerkowego. Serce początkowo zwalnia, potem przyspiesza. Mocz wydalany w zwiększonej ilości zawiera więcej niż normalnie chlorku sodu, potasu i kwasu moczowego. Stąd też dobrze jest uzupełnić dietę w potas, aby podtrzymać należyty poziom lub spożywać owoce i warzywa bogate w potas, np. rodzynki 860 mg potasu w 100 g, morele suszone 1370 mg potasu na 100 g, figi suszone 850 mg potasu/100 g, natka pietruszka surowa 1000 mg potasu/100 g, nasiona pistacji 1020 mg potasu/100 g, migdały 835 mg potasu/100 g, fasola biała Jaś 1750 mg potasu na 100 g).

Napar z gwajusa przyspiesza cykl Coricha, przez co zapobiega zakwasom i zmęczeniu mięśni poprzecznie prążkowanych. Wzmaga czynności wydzielnicze żołądka. Usuwa ociężałość po obfitym posiłku, wywołaną anemizacją mózgu w związku z rozszerzeniem jelitowym naczyń krwionośnych w czasie trawienia. Nasilając wydzielanie soku żołądkowego przyspiesza trawienie. Dłużej stosowany wzmaga przemianę materii. Należy do Reducentia, czyli środków redukujących masę ciała. Reguluje wypróżnienia. W przeciwieństwie do herbaty chińskiej nie działa zapierająco. Podobnie na defekację oddziałuje ostrokrzew paragwajski.

Pędzi nieznacznie żółć. Znosi obrzęki zastoinowe. Napar zastosowany na oczy i skórę (okłady, obmywanie) działa antyseptycznie, pojędrniająco, rozjaśniająco, przeciwobrzękowo, usuwa “cienie i worki” pod oczami.

Liście gwajusa kruszymy w dłoni, zaparzamy mniej więcej 1-2 liście na filiżankę wrzącej wody, pijemy kilka filiżanek dziennie.