Pięciornik srebrny – Potentilla argentea L. w praktycznej fitoterapii.

Pięciornik srebrny – Potentilla argentea L., z rodziny różowatych – Rosaceae, występuje pospolicie na niżu, szczególnie na nieużytkach, gruntowych lotniskach, ugorach, suchych wzgórzach, na zrębach i łąkach. Kwitnie na żółto, jak typowy pięciornik, ale wyróżnia się spośród innych roślin białym kutnerem, co daje jej odcień srebrny, Kwitnie od maja do sierpnia. Dorasta nawet do 30 cm wys., ale łodygi leżą i wznoszą się.

Pięciornik srebrny; Swarzędz-Zalasewo, czerwiec 2010 r.

Surowcem zielarskim jest kwitnące ziele pięciornika srebrnego – Herba Argenteae, suszone w temperaturze do 50 stopni C. Po wysuszeniu surowiec należy rozdrobnić i przechowywać w szczelnych słojach.

Ziele pięciornika srebrnego jest surowcem garbnikowym o podobnym działaniu leczniczym jak liść srebrnika – Herba Anserinae (pięciornik gęsi – Potentilla anserina L.), kłącze i ziele pięciornika rozłogowego – Rhizoma cum radicibus, Herba Potentillae reptantis (Potentilla reptans L.) oraz ziele i kłącze pięciornika kurzego ziela – Herba, Rhizoma Tormentillae (Potentilla erecta (L.) Raeuschel = Potentilla tormentilla Necker). Pięciornik srebrny działa też podobnie jak ziele przywrotnika – Herba Alchemillae, liść poziomki – Folium Fragariae, liść jeżyny i maliny – Folium Rubi oraz liść oczaru – Folium Hamamelidis.

Pięciornik srebrny zawiera kwas galusowy, katechowy i elagowy, katechiny, proantocyjanidyny, trójterpeny, kwercetynę, kemferol. Zawartość garbników waha się, zależnie od fazy rozwoju (im więcej owoców tym więcej garbników) od 5 do 12%.

Działanie: typowo ściągające, przeciwzapalne, przyciwwysiękowe, przeciwbiegunkowe, obkurczające naczynia krwionośne i hamujące drobne krwawienia; przeciwobrzękowe. Hamuje rozwój bakterii i grzybów chorobotwórczych. Działa ochronnie na miąższ wątroby.

Wskazania: nieżyt żołądka i jelit, biegunka, choroba wrzodowa, owrzodzenia jelit, zespół jelita drażliwego, zapalenie uchyłków jelita grubego; polekowe i toksyczne (po węglowodorach, alkoholu) uszkodzenia wątroby, hemoroidy. Wspomagająco przy cukrzycy, ketozie i nowotworach przewodu pokarmowego.

Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych, upławy, świąd sromu (irygacje, nasiadówki, globulki na ekstrakcie), stany zapalne odbytu, hemoroidy, świąd odbytu (czopki na ekstrakcie, lewatywy na mocnym odwarze), zapalenie powiek, spojówek, rogówki i tęczówki, angiopatie oczne (krople na odwarze i soli fizjologicznej, okłady, maść na ekstrakcie); angina, zapalenie gardła i dziąseł (płukanki), pleśniawki (pędzlowanie nalewką); trudno gojące się oparzenia, rany, owrzodzenia (sączące, z wydzieliną ropną) – maść, nalewka, okłady z odwaru; stany zapalne skóry owłosionej głowy, łupież tłusty, wypadanie włosów na tle łojotoku i zakażeń drożdżakami (płukanki, wcieranie nalewki, szampon z dodatkiem ekstraktu).

W kosmetyce i kosmetologii: rozszerzone naczynia krwionośne, trądzik różowaty, uszkodzenia polekowe skóry, rozszerzone pory, łojotok, przebarwienia, ochrona skóry przed promieniami UV (naturalne filtry), cienie pod oczami (okłady, przemywanie, tonik na occie).

Preparaty i dawkowanie.

Odwar – Decoctum Argenteae: 2-3 łyżki rozdrobnionego surowca zalać 1 szklanką wrzącej wody, gotować 5 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Dopełnić ilość brakującej wody. Doustnie zażywać 100 ml odwaru 2-3 razy dziennie; w razie nieżytu przewodu pokarmowego i zapalenia gardła – 50-100 ml co 2-4 godziny przez 2 dni, potem 100 ml 4 razy dziennie. Ponadto do płukanek i okładów, nasiadówek, irygacji, lewatyw. W lewatywie podawać ok. 200 ml odwaru o temp. 35 stopni C, starać się utrzymać wlewkę maksymalnie długo. Po wypróżnieniu wznowić lewatywę. Na oczy – okłady trzymać 45 minut 1 raz dziennie.

Nalewka – Tinctura Argenteae: 1 część surowca rozdrobnionego zalać 5 częściami ciepłego alkoholu 40-60%, odstawić na minimum 7 dni, przefiltrować. Zażywać 1-2 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody zdrojowej. Rozcieńczona nalewka (1 łyżka na 1/2 szklanki wody) nadaje się do przemywania skóry, okładów i płukania jamy ustnej oraz gardła.

