Archiwa

listopad 2024
P W Ś C P S N
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930  

Archiwa

Ośli ogórek (Spritzgurke, Springgurke) – Ecbalium elaterium (L.) A.Rich. jako lek.

Ostatnio zajmuję się właściwościami przeciwnowotworowymi kukurbitacyny, przez co na moim stole laboratoryjnym znajduje się kolczurkaEchinocystis, o której już pisałem (poczytaj: https://rozanski.li/?p=946), a także ośli ogórek /dziki ogórek, leśny ogórek, ogórek = przeczyszczający, stąd synonimowe nazwy Cucumis silvester Bauhin, Ecbalium purgens Schrader/ (=tryskawiec strzykający)Momordica elaterium Linne = Ecbalium elaterium (L.) Achille Richard, z rodziny dyniowatych Cucurbitaceae.

Tryskawiec może być u nas uprawiany, podobnie jak kolczurka. Ładnie kwitnie, fajnie prezentuje się jako roślina płożąca. Kolczurka posiada wąsy czepne, dzięki którym wspina się na różne przedmioty i inne rośliny, natomiast ośli ogórek zachowuje się na ziemi jak cukinia i ogórek uprawny. Liście są sercowate, 3-klapowe. Kwiaty o koronie żółtej. Owocem jest jajowata jagoda, po dojrzeniu żółta, kolczasto owłosiona lub z kolcami, na długich szypułkach. Owoce wytryskują śluzowatą, gorzką zawartość wraz z nasionami, gdy oczywiście dojrzeją, stąd nazwa – tryskawiec strzykający. Tryksawiec pochodzi z Południowej i Południowo-Wschodniej Europy.

Surowcem jest owoc – Fructus Elaterii = Fructus Ecbalii (ang. Wild Cucumber Fruit, fr. Fruit de concombre sauvage), Elaterium Fruit, Fructus Cucumeris asini, Eselsgurke.

Składniki owoców tryskawca: pektyny, elateryny, hydroklateryna, eckballin (ekbalina), eckballic acid (kwas ekbalinowy), żywica, kwas winowy, kwas cytrynowy, trójterpeny (cucurbitacin = kukurbitacyna B, C, D), białka, cukry, fitosterole, profetyna (prophetin).

Z owoców uzyskiwany jest sok, który zalany spirytusem wydziela szary osad – elaterium, zawierający trójterpeny o gorzkim smaku. Frakcja ta była suszona i sprzedawana jako lek przeczyszczający.
Substancję gorzką wypłukiwaną z tego osadu za pomocą chloroformu lub spirytusu gorącego nazywano elateryną (elateryna, Elaterinum). Elateryna jest rozpuszczalna w chloroformie, słabo w eterze i spirytusie. Nie jest rozpuszczalna w wodzie. Krystalizuje podczas suszenia.

Sok z oślego ogórka zagęszczano również przez odparowanie, do konsystencji miodowej i konserwowano spirytusem.

Ośli ogórek był w niektórych krajach środkiem oficjalnym stosowanym w medycynie. British Pharmacopoeia z 1867 r. obejmuje Ecbalii Fructus (Squirting Cucumber Fruit) z Ecbalium officinarum Richard, z którego przygotowywano Elaterium (Extractum Elaterii). Jak sama Farmakopea Brytyjska przewiduje był to sedyment, czyli osad z soku oślego ogórka. Dawka lecznicza Eletarium suchego wynosiła 1/16-1/2 grana (grain).

Cucumer sylvestris i uzyskane z niego Elaterium, Mel Cucumerinum e fructibus (miód z owoców oślego ogórka) znajdziemy też w Pharmacopoea Parisiensis z 1758 r. Farmakopea Genewska – Pharmacopoea Genevensis z 1780 r. również wymieniła Momordica elaterium Linne (nazewnictwo wg układu Linneusza) za roślinę leczniczą oficjalną, z której pozyskiwany jest korzeń, ziele i owoc oraz przetwór Elaterium.

Wodny wyciąg z tryskawca stosowany jest w leczeniu stanów zapalnych zatok obocznych nosa (zakraplanie do nosa). Leczenie nieżytów zatok za pomocą oślego ogórka jest rozpowszechnione w Turcji.

Kukurbitacyny zawarte w owocach tryskawca mają działanie antyrodnikowe, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe (cytotoksyczne, kancerostatyczne). Wyciągi z owoców podane doustnie działają wyraźnie przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, ochronnie na miąższ wątroby (hepatoprotekcyjnie), antyparazytycznie (przeciwpasożytniczo, przeciwrobaczo); obniżają poziom cholesterolu i cukru we krwi, podobnie jak wyciągi z kolczurki. Pobudzają apetyt i rozwalniają. Elateryny i profetyna działają przeczyszczająco.

Frakcja elaterynowa należy do silnych środków przeczyszczających, którą podawano (Elaterinum) jako drastyczny lek czyszczący w dawce 5 mg (0,005 g).

Wyciągi z korzenia odznaczają się działaniem przeciwbólowym.

Działanie lecznicze: rozwalniające, przeciwzapalne, żółciopędne, hipoglikemiczne, hipocholesterolemiczne, hipolipidemiczne, przeciwbólowe, przeciwreumatyczne, moczopędne, przeciwpasożytnicze, zwalczająca grzybice przewodu pokarmowego, pobudzające przemianę materii, przeciwnowotworowe, ochraniające wątrobę przed uszkodzeniem i regenerujące komórki wątrobowe, przeciwrodnikowe, pobudzające miesiączkowanie.

Działania niepożądane, przeciwwskazania: przy przedawkowaniu wywołuje ostrą biegunkę i bóle brzucha, podrażnienie nerek i przewodu pokarmowego, wymioty. Nie wolno podawać małym dzieciom i kobietom karmiącym oraz ciężarnym. Ostrożnie w leczeniu zatok, bowiem opisano przypadki podrażnienia dróg oddechowych przy używaniu nadmiernych dawek wodnych naparów zbyt skoncentrowanych. Sok nierozcieńczony podrażnia oczy (uwaga na tryskające owoce!).

Tryskawiec to roślina o silnym działaniu. Przedawkowana staje się niebezpieczna. Powinna być stosowana przez wytrawnych zielarzy, z dużą rozwagą.

Dawki soku uzyskanego z rośliny lub naparu 1:1, lub maceratu 1:1 (1 część surowca na 1 część wody zimnej lub gorącej): po 2 krople 2-3 razy dziennie lub 3 krople 2 razy dziennie, doustnie po uprzednim rozcieńczeniu wodą (w 50-100 ml wody). W leczeniu zatok 1 kropla naparu 1:1 na 10 ml roztworu soli fizjologicznej; po 1 kropli do każdego z otworów nosowych; ostrożnie, w razie potrzeby zwiększyć rozcieńczenie = zmniejszyć koncentrację (1 kropla na 15-20 ml 0,9% roztw. NaCl w H2O).

Jak podaje G. Madaus (1935 r.) dawka 0,6 g świeżego soku oślego ogórka może być śmiertelna.

1 g naparu, soku to około 20 kropli.

Dr Fr. Oesterlen (1861 r.)  opisał Elaterium (Springgurken Extract) jako lek przydatny w leczeniu ostrego zaparcia, obrzęków, reumatyzmu i artretyzmu. Ponadto przy skąpych miesiączkach. Dawki: 1/16-1/4 grana; przy wyciągu gorszej jakości 1 gran, a nawet 10 granów, w pigułkach.

Leave a Reply