Kwas jabłkowy – Acidum malicum w terapii i suplementacji

Kwas jabłkowy, czyli hydroksybursztynowy = hydroxysuccinic acid (ang. Malic acid, niem. Apfelsäure, fr. Acide malique) należy do kwasów karboksylowych (dwukarboksylowych), a zarazem hydroksykwasów. Jest kwasem owocowym. Wzór sumaryczny C4H6O5; HOOC-CH2-CH(OH)COOH.

Kwas jabłkowy występuje w wielu ziołach, szczególnie w ich kłączach i owocach (np. borówka, żurawina, jabłoń, głóg, jarzębina, rzewień, tarnina). Szwedzki chemik Carl Wilhelm Scheele (1742-1786) wyodrębnił kwas jabłkowy z jabłek i agrestu w 1785 r.

Carl Wilhelm Scheele (1742-1786)

Kwas jabłkowy to naturalny metabolit uczestniczący w cyklu kwasów trójkarboksylowych (cykl Krebsa). W 6 etapie cyklu kwas bursztynowy jest utleniony do kwasu fumarowego przez dehydrogenazę bursztynianową; podczas tej przemiany FAD (dwunukleotyd flawinoadeninowy utleniony) po redukcji jest przekształcany w FADH2 (zredukowany). W 7 etapie następuje przekształcenie kwasu fumarowego do kwasu jabłkowego przy udziale fumarazy (hydrataza fumaranowa). Dochodzi wtedy do hydratacji (uwodnienia) fumaranu, przez co powstaje kwas jabłkowy. W 8 etapie cyklu, kwas jabłkowy zostaje utleniony do szczawiooctanu (kwas szczawiooctowy) przy pomocy dehydrogenazy jabłczanowej. NAD+ (dwunukleotyd nikotynamidoadeninowy utleniony) przyjmuje z enzymu (dehydrogenazy) wolną parę elektronów stając się NADH (zredukowanym).

W przemyśle spożywczym i farmaceutycznym kwas jabłkowy (DL-) jako E 296 pełni rolę regulatora kwasowości. Jest lepszym zakwaszaczem niż kwas cytrynowy, ale droższym. Dobrze rozpuszcza się w wodzie (132 g/100 ml wody) i etanolu. 1% roztwór kwasu jabłkowego ma pH 2,35. Zapobiega procesom brunatnienia owoców. Wzmaga właściwości przeciwutleniaczy. W środowisku kwaśnym hamuje wzrost wielu bakterii i grzybów, np. przy pH 3,98 jest inhibitorem dla gronkowca złocistego S. aureus (Nunheimer i Fabian 1940 r.). Dodawany jest do leków (syropy, zawiesiny doustne, pastylki do ssania) i produktów spożywczych (dżemy, galaretki, napoje, lody, soki, konfitury, herbatki smakowe w granulacie i proszku, cukierki). Ilość 0.362 do 0.408 kg kwasu jabłkowego jest równoważne 0.453 kg kwasu cytrynowego i 0.272 do 0.317 kg kw. fumarowego. Kompleksuje (chelatuje)wapń, miedź, magnez, mangan, cynk i in. Jabłczany metali są łatwiej przyswajalne przez organizm.

Kwas jabłkowy w temperaturze 150 stopni C traci wodę i przechodzi w kwas fumarowy.

Kwas jabłkowy występuje jako kwas D-jabłkowy o temp. topn. 101-102 stopni C; kw. DL-jabłkowy o temp. topn. 130-131 stopni C (racemiczny); kwas L-jabłkowy – o temp. topn. 100-101 stopni C, naturalnie występujący w roślinach i w organizmie zwierząt.

W handlu można spotkać kwas jabłkowy krystaliczny lub granulowany, barwy białej lub kremowej.  Po podaniu doustnym działa pobudzająco na wydzielanie śliny i soku jelitowego; wzmaga perystaltykę jelit, zwiększa diurezę. W dawce 2-3 g działa rozwalniająco. Zapobiega atonii jelit. Małe dawki 0,5-1 g 1-2 razy dziennie działają prebiotycznie, pobudzając rozwój kwasolubnych bakterii saprofitycznych. Kwas jabłkowy ogranicza rozwój bakterii patogennych i chorobotwórczych grzybów.

Toniki, żele, kremy, mleczka zawierające 3-5% kwasu jabłkowego stosowane do przemywania skóry zapobiegają rozwojowi patogennej mikroflory na skórze, hamują nadmierne procesy rogowacenia naskórka i mieszków włosowych. Powstrzymują procesy tworzenia zaskórników. Toniki i kremy zawierające 3-5% kwasu jabłkowego działają też rozjaśniająco na cerę. Płukanki (w roztworze 1%) działają zmiękczająco i rozjaśniająco na włosy oraz przeciwdziałają rozwojowi niepożądanych bakterii i grzybów na skórze owłosionej.

Roztworem 3-5% można płukać jamę ustną przy kandydozie, bolesnych owrzodzeniach i nadżerkach oraz zapaleniu i osłabieniu dziąseł.

Roztworem 1% można opłukiwać narządy płciowe przy stanach zapalnych i infekcjach.

Kwas jabłkowy polecam do zakwaszania przetworów ziołowych, np. syropów, soków, niektórych maceratów. Działa bowiem na nie stabilizująco, a tworząc kompleksy z alkaloidami i biopierwiastkami sprawia, że te stają się bardziej przyswajalne.

Stężone roztwory kwasu jabłkowego mogą być użyte do peelingu i wygładzania skóry. Roztwory 10-15% kwasu jabłkowego (kąpiele stóp) zmiękczają zrogowaciałe pięty i stwardniałe paznokcie oraz pomagają w leczeniu grzybic.