Archiwa

luty 2025
P W Ś C P S N
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
2425262728  

Archiwa

Marzanna barwierska – Rubia tincorum L. w dawnej terapii

Marzanna barwierskaRubia tinctorum Linné należy do rodziny Rubiaceae (marzannowate) i występuje naturalnie w Południowej Europie i w Azji Mniejszej. W Polsce była również uprawiana do celów przemysłowych, w tym farmaceutycznych (szczególnie w XX wieku).

Jest to znana roślina barwierska, bowiem zawiera barwniki dwu- i trój-oksy-antrachinonowe, które pod wpływem kwasów ulegają hydrolizie, wytrącając się w formie pigmentów (alizaryna, purpuryna). Barwniki marzanny nadawały tkaninom barwę czerwoną, fioletową lub brązową. Służyły do produkcji laku alizarynowego. Jako roślina barwnikowa znana w starożytnej Persji i Egipcie.

Surowcem jest korzeń (a poprawnie – kłącze z korzeniami) i zieleRadix (Rhizoma cum radicibus) et Herba Rubiae tinctori.

Roślina niegdyś bardzo popularna w medycynie oficjalnej i ludowej, obecnie rzadko wprowadzana do urologicznych preparatów złożonych. Składnik historycznych już leków, produkowanych w Polsce: Ribinex (tabletki) i Rubiolizyna (pasta). Do zagranicznych (obecnie historycznych) znanych preparatów należały Cystenal (Czechosłowacja), Uralyth i Nephrolith (RFN).

Do celów leczniczych i barwierskich była uprawiana na wielka skalę w Niemczech, Francji i Hiszpanii. Intensywny rozwój chemii w XIX wieku przyniósł barwniki syntetyczne, które wyparły pigmenty naturalne. Marzanna straciła wówczas swoje znaczenie gospodarcze.

Surowiec obfituje w związki antrachinonowe i antracenowe (ok. 6%): kwas ruberytrynowy, galiozyna, alizarynę (barwnik), rubiadynę, lucydynę i kwas purpurynowy. Składnikami czynnymi są także glikozydy irydoidowe, kwas chlorogenowy i flawonoidy (kemferol, hesperydyna, rutyna). Kwas ruberytrynowy i galiozyna mają zdolność wiązania wapnia, czym tłumaczono wpływ wyciągów z marzanny na skład kamieni moczowych. Rozkruszające działanie marzanny na kamienie moczowe było równie licznie potwierdzane, co i obalane rozmaitymi badaniami. Kwestia ta została do dziś kontrowersyjna. Wpływ marzanny na usuwanie złogów, piasku i rozkruszonych kamieni moczowych wiązano również z jej właściwościami spazmolitycznymi na drogi moczowe oraz pobudzającymi perystaltykę moczowodów. Po raz pierwszy doniesienia takie pojawiły się w literaturze niemieckiej: Madaus G. (1937-1938), Kosch A. (1939 r.). Związki antrachinonowe marzanny działają dodatkowo antybakteryjnie. Do połowy XIX wieku marzanna barwierska była zalecana do leczenia chorób kości (stany zapalne, krzywica) oraz zaburzeń w oddawaniu moczu. Doświadczalnie na szczurach wykazano hamowanie powstawania kamieni moczowych (z węglanu wapnia) pod wpływem paszy zawierającej korzeń marzanny (10%). Podawanie królikom ekstraktu z marzanny (150-200 mg/kg masy ciała) powodowało zahamowanie krystalizacji szczawianu wapnia w nerkach.

Hieronymus Bock (1498-1554), Pietro Andrea Gregorio Mattioli, czyli Matthiolus (1501-1577) oraz Adam Lonicer, czyli Lonicerus (1528-1586) opisali marzannę jako silny środek moczopędny, pobudzający miesiączkowanie, oczyszczający śledzionę, nerki i wątrobę. Tabernaemontanus, znany jako Jacob Theodor (1522-1590) zalecał marzannę przy puchlinie wodnej, bolesnym miesiączkowaniu, osłabieniu jelit, krzywicy, osłabieniu kości, atrofii, chorobach śledziony i wątroby.

W Polsce marzanna stała się popularna dopiero w latach osiemdziesiątych XX wieku. Analizując ważniejsze krajowe publikacje medyczne z XIX i początku XX wieku nie spostrzegłem opisów marzanny jako środka leczniczego, dlatego włączanie jej do tradycyjnych ziół polskiej medycyny oficjalnej jak i ludowej jest błędne. Marzanna rzadko była w Polsce uprawiana w okresie przedwojennym (do produkcji barwnika), a dziko, w sposób naturalny nie występuje w naszej florze.

Znaczne ograniczenia zastosowania marzanny w nowoczesnej fitoterapii są spowodowane doniesieniami o potencjalnej genotoksyczności lucydyny (1,3-dihydroxy,2-hydroxymethyl-9, 10-anthraquinone) zawartej w korzeniu marzanny. Badania nad mutagennością ekstraktów z marzanny były prowadzone na bakteriach, królikach i szczurach.

W handlu krajowym i zagranicznym nadal można spotkać preparaty zawierające sproszkowaną marzannę lub ekstrakt z marzanny (krople, kapsułki, mieszanki ziołowe, proszek doustny), zalecane do leczenia i profilaktyki kamicy nerkowej i kamicy pęcherza moczowego. Pacjenci zanim zdecydują się na zażywanie preparatów marzannowych powinni być świadomi ryzyka, związanego z uszkodzeniem wątroby, zwłaszcza, że tego typu preparaty należy przyjmować przez dłuższy czas.

Z korzeni marzanny sporządzano odwar – Decoctum Rad. Rubiae 10-15%, który przyjmowano doustnie w ciągu dnia w ilości 600 ml (3 razy dziennie po 200 ml lub częściej, w mniejszych porcjach). Ponadto w użyciu był sproszkowany korzeń (proszek marzannowy) – Pulvis Rad. Rubiae, który zażywano doustnie w ilości 1 g 3 razy dziennie.

Do ziół, którym od dawna przypisywano zdolności do oczyszczania dróg moczowych z piasku i drobnych kamieni moczowych należą marzanka wonna – Asperula odorata Linné (rodzina Rubiaceae, marzanowate), przytulia właściwa – Galium verum L., przytulia czepna Galium aparine L. (rodzina Rubiaceae, marzannowate) i połonicznik nagi – Herniaria glabra L. (rodzina Caryophyllaceae, goździkowate).

1 comment to Marzanna barwierska – Rubia tincorum L. w dawnej terapii

  • AC

    Witam
    Testowałem na sobie marzankę, jako moczopędną. W przeciwieństwie do perzu, wrzosu czy wierzbownicy nie czułem różnicy w parciu na pęcherz czy sile strumienia moczu.
    Natomiast po tygodniu stosowania mocz pociemniał, przybierając barwę czerwonawą. Wszystko wróciło do normy po odstawieniu ziółka. Możliwe, że odczułbym różnice po dłuższym stosowaniu, co zaleca Pan Doktor.
    Pozdrawiam
    AC

Leave a Reply