Testosteron – część I

Testosteron (testis – jądra) jest hormonem sterydowym wytwarzanym w komórkach Leydiga jąder (95%) i w korze nadnerczy. U kobiet testosteron jest produkowany w komórkach wnękowych jajnika oraz w korze nadnerczy. Komórki wnękowe jajnika są zaliczane do komórek śródmiąszowych jajnika. Komórki Leydiga jąder również pod względem cytologicznym należą do komórek śródmiąższowych jądra. Oba jądra uwalniają dziennie około 7 mg testosteronu.Stężenie testosteronu w osoczu mężczyzn wynosi 10-35 nmol/l, a u kobiet poniżej 3,5 nmol/l.  Uwalniany jest on do krwi oraz zrębu jądra i kanalików nasiennych. W przewodach nasiennych testosteron jest wiązany przez białko wiążące androgeny – ABP (androgen binding protein). W jądrze stężenie testosteronu jest większe 200 razy niż we krwi. Uwalnianie testosteronu jest pobudzane przez lutropinę (LH), okreslaną często skrótem ICSH (interstitial cell stimulating hormone). Prolaktyna (PRL) również zwiększa uwalnianie testosteronu przez komórki śródmiąższowe. Sam proces spermatogenezy jest stymulowany przez testosteron i folikulostymulinę, czyli folitropinę FSH. Oczywiście większość nazw tych hormonów kojarzy się z żeńskim układem dokrewnym. Od razu mówię, podobne hormony są u mężczyzn, lecz regulują procesy płciowe męskie. W razie zbaurzeń płodności u mężczyzn te hormony są badane we krwi. To, że są kojarzone tylko jako żeńskie jest winą podręczników do biologii, które nie opisują funkcji hormonów dostatecznie dobrze i szufladkują hormony (a właściwie ich nazwy) do ściśle określonej płci. Wszyscy wiedzą, że oksytocyna pobudza skurcze macicy w czasie porodu. Zapewnia też skurcze komórek mioepitelialnych brodawek gruczołu sutkowego, co jest szczególnie ważne podczas karmienia, umożliwia bowiem wydzielanie porcjami mleka na zewnątrz. Ważna jest również oksytocyna podczas spółkowania. Pieszczenie piersi podczas stosunku pobudza jej uwalnianie. Podnieca to kobietę, a równocześnie oksytocyna zapewnia skurcze macicy podczas kopulacji.  A co u mężczyzn? Czyżby przysadka (płat tylny) nie produkowała oksytocyny u mężczyzn? Oczywiście oksytocyna jest też u facetów. U mężczyzn zapewnia wytrysk nasienia – ejakulację (skurcze gruczołu krokowego, gruczołów opuszkowo-cewkowych i pęcherzyków nasiennych).

W osoczu testosteron jest związany z albuminami i SHBG (SEX Hormone Binding Globulin). Aktywność mają androgeny nie związane z białkami, których jest około 2%. 98% androgenów jest sprzężona z białkami.

Testosteron powstaje z cholesterolu. Jest to substrat wyjściowy. Z cholesterolu syntetyzowany jest pregnenolon, następnie 17-hydroksy-pregnenolon, przekształcający się w dehydroksypregnenolon, ten w androstenediol, a z niego dopiero powstaje testosteron. Prekursor testosteronu -androstendion i testosteron mogą być metabolizowane do estradiolu i estronu. W tkankach testosteron jest przekształcany do dihydrotestosteronu (pod wpływem 5-alfa-reduktazy). Testosteron jest katabolizowany do 17-ketosteroidów (30%), i pochodnych hydroksylowych. Produkty rozpadu testosteronu są wiązane z kwasem glukuronowym  i siarkowym i wydalane z ustroju. Testosteron działa krótko. Okres półtrwania wynosi kilkadziesiąt minut.

Testosteron niewątpliwie pobudza spermatogenezę, czyli proces wytwarzania plemników ze spermatogonii (proces różnicowania komórek płciowych). Pobudza dojrzewanie plemników, rozwój pęcherzyków nasiennych, najądrzy, gruczołu krokowego, prącia i moszny (rozