Electuaria – powidełka – w dawnej medycynie

Do I połowy XX wieku w lecznictwie stosowano powidełka – mieszanina proszków roślinnych (zmielonych lub zmikronizowanych surowców zielarskich) z syropem, powidłami owocowymi oraz niekiedy miodem. Były chętnie przepisywane dzieciom i osobom starszym. Wyszły z użycia, bowiem niemożliwa była ich produkcja na wielką i opłacalną skalę, miały krótki termin trwałości i w dobie wielkiej syntezy uznano je za przestarzałe. Ich przygotowanie spoczywało na aptekarzach. Najbardziej popularnym powidełkiem był Electuarium e senna (lenitivum), który pierwotnie miał następujący skład: Fol. sennae pulv. (sproszkowane liście senesu) 1 część, sirup. simpl. (syrop prosty, cukrowy) 4 cz., Pulp. tamarind. depur. (pulpa, marmolada z owoców tamaryndowca, oczyszczona) 5 cz. Miała barwę zielonkawo-brunatną i polecano je zażywać przy obstrukcjach po 1-2 łyżeczki dziennie.

W latach późniejszych recepturę na powidełka senesowe przeczyszczające przestawiano bardziej profesjonalnie:

Rp.
Fol. Sennae pulv. 10,0
Pulpae Tamarindorum 30,0
Sirupi simpl. 20,0
M.f. 2 łyżeczki dziennie.

Sproszkowane zioła najpierw miesza się z syropem, a potem dopiero z pulpą owocową.

Wspominam tę formę leków, bowiem jest możliwe, aby do użytku domowego sporządzać wg podobnych proporcji powidełka ziołowe, jeśli zalecane jest doustne zażywanie sproszkowanego zioła. Zamiast marmolady z tamaryndowca można zastosować powidełka ze śliwek, moreli itd. Syrop prosty wg starych farmakopei sporządzano najczęściej poprzez rozpuszczenie 9 części cukru w 5 częściach wody destylowanej. Dziś można zastosować zamiast takiego zwykłego syropu cukrowego również syrop buraczany, syrop z agawy, syrop glukozowy, sorbitolowy, mannitolowy, a nawet miód naturalny. Sorbitol i mannitol już same w sobie są lekko przeczyszczające, więc pasują do senesu, kruszyny, czy rzewienia sproszkowanego.

Innym przykładem powidełka jest: Electuarium anthelminthicum ujęte przez Pharmacopoea Hamburgensis  – powidełka przeciwrobacze (bardzo skuteczne), oparte na Semen Cinae (Wurmsamen), czyli cytwarze (jest to Artemisia cina Berg. – bylica cytwarowa, a surowiec nie był wcale nasieniem, lecz kwiatem, który po wysuszeniu przypominał nasiona trawy), kozłku Valeriana off. (Baldrian), Jalapie (wilec czyszczący, Jalape – Ipomoea purga Hayne = Ipomoea jalapa Nutt. et Coxe), siarczanie potasu (Kalium sulfuricum) i soku z cebuli morskiej – Oxymel Scillae.