Ekstrakt płynny – Extractum Argenteae fluidum: 1 część rozdrobnionego surowca zalać 2 częściami ciepłego alkoholu 40-60%, zamknąć w słoju, wstrząsać codziennie. po 7 dniach odcedzić i surowiec ponownie zalać 1 częścią alkoholu, pozostawić na 3 dni. Oba wyciągi połączyć. Stosować jak nalewkę. Szczególnie nadaje się do przemywania zmian na skórze, pędzlowania błon śluzowych, do wyrobu maści (na maśle, smalcu, lanolinie), emulsji gojących i wzmacniających (nalewkę roztrzepać z żółtkiem jaja w proporcji 1 cz. ekstraktu na 3 części żółtka; zażywać doustnie po 1 łyżce przy owrzodzeniach przewodu pokarmowego, jako środek wątrobowy; ponadto do smarowania owrzodzeń, ran i wyprysków). Ekstrakt ten można pozostawić rozlany w foremce do odparowania; gdy odparuje alkohol zagęścić w piekarniku podgrzanym do temp. ok. 50 stopni C. Zagęszczony ekstrakt w piekarniku stosować do wyrobu czopków i globulek (łączyć z parafiną stałą, woskiem pszczelim, tłuszczem palmowym/kokosowym wymieszanymi z woskiem pszczelim dla utwardzenia). Ekstrakt miesza się z podłożem. Na każdy czopek/globulkę dać 0,3-0,5 g ekstraktu odparowanego (konsystencja syropu lub toffi). Foremki z folii aluminiowej ułatwią kształtowanie leku (potem schłodzić w lodówce dla utwardzenia). Ekstrakt można wzbogacić ekstraktem rumiankowym lub krwawnikowym. Doskonale sprawdza się dodatek Azulen’u lub Azucalen’u (z nagietkiem), dostępnych w aptekach bez recepty (pół na pół z naszym ekstraktem pięciornikowym).

Ekstrakt odparowany lepiej miesza się również z podłożami maściowymi. Do odparowywanego ekstraktu można dodać nośnik w postaci skrobi ryżowej, glinki koalinowej, laktozy, skrobi kukurydzianej, bentonitu lub tlenku tytanu, albo tlenku cynku. Te nośniki zaabsorbują ekstrakt i przyspieszą jego zagęszczanie. Tlenek cynku, węglan wapnia (kreda czysta), dolomit sproszkowane dodatkowo nadają właściwości przeciwzapalne i ściągające. Glinka, skrobie,laktoza, bentonit działają przylegająco i osłaniająco. Ekstrakt z drobniutkim nośnikiem można swobodnie mieszać z maściami oraz podłożami do czopków i globulek.

Do leczenia uporczywych ran sprawdza się olej rokitnikowy, balsam Szostakowskiego, olej lniany, tran (ewentualnie dodatek propolisu), wymieszane z ekstraktem pięciornikowym. Ekstraktu nie należy dawać więcej niż 25%. Efektywnie działają stężenia 5-15%.

Ziele pięciornika srebrnego świeże, jak i suche zalane octem 3-5% lub 3% kwasem mlekowym (1 część surowca na 3 części octu/kwasu mlekowego; maceracja przez tydzień, po czym zlać) daje leczniczy środek pomocny przy niestrawności (1 łyżeczka na 1 szklankę wody, 1-2 raz dziennie) i infekcjach Candida sp. przewodu pokarmowego. Po rozcieńczeniu wodą staje się dobrym tonikiem dla cery tłustej i normalnej (ściągającym, pojędrniającym, zakwaszającym, zmniejszającym rozszerzone pory, antyseptycznym i rozjaśniającym). Płukanki octowo-pięciornikowe (1 łyżka octu pięciornikowego na 1 szklankę wody)  zmiękczają włosy, nadają połysk włosom, wzmacniają cebulki włosowe, zapobiegają rozwojowi drożdżaków i łupieżu tłustego. Takie roztwory są dobre do płukania jamy ustnej przy nieprzyjemnym zapachu, zapaleniu dziąseł, paradontozie i pleśniawkach. Kąpiele stóp w takich roztworach likwidują obrzęki.

Wspomniany wyżej ekstrakt z pięciornika z dodatkiem kwasu mlekowego stosować przy przewlekłych wzdęciach, niedokwasocie treści żołądka i nieżycie przewodu pokarmowego z infekcjami grzybowymi błon śluzowych po antybiotykoterapii. Jednocześnie przyjmować probiotyki z symbiotycznymi bakteriami.

Ekstrakt płynny z pięciornika srebrnego można dodać do możliwie obojętnego szamponu (5-10%), np. dziecięcego, bezzapachowego i stosować do mycia włosów (gdy skóra jest podrażniona, swędząca, z łupieżem, podatna na infekcje Pityrosporum sp. i Candida sp.).