Masłosz Parka – Butyrospermum parkii (G. Don) Kotschy) = Vitellaria paradoxa Gaertner = Bassia parkii G. Don jako źródło tłuszczu

Masłosz Parka, zwany również drzewem masłowym (ang. Shea Butter tree; niem. Butterbaum = Schibaum; fr. Arbre a beurre) – Bassia parkii G.Don, a raczej Basia Parkii De Condolle (syn. Vitellaria paradoxa Gaertner, Butyrospermum parkii (G. Don) Kotschy) jest drzewem dorastającym do 25 m wys., choć najczęściej ma 10-15 m. Należy do rodziny sączyńcowatych – Sapotaceae. Wytwarza owoce typu jagody, barwy żółtej lub żółtozielonej z dużym, do 2,5 cm dł. nasieniem. Nasiona są zabarwione na brunatno lub czerwono-brązowy kolor. Masłosz występuje naturalnie w Afryce. Jest również uprawiany w Centralnej i Zachodniej Afryce, np. w Sudanie.

Sheabutter = Galambutter uzyskiwany jest z nasion masłosza (wygotowanie z wodą). Tłuszcz masłosza zawiera sporo frakcji niezmydlającej się po dodaniu ługu (tzw. unsaponifiables). Frakcja ta zawiera 65-75% alkoholi terpenowych oraz 3,5-8% fitosteroli. Dzięki temu mydła wyprodukowane z tłuszczu masłosza mniej wysuszają skórę i mają lepsze właściwości nawilżające oraz przeciwzapalne. Spośród fitosteroli, jakże cennych dla naszego zdrowia wymienić można: campesterol, stigmasterol, beta-sitosterol oraz alfa-spinosterol. Do terpenów obecnych w masłoszu należą alfa-amyryna beta-amyryna, lupeol, parkeol. Do bardzo wartościowych składników nasion masłosza, a które również przechodzą do tłuszczu otrzymywanego metodą ekstrakcji wodą, należą: galusan epikatechiny – epicatechin gallate, katechina-catechin, epikatechia – epicatechin, epigalokatechina – epigallocatechin, galusan epigalokatechiny – epigallocatechin gallate, kwas galusowy – gallic acid, gallocatechin, galusan galokatechiny – gallocatechin gallate, kwercetyna – quercetin.

Sheabutter (Schibutter) zbudowany jest głównie z triacyloglicerydów kwasu oleinowego (ok. 50%; wahania 40-50%), stearynowego (38%; wahania 36-50%) i palmitynowego (7%; wahania 4-8%). Tłuszcz masłosza zawiera również (1-3,5%) kwas arachidowy (arachidic acid) – eicosanoic acid, czyli kwas tłuszczowy nasycony, o temp. topn. 75,5 stopni C, 20-węglowy (C₂₀H₄₀O₂); w stanie wyodrębnionym krystaliczny, barwy białej, czyli jest ciałem stałym); kwas laurowy = laurynowy = lauric acid /12-węglowy nasycony/ CH3(CH2)10COOH – ok. 1%; kwas lignocerynowy = lignoceric acid – do 1% (nasycony kwas tłuszczowy 24-węglowy, CH3(CH2)22COOH); linolenowy kwas = linolenic acid – do 1% (nienasycony kwas tłuszczowy z 3 wiązaniami podwójnymi, 18-węglowy); kwas bohenowy = bohenic acid CH3(CH2)20COOH – kwas nasycony 22-węglowy– do 1%.

Kwas oleinowy – oleic acid, 9-octadecanoic acid jest kwasem nienasyconym 18-węglowym, o jednym wiązaniu podwójnym; temp. topnienia 13,3-16,2 stopni C, zależnie od odmiany; w temp. pokojowej jest gęstą cieczą; łatwo ulega utlenieniu.

Kwas stearynowy – stearic acid, octadecanoic acid, CH3(CH2)16-COOH jest kwasem tłuszczowym 18-węglowym, nasyconym, o temp. topn. 69 stopni C; w temp. pokojowej jest zestalony, w handlu dostępny w formie płatków lub proszku.

Kwas palmitynowy – palmitic acid, hexadecanoic acid, CH3(CH2)14-COOH jest kwasem nasyconym 16-węglowym o temp. topn. 63 stopni C; w czystej postaci tworzy kryształy.

