Siarczan potasu – Kalium sulfuricum jako lek w dawnej medycynie.

W ostatnim czasie testuję na sobie rozmaite sole, które były niegdyś używane w lecznictwie oficjalnym. Pomagają mi w tym przyjaciele, chętni do eksperymentów. W tym tygodniu padło na siarczan potasu (Kalii sulfas, K2SO4) – Kalium sulfuricum, który w czystej postaci jest białym krystalicznym proszkiem, o słonym smaku, rozpuszczalnym w wodzie (10,5 cz.), w wodzie gorącej (4 cz.). Siarczan potasu (Potassium sulfate) zawiera sporo potasu:

Siarczan potasu jest w większości podręczników farmakologii pomijany. Jedynie stare i obszerne dzieła pochodzące z XIX-do 40 lat XX wieku zawierają opisy tej soli jako leku (np. Oesterlen 1861; Schnirer 1927; Bachem 1928; Łowicki i Brejtman 1937; Podlewski 1955). Siarczan potasu – Kalium sulfuricum było używane jako 0,4% dodatek do środków miejscowo znieczulających, dla wzmocnienia ich działania porażającego zakończenia nerwów czuciowych. Po podaniu doustnym wywołuje wzmożoną perystaltykę jelit, na drodze osmotycznej gromadzenie wody w świetle jelita, rozwodnienie (upłynnienie) mas kałowych i ich obfite wydalenie. W moich testach wykazałem, że doustne przyjęcie 2-2,5 g siarczanu potasu (rozpuścić w gorącej wodzie, wypić) rzeczywiście wywołuje przeczyszczenie. Efekt przeczyszczenia i upłynnienia kału jest bezbolesny. U niektórych osób spostrzegłem po wypiciu roztworu siarczanu potasu rumień na twarzy. Sam również odczułem uczucie ciepła na policzkach i zarazem spadek ciśnienia krwi. Wpływ hipotensyjny siarczanu potasu jest stosunkowo wyraźny, ale krótkotrwały. Po 2-3 godzinach, czasem już po 1 godzinie od spożycia następuje pierwsze wypróżnienie. Ilość wypróżnień waha się od 3 do 5, czasem nawet do 8, zależnie od ilości aktualnie spożywanego pokarmu, wypełnienia jelit i ilości wypijanych płynów. Kalium sulfuricum podany w czasie laktacji zmniejsza ilość wydzielanego mleka. Podobnie jak siarczan magnezu nadaje się do przerywania laktacji, hamowania mlekotoku i łagodzenia obrzęku oraz stanu zapalnego gruczołu mlekowego. Jest to silne Antigalacticum.

Dawki 10-20 g są toksyczne i wywołują nieżyt żołądka oraz jelit, mogą nawet wywołać śmierć (Fischer, Hartwich 1902 r.). Tej soli nie wolno podawać kobietom w ciąży, może wywołać poronienie, o czym przestrzegano w XIX wieku (Oesterlen 1861 r.).

Przeciętne dawki siarczanu potasu dawniej używane w XIX w.: jednorazowe dawki 1/2-1 drachmy (1 drachma to około 3,75 g), dziennie 1/2-1 uncji (1 uncja to ok. 30 g). Przeciętne dawki w początkach XX wieku, np. wg dra B.A. Oks’a (1910 r.): doustnie 0,5-2 g (jednorazowe); 4 g (dawki dzienne) jako środek przeczyszczający.

Prof. M.T Schnirer (1927 r.): …als Abführmittel (czyli lek czyszczący): 0,5-2,5 g w dawkach pojedynczych; 8-12 g dziennie, w roztworach, pigułkach, proszkach.

Prof. Fritz Schellong (1941 r., 1942 r.): …0,5-2,5 mm.t. ad 8,0-12,0 p. die in Lös., Pulv., Pill. als Abführmittel  (zatem 0,5-2,5 g kilka razy dziennie, do 8-12 g dziennie w roztworach, proszkach, pigułkach jako środek przeczyszczający).

