Żywiec – Dentaria w praktycznej fitoterapii.

Żywiec – Dentaria (niem. Zahnwurz, fr. Dentaire, ital. Dentaria) jest reprezentowany w krajowej florze przez 3 gatunki: Dentaria bulbifera Linne – żywiec cebulkowy (na niżu i w górach rozpowszechniony w lasach), Dentaria glandulosa Waldstein&Kitaibel – żywiec gruczołowaty (Karpaty, Podkarpacie) i Dentaria ennnneaphyllos Linne – żywiec dziewięciolistny (Sudety, Karpaty). Rodzaj żywiec jest zaliczany do rodziny krzyżowych – Cruciferae (=Brassicaceae). W niektórych systemach taksonomicznych rodzaj Dentaria włączono do rodzaju Cardamine (rzeżucha) i tak np. Dentaria glandulosa Wald.&Kit. ma odpowiednio nawę Cardamine glanduligera O.Schwarz.

Niewiele wiadomo o zastosowaniu żywca w dawnej medycynie ludowej i oficjalnej. W niemieckojęzycznych opracowaniach można znaleźć informacje o zastosowaniu Dentaria bulbifera Linne Zhnwurzel, konollentragende (Korallenwurzel), z którego pozyskiwano kłącze z korzeniami (“korzeń koralowy”), bowiem kłącze jest pokryte mięsistymi łuskami. Warto dodać, że w części nadziemnej,  w kątach liści występują charakterystyczne czarne cebulki. Surowiec widniał pod nazwą Radix Dentariae minoris (Antidysentericae). W dawnej medycynie używano żywiec cebulkowy wleczeniu kolek  dzieci oraz zakażeń przewodu pokarmowego. Polecany był w leczeniu dyzenterii (czerwonki).

Wszystkie żywce mają ostry, rzeżuchowy smak i zapach.

Składniki czynne: glukozynolaty, głównie metylo-etyloglukozynolaty, metylo-butylo-, metylo-pentylo- oraz indolylometylo-glukozynolaty, flawonoidy.

Działanie fitofarmakologiczne: hamujące rozwój bakterii,  w tym opornych na tetracykliny, penicyliny i wankomycynę, grzybobójcze i fungistatyczne,  w tym hamujące rozwój drożdżaków (Candida), pierwotniakobójcze; silnie żółciopędne, rozgrzewające, pobudzają wydzielanie soków trawiennych, silnie moczopędne, wzmagające procesy regeneracji błon śluzowych i skóry; wykrztuśne, odkażające drogi moczowe i układ oddechowy; zapobiegające zaparciom; odtruwające; zastosowane miejscowo: antyseptyczne, poprawiające ukrwienie, przeciwreumatyczne, przyspieszające gojenie ran. Glukozynolaty należą do fitoncydów. Mają działanie przeciwnowotworowe. Obniżają poziom glukozy i cholesterolu we krwi.

Wskazania: zakażenia układu oddechowego; zastoje żółci; atonia jelit; spadek odporności na infekcje; nieżyty układu oddechowego, mikoplazmoza płuc; kryptokokkoza i kandydoza; zakażenia dróg moczowych; zatrzymanie miesiączkowania; pomocniczo w chorobie nowotworowej; borelioza (pomocniczo); miażdżyca, hiperlipidemia, hipercholesterolemia, cukrzyca; reumatyzm i artretyzm; łuszczyca, dyskinezy dróg żółciowych, “zespół zimnych dłoni i stóp”, bolesne kolki jelitowe i wątrobowe, kolka śledzionowa, choroby włosów i paznokci (skojarzyć z leczeniem zewnętrznym).

Zewnętrznie: spirytus i ocet z żywca – do wcierania przy łysieniu i łupieżu, łamliwości włosów; do nacierania przy stłuczeniach, reumatyzmie; opuchliznach, po ukąszeniach owadów i roztoczy (ocet żywcowy jako repelent – odstraszająco na komary, meszki itd.); do kąpieli przy eczema (egzemy) i łuszczycy, charłactwie; maść na wypryski, ATZ, zmiany łuszczycowe, rany, odleżyny.

