Korzeń i ziele wilżyny – Radix et Herba Ononidis

Tak sobie ostatnio myślałem o wilżynie, dlatego ponownie o niej napiszę.

Wilżyna ciernista – Onónis spinósa Linné (syn. O. vulgaris Rouy) i wilżyna bezbronna – Ononis arvensis Linné (syn. Ononis hircina Jacquin) z rodziny motylkowatych – Papilionaceae, mają podobne właściwości lecznicze i skład chemiczny. Surowcem jest korzeń i ziele wilżyny – Radix et Herba Oninidis, przy czym farmakopealnym (Pharmacopoeia Regni Poloniae 1817 r.) surowcem jest tylko Radix Ononidis, czyli korzeń lisiego ogona (korzeń stalownika). Moczopędne właściwości wilżyny ciernistej były opisane przez Pedanios’a Dioscurides’a (ok. 40-90 r.) i Plinius’a (23-79 r.). Potem zastosowanie wilżyny w leczeniu chorób nerek i pęcherza moczowego i zatruć krwi opisał Pietro Andrea Gregorio Mattioli, czyli Matthiolus (1501-1577). Na początku XX wieku do sporządzenia aptecznego odwaru brano 5-15 g rozdrobnionego korzenia na 180 ml wody. Korzeń gotowano 5-10 minut. Odwar należało spożyć w ciągu dnia, pijąc małymi porcjami. Dr M.T. Schnirer (1927 r.) polecał spożywanie sproszkowanego korzenia wilżyny w dawce 1-2,5 g 3 razy dziennie. Dr G. Madaus (1935 r.) zalecał przetwory z wilżyny w leczeniu kamicy nerkowej i pęcherzowej.

Obecnie preparaty z wilżyny są wykorzystywane z powodzeniem w leczeniu stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego, skąpomoczu, obrzęków, nadciśnienia, przewlekłych chorób skóry i metabolicznych, do profilaktyki kamicy moczowej oraz kuracji odtruwających. Obecnie zalecane dawki oficjalne wynoszą 6-12 g surowca, w przetworach. Nie ma jednak ryzyka przedawkowania wilżyny. W dostępnej literaturze nie znalazłem opisów przypadków zatrucia lub objawów ubocznych. Osobiście stosowałem odwar sporządzony z 2 łyżek surowca na 2 szklanki wody, który poddawałem gotowaniu przez 5 minut. Odwar stosowałem w dawce 100 ml 4 razy dziennie. Dr Roeske (1955 r.) zwraca uwagę, że wilżynę można stosować w stanach zapalnych nerek bez obawy przed drażniącym działaniem. Z uwagi na to, że zwiększa wydalanie chlorku sodu i metabolitów azotowych warto polecać wilżynę do fitoterapii reumatyzmu i artretyzmu.

D składników czynnych wilżyny należą olejek eteryczny (korzeń 0,1-0,2%, ziele 0,05%) bogaty trans-anetol, karwon i mentol; glikozyd flawonowy ononina (glukoza + 4-metylo-7-4-dwuhydroksyizoflawon), formononetyna, alkohol II-rzędowy – onokol, garbniki, sole mineralne (10%), trójterpen (onocerol = ononol), beta- i alfa-amyryna, fitosterole (beta-sitosterol), fenolokwasy. Wyciągi z wilżyny działają również estrogennie i antyandrogennie, co może zostać wykorzystane w leczeniu przerostu gruczołu krokowego, hiperandrogenizmu (hirsutyzmu u kobiet) oraz trądziku różowatego, pospolitego u kobiet i trądziku sterydowego (w tym również dermatozy okołoustnej). Korzystne jest łączenie wilżyny z owocem jałowca, liściem ortosyfonu, rabarbarem, owocem czarnuszki, zielem wierzbówki (wierzbownicy), liściem mącznicy, liściem borówki, wrzosem, korą gruszy, owocem pietruszki i selera.