Phosphorus – fosfor jako lek w dawnej medycynie

Fosfor (P), phosphorus jest pierwiastkiem o temp. topnienia 44,1 stopni C, temp. wrzenia 280,5 stopni C. Występuje w kilku odmianach alotropowych: fosfor biały, czerwony, żółty, fioletowy, czarny. Fosfor biały jest substancją bezbarwną, miękką i przeświecającą, przypominającą wyglądem wosk. Pod wpływem światła żółknie. Nie rozpuszcza się w wodzie, słabo rozpuszczalny w spirytusie (1:350), łatwiej w oleju tłustym (2:100); dobrze rozpuszczalny w dwusiarczku węgla, benzenie, czy chlorku siarki.. Wykazuje powinowactwo do tlenu. Przechowywany jest pod wodą, w światłoszczelnych pojemnikach. Podczas rozdrabniania i odcinania kawałków fosforu należy zachować dużą ostrożność, bo wskutek tarcia łatwo zapala się. Świeci w ciemności (chemiluminescencja). Fosfor biały przy ogrzewaniu i narażeniu na działanie światła przechodzi w odmianę czerwoną, która jest trwała i zapala się w wyższej temperaturze (240 stopni C). Fosfor czerwony w przeciwieństwie do fosforu białego nie jest  trujący i nie wywołuje oparzeń skóry.

W medycynie zastosowanie znalazł fosfor biały i żółty (fosfor żółty to tak naprawdę fosfor biały, który zawiera odmianę czerwoną, ale w niewielkiej ilości).
Fosfor czerwony nie wykazuje aktywności farmakologicznej. Nie rozpuszcza się też w rozpuszczalnikach używanych powszechnie w lekach, jest trudno przyswajalny, dlatego nie miał znaczenia w terapii.

Od początku wiedziano, że fosfor biały i żółty nieumiejętnie i w zbyt dużych dawkach zastosowany jest bardzo niebezpieczny, a w dawce 100 mg może sprowadzić śmierć. W zbyt dużych dawkach, począwszy od 50 mg powoduje ostre zapalenie błony śluzowej przełyku, żołądka i jelit, krwawe wymioty (wymiociny świecą w ciemności) i biegunki, silne bóle brzucha, zapaść (collapsus), porażenie naczyń jelitowych, zwyrodnienie i stłuszczenie narządów (nacieki na sercu, wątrobie, nerkach, w mięśniach szkieletowych), zmiany martwicze i autolizę tkanek. Zatrucie fosforem objawia się również obrzękiem wątroby, żółtaczką, zanikiem żółtym wątroby, hiperglikemią wskutek uwalniania rezerw glikogenowych, ketozą, kwasicą krwi, wzrostem stężenia leucyny i tyrozyny w moczu (wręcz krystalizacja), majaczeniami, białkomoczem, zanikiem i martwicą kanalikiem nerkowych. Zatrucie kończy się zgonem w ciągu 3-4 dni, przy czym czasem spostrzegano po 3 dniach pozorną poprawę zatrutego, a potem nadchodził okres objawów jelitowych, których finałem była zapaść. Przy zatruciu fosforem następują procesy kataboliczne białek, ale niezupełne, do peptonów i amin, uwalniania kwasów do krwi przy deaminacji. Zatrutym fosforem podawano siarczan miedzi (100 mg kilka razy dziennie) dla wywołania wymiotów i neutralizacji trucizny. Stosowano także płukanie żołądka 0,2% roztworem nadmanganianu potasu.

Fosfor to silny i skuteczny środek anaboliczny. Nasila procesy asymilacji, hamuje przemiany dysymilacji (katabolizmu). Jest inhibitorem procesów utleniania materiałów energetycznych. Pod wpływem fosforu tkanki gromadzą więcej tłuszczu, białek, wody, soli mineralnych. Chrząstki i kości szybciej podlegają regeneracji. Masa i gęstość tkanki kostnej oraz mięśniowej wzrastają. Przyrasta masa ciała. W kościach obserwowano lepszą mineralizację. Zanikały objawy krzywicy i osteomalacji. Po podaniu fosforu postrzegano wyraźny wzrost liczby erytrocytów i większy poziom hemoglobiny.

Wskazaniami do stosowania fosforu były: krzywica (rachitis), rozmiękczenie kości (osteomalacia), złamania kości, wychudzenie, utrata masy mięśniowej i kostnej.

Dawki: 1 mg do 3 razy dziennie, najczęściej w tranie, oleju roślinnym, w pigułkach lukrecjowych. Maksymalnie 0,003 g dziennie.

Rp. Phosphori 0,01
Ol. jecoris aselli 90,0 (tran)
D.S. Rano i wieczorem 1 łyżeczka mikstury, przy krzywicy i złamaniach.

Rp. Phosphori 0,01
Olum Jecoris aselli 100,0
Łyżeczka płynu 1-2 razy dziennie, przy zaburzeniach kostnych.

Lekarze starej medycyny nie wiedzieli o znaczeniu witaminy D w leczeniu krzywicy. Z praktyki wiedzieli, że tran (zawierający naturalną witaminę D) w połączeniu z fosforem działa lepiej leczniczo przy krzywicy niż fosfor rozpuszczony w olejach roślinnych oczyszczonych.