Czas kuracji: 2-3 tygodnie, powtarzać co kwartał, 2-3 razy w roku.

Przeciwwskazania: ciąża, laktacja, krwawienia z przewodu pokarmowego.

Zarówno ziele – Herba Dentariae, jak i kłącze – Rhizoma Dentariae, wraz  z korzeniami (cum radicibus) najlepiej używać w stanie świeżym, bowiem są to surowce glukozynolatowe, tracące cenne fitoncydy podczas suszenia i podgrzewania. Zatem najlepiej pozyskiwać z surowców sok, macerat na letniej wodzie, nalewkę na świeżym surowcu, wyciąg octowy, olejowy lub na winie.

1 część świeżo zebranego i rozdrobnionego surowca zalać 5 częściami alkoholu 30-40%, wina wytrawnego, octu  lub oleju. Zawsze jednak przed zalaniem olejem surowic zwilżyć spirytusem, aby zatrzymać działanie enzymów.

Świeżą papkę (pulpę) z surowca można mrozić i użyć do wytwarzania maści 25% na oleju lnianym/lanolinie lub oleju lnianym/smalcu. Maść przechowywać w lodówce.  Maść żywcową – Unguentum Dentariae stosować na odleżyny, wypryski, łuszczycę, atopowe zapalenie skóry, liszaje, owrzodzenia  dla zmiękczenia bliznowców (keloidów).

Pulpa żywcowa – Pulpa Dentariae: surowiec zmiksować i zażywać po 2 łyżeczki 2-3 razy dziennie.

Ocet żywcowy – Acetum Dentariae ,najlepiej na occie jabłkowym lub winnym: 1 łyżeczka w wodzie na czczo przy drożdżycy przewodu pokarmowego, obłożonym języku; nadto 1 łyżka na szklankę wody do okładów i płukania, np. przy kandydozie jamy ustnej i gardła, zapaleniu dziąseł.

Wino żywcowe – Vinum Dentariae: 1 kieliszek dziennie przy zaburzeniach krążenia, skąpomoczu, obrzękach, miażdżycy.

Olej żywcowy – Oleum Dentariae, najlepiej na oleju z lnianki lub oleju lnianym, warto dodać jeszcze nieco oleju rokitnikowego (ten ostatni po ekstrakcji, jako domieszka): 1-2 łyżki przy miażdżycy, cukrzycy, chorobach włosów, paznokci i skóry, kamicy żółciowej, drożdżycy, owrzodzeniach, zapaleniu przydatków; ponadto zewnętrznie do smarowania schorzałych miejsc.

Macerat (Maceratio Dentariae) wodny na świeżym kłączu lub zielu, jak i sok również można zamrozić w torebkach na kostki lodowe i zażywać w ciągu całego roku po rozmrożeniu. 2-4 łyżki surowca zmiksowanego  zalać 1 szklanką wody, pozostawić na 6 godzin, przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 100 ml. Przy infekcjach przewodu pokarmowego i nowotworach na czczo. Przy nieżytach układu oddechowego z miodem do 4 razy dziennie po 50-100 ml.

Miód żywcowy – Mel Dentariae: surowce zmielić na papkę; na każdą 1 łyżeczkę papki dać 1 łyżkę wina, 1 łyżeczkę gliceryny, 2 krople olejku herbacianego, cedrowego lub cyprysowego i 1 łyżkę miodu, wymieszać. Przechowywać w lodówce. Zażywać po 1 łyżce przy zakażeniach i zapaleniu układu oddechowego, osłabieniu i miażdżycy.

Żywiec gruczołowaty – Dentaria glandulosa Wald.&Kit., Stasiana, kwiecień 2012 r.