Prof. E. Müller (1923 r.): “kalium sulfuricum (…) als Zusatz zu Abführmittel ; bis 9% löslich.

Rp. Flor. Cinae pulv. 10,0
Rad. Jalapae 1,5
Kalii sulfuricic 10,0
Mellis rosat. q.s. ut f. electuarium spissum. S. Na noc łyżeczkę, “przy glistach okrągłych” (czyli pasożytach obłych = obleńcach, np. glistach, owsikach)

Siarczan potasu jest składnikiem gorzkich wód mineralnych naturalnego pochodzenia. Nazwy synonimowe i obcojęzyczne Kalium sufuricum to: Arcanum duplicatum, Tartarus vitriolatus, niem. Doppelsalz, Kaliumsulfat, Schwefelsaures Kali; Sulphas Potassae; fr. Sulfate de potassium; ital. Solfatio di potassio; Specificum Paracelsi; Sal de duobus; Nitrum fixum Schroederi; Sal polychrestum Glaseri.

Rp. Pulvis Rhei compositus (Pharmacopoeae militaris Borussicae), Pulvis Rhei salinus (proszek rzewieniowy złożony, solny wg Wojskowej Farmakopei Pruskiej):
Kalii sulfurici 15,0
Rhizomatis Rhei 5,0
Täglich zwei- bis dreimal eine starke Messerspitze (dwa trzy razy dziennie obficie na koniec noża proszku, doustnie oczywiście).

Kalium sulfuricum znajdziemy, m.in. w Pharmacopoeia Regni Poloniae z 1817 r.w Pharmacopoea Borussica VII z 1862 r., w Pharmacopoea Helvetica III z 1893 r., Pharm. Helv. IV z 1907 r., Pharm. Helv. VI z 1971 r.. W Pharmacopoea Austriaca z 1836 r. jest pod nazwą Arcanum duplicatum (Sulfas Lixivae) – Sulfas Kalicus. W Pharmacopoea Danica z 1826 r. odnajdziemy ją pod nazwą Kali sulfuricum.

Sól przeciwnieżytowa (antykatarowa) na drogi oddechowe, oficjalna, wg Farmakopei Szwajcarskiej – Pharm. Helveticae VI:

Rp. Sal anticatarrhale compositum (Katarrhlösende Salzmischung; Sel anticatarrhal compose, Sale anticatarrale composto):
Natrium hydrogenocarbonicum (wodorowęglan sodu, kwaśny węglan sodu) 69,0 g
Natrium chloratum (chlorek sodu, sól kuchenna) 28,0 g
Natrium sulfuricum anhydricum (bezwodny siarczan sodu) 1,5 g
Kalium sulfuricum (siarczan potasu) 1,5 g
Zmieszać w stanie suchym.

Dawkowanie: 1/2-1 łyżeczka uzyskanego proszku na szklankę wody, do płukania gardła; alternatywa dla soli Emskiej (Sal Ems; Sal Emser). Nieoficjalnie nadaje się również do picia małymi porcjami. Wskazania: kaszel, zaflegmienie płuc, suchość w gardle i oskrzelach, nieżyt nosa i zatok, zapalenie oskrzeli, tchawicy i gardła; grypa, przeziębienie z nieżytem układu oddechowego.

Rp. Sal purgans compositum (Abführende Salmischung; Sel purgatif compose; Sale purgativo composto) – sól przeczyszczająca złożona, wg Farmakopei Szwajcarskiej VI:
Natrium sulfuricum anhydricum 42,0 g (siarczan potasu bezwodny)
Natrium hydrogencarbonicum 36,3 g (wodorowęglan sodu)
Natrium chloratum 18,2 g (chlorek sodu)
Kalium sulfuricum 3,3 g (siarczan potasu)
Lithium carbonicum 0,2 g (węglan litu)

Dawkowanie: 1-2 łyżeczki proszku rozpuścić w wodzie, wypić. Wskazania: zaparcia.