Szelak – lacca w farmacji

Szelak (Shellac) jest wydzieliną owadów Kerria lacca (Lacifer lacca) należących do pluskwiaków – Hemiptera. Owad ten znany jest również pod nazwami synonimowymi:

Coccus lacca Kerr, 1782

Coccus ficus Fabricius, 1787

Chermes lacca Roxburgh, 1791

Carteria lacca Signoret, 1874

Lakshadia indica Mahdihassan, 1923

Tachardia lacca Chamberlin, 1923

Laccifer lacca Cockerell, 1924

Wydzielina powstaje wskutek przemian biochemicznych soków roślin z rodzaju Croton, Butea, Ficus, Acacia, Aleurites, Cajanus, Ziziphus i Schleichera. Sokami tymi odżywiają się pluskwiaki. Szelak ma od dawna zastosowanie w farmacji. Służy do powlekania pigułek, drażetek i tabletek, granulek. Z szelaku produkowane są także rdzenie drażetek i mikrokapsułek, które mają uwolnić substancje czynna w jelicie. Szelak opóźnia więc rozpad leku doustnego i zapewnia ochronę ciała czynnego przed wpływem soku żołądkowego. Szelak jest rozpuszczalny w alkoholu bezwodnym. Czysty szelak ma postać kruchych płytek lub proszku barwy żółtej, pomarańczowej lub brunatnej, zależnie od kraju pochodzenia i jakimi roślinami pluskwiaki się odżywiały.

Szelak pod względem chemicznym jest żywicą wymieszaną z woskami, zawierającą estry kwasów tłuszczowych (kwasu aleurytynowego = aleuritic acid = 9,10,16-trihydroxypalmitic acid – C15H28(OH)3COOH), estry rezenu, estry alkoholu mirycylowego, palmitynowego, cerylowego i cerotynowego; kwas lakowy = laccaic acid; seskwiterpeny. Zawiera około 85% frakcji żywicznej i 15% frakcji woskowej. Barwę szelaku warunkują m.in. erytrolakcyna (erythrolaccin) i tetrahydoksy-4-metyloantrachinony. Rozpuszczalny jest w spirytusie i octanie amylu. Temp. topn. 110-125 stopni C. Szelak był dawniej używany do wyrobu lakierów, emalii, politury, atramentu i płyt gramofonowych. Sztuczny szelak otrzymywany jest przez kondensację aldehydu octowego. Ma również zastosowanie w przemyśle kosmetycznym (kosmetyka kolorowa).

Szelak naturalny jest produkowany głównie w Indiach, Tajlandii i Chinach.