Trochę o alkaloidach izochinolinowych.

Alkaloidy są to związki azotowe o charakterze zasadowym w większości o silnym działaniu farmakologicznym. Typowe alkaloidy zawierają heterocykliczny azot i są zasadami III- lub IV-rzędowymi. Pod względem biochemicznym należą do metabolitów wtórnych roślin i nielicznych zwierząt. Biogenetycznie związane są z aminokwasami cyklicznymi, biogennymi aminami, kwasem nikotynowym oraz antranilowym. Obecnie znanych jest 8000 różnych alkaloidów.

Alkaloidy na skalę przemysłową można uzyskać na drodze wyodrębniania ich z suchego lub świeżego surowca roślinnego lub syntezy chemicznej. Alkaloidy mające obecnie znaczenie są znane w medycynie od początku XIX wieku, np: atropina (Sartürner – 1805 r.), strychnina (Pelletier i Caventou – 1817 r.), chinina – 1820 r., koniina 1826; narkotyna (Robiquet – 1817 r.), 1832 r. kodeina; koffeina (Runge – 1820 rok); emetyna (Magendie i Pelletier – 1817 r.); chelidonina krystaliczna (Orlow – 1893 r.); berberyna krystaliczna (Parsons – 1882-1883).

Wpływ żółciopędny i żółciotwórczy fosfolipidów wzmagają i uzupełniają alkaloidy izochinolinowe glistnika jaskółczego ziela – Chelidonium majus L. Dodatkowo, wraz z kapsaicyną, blokują dekarboksylację aminokwasów, szczególnie cyklicznych, przez co zmniejszają wytwarzanie szkodliwych amin i gazów w jelitach, np. putrescyny, kadaweryny, skatolu, siarkowodoru. U zwierząt wykazano nawet wzrost przyrostu masy ciała pod wpływem surowców bogatych w alkaloidy izochinolinowe i fenyloalkiloaminy, np. badania Różańskiego, Drymela, Korniewicza z lat 2004-2012. Rezultaty uzyskane w produkcji zwierzęcej przeniesiono (Różański)[1] do medycyny sportowej opracowując preparaty – suplementy, mające na celu poprawienie wykorzystania aminokwasów, polepszenie trawienia i ograniczenie powstawania szkodliwych produktów w przewodzie pokarmowym pod wpływem mikroflory.[2]; [3]; [4]

Alkaloidy te działają pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, w tym żółci, wzmagają apetyt z uwagi na gorzki smak, poprawiają proces trawienia, leczą nieżyty przewodu pokarmowego, znoszą kolki jelitowe i żółciowe, wspomagają czynności wątroby.

Alkaloidy izochinolinowe obejmują 8 podgrup:

1. alkaloidy benzyloizochinolinowe

2. alkaloidy aporfinowe

3. alkaloidy protoberberynowe (np. berberyna, koptyzyna, stylopina)

4. alkaloidy benzofenatrydynowe (np. chelidonina, homochelidonina, metoksychelidonina, chelitrydyna (cheletrydyna), sangwinaryna, chelerytryna)

5. alkaloidy protopinowe (protopina, alfa- i beta-allokryptopina)

6. alkaloidy ftalidoizochinolinowe

7. alkaloidy morfinanowe

8. alkaloidy emetynowe

Źródło obrazka: Senchina, David & Shah, Nisarg & Busch, Marc. (2012). Effects of berberine, chelerythrine, and sanguinarine on proliferation in four human immortalized cell lines. Journal of the Iowa Academy of Sciences. 119. 22-27.

Alkaloidy protopinowe występują także w innych gatunkach roślin, należących nawet do innych rodzin np. w dymnicy lekarskiej Fumaria offcinalis (z rodziny Fumariaceae), Argemona mexicana – Stachelmohn (Papaverace), Eschscholtzia californica – Goldmohn, Aristolochia constricta (Aristolochiaceae).

Informacje o rodzajach Sanguinaria, Chelidonium i Macleya cordata (dawniej Bocconia) jako stymulatorach (stymulant), promotora wydzielania soków trawiennych i apetytu można znaleźć również w klasycznym dziele „Organic Materia Medica and Pharmacognosy” autorstwa Luciusa E. Sayre (str. 60-64).

Źródłem alkaloidów izochinolinowych mogą być: Macleaya cordata (Will.) R.Brown, Macleaya microcarpa Maxim., gatunki z rodzaju Argemone, Berberis, Eschscholzia, gatunki z rodzaju Mahonia, Sanguinaria canadensis L., gatunki z rodzaju Fumaria, choć najbardziej efektywnym zamiennikiem jest Chelidonium, Eschscholzia, Berberis, Sanguinaria, Argemone i Mahonia, które w największym stopniu wpływają na zmianę składu ilościowego i jakościowego bakterii w przewodzie pokarmowym. Dodatkowo mają większe działanie żółciopędne i stymulujące GALT oraz przeciwgrzybiczne i przeciwpierwotniakowe. Alkaloidy tych roślin przyśpieszają gojenie owrzodzeń i pobudzają regenerację nabłonka przewodu pokarmowego. Hamują odczyny zapalne i wysiękowe w przewodzie pokarmowym. Działają zabójczo na grzyby i bakterie ograniczając intensywność procesów gnilnych i fermentacyjnych w jelitach. Działają antykatabolicznie w stosunku do aminokwasów i białek ustrojowych. Ograniczają powstawanie amin i siarkowodoru w jelicie grubym. Wzmagają działanie i aktywność terpenów i kurkuminoidów.

[1] Preparaty O.M.A. – kaps., Etracen – kaps., Megabol, http://www.megabol.pl

[2] Różański H., Kilar J., Niżnikowski R., Drymel W.: Fitoncydy seskwiterpenowe, fenyloalkiloaminowe i alkaloidowe jako stymulatory produkcyjności u trzody chlewnej. LXXVII Zajazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Uniwersytet Przyrodniczy, Wrocław 2012; materiały konferencyjne.

[3] Różański H., Drymel W.: Adicox jako źródło fitoaleksyn i fitoncydów. Polskie Drobiarstwo. 12/2010, s. 17-20.

[4] Niżnikowski R., E. Strzelec, H. Różański, M. Klockiewicz, K. Głowacz, G. Czub, A. Darkowska, K. Szymański, A. Pokrop: The effect of addition of phytoncides treatment to concentrate on growth performance and dairy traits in goats. IDF International Symposium on Sheep, Goat and other non-Cow Milk. Athens, May 2011.