Temperatura topnienia tłuszczu masłosza waha się w granicach 30-42 stopni C, zależnie od udziału poszczególnych kwasów w składzie. Im więcej kwasów nasyconych tym wyższa temperatura topnienia. Gęstość przy 15 stopniach C 0,953-0,955, przy 100 stopniach 0,859; przy temp. 40 stopni 0,900-0,930 g/cm3. Liczba zmydlania 192 (160-200). Liczba jodowa 63-70.

W Shebutter występuje również niewielka ilość kwasu linolowego 4-8% (linoleic acid) i ok. 1% mirystynowego (myristic acid). Wolnych kwasów tłuszczowych jest 3-5%. Zatrzymuje promienie UV, dlatego jest stosowany do wyrobu kosmetyków ochronnych (np. przy opalaniu się). Dobrze nawilża skórę i poprawia jej elastyczność oraz sprężystość. Korzystnie wpływa na cerę suchą, zniszczoną, narażoną na szkodliwe czynniki środowiskowe.

Surowy tłuszcz masłosza jest bogaty w katechiny, kwas galusowy i kwas cynamonowy, które mają właściwości antybakteryjne, fungistatyczne, przeciwzapalne i ochronne na skórę przed promieniami UV. Kwas cynamonowy i kwas galusowy oraz ich estry i glikozydy podawane doustnie hamują stany zapalne, wymiatają wolne rodniki i nadtlenki, hamują rozwój drobnoustrojów, zmniejszają dolegliwości bólowe, pobudzają wydzielanie żółci i soku jelitowego. In vitro hamują podziały komórek rakowych. W postaci soli były dawniej podawane pozajelitowo w infekcjach i zapaleniu płuc, nerek oraz przy posocznicy (sepsis). Kwas cynamonowy i galusowy jest składnikiem wielu leków, które opracowałem.

Masłosz barwy białej jest oczyszczony i najczęściej otrzymywany metodą ekstrakcji rozpuszczalnikami (heksanem). Masłosz żółty i brązowy zwiera dodatkowe cenne składniki fenolowe i jest uzyskiwany z nasion metodą tradycyjną przy pomocy gorącej wody (podczas gotowania rozdrobnionych nasion tłuszcz wypływa w formie kożucha, który jest zbierany).

Tłuszcz masłosza jest jadalny. Stanowi źródło kwasów tłuszczowych nienasyconych i nasyconych, związków fenolowych i fitosteroli. Pomimo, że zawiera sporo nasyconych kwasów tłuszczowych to i tak obniża poziom cholesterolu w osoczu krwi i hamuje procesy powstawania zakrzepów. Korzystnie wpływa na skórę z wypryskami i atopowym zapaleniem skóry. Tłumi reakcje autoagresji w skórze w przebiegu tocznia i łuszczycy (spożywanie i do pielęgnowania skóry).

Wysoka zawartość kwasu oleinowego i związków fenolowych w Shebutter zwiększa wydzielanie żółci, co poprawia strawność całego tłuszczu. W dawnej medycynie podawano nawet oleiniany, np. natrium oleinicum doustnie w dawce 3-8 g dziennie (pod nazwami Cholelysin, Eunatrol, Eubilein) jako środek żółciopędny.

Sheabutter znalazł zastosowanie nie tylko do wyroby leków i kosmetyków, ale również w żywieniu ludzi i zwierząt. Na rynku dostępne są: surowy i rafinowany tłuszcz masłosza, frakcje sheabutter twarde i płynne. Frakcje płynne sheabutter zawierają przede wszystkim kwas oleinowy i jego glicerydy. Frakcje bardzo twarde zbudowane są z kwasów tłuszczowych nasyconych (stearynowy, palmitynowy, mirystynowy). Te twarde frakcje mogą być użyte do produkcji szminek, sztyftów, czopków, do otoczkowania granulek i tabletek. Frakcja płynna znalazła zastosowanie do sporządzania emulsji i ciekłych rozpuszczalników tłuszczowych oraz jako składnik pasz dla zwierząt.

Wysoka zawartość kwasu cynamonowego, kwasu galusowego i estrów cynamonowych oraz katechin w naturalny sposób zabezpiecza sheabutter przed jełczeniem. Sheabutter ma bardzo niską zawartość witaminy E (tokoferoli) na poziomie 0,0001%, która nie zapewnia stabilizacji tłuszczu. Frakcja ciekła shebutter uzyskana przemysłowo wymaga dodatku konserwantów, ponieważ kwas oleinowy jest bardzo wrażliwy na działanie tlenu i światła.

Wartość energetyczna Sheabutter: 9000 kcal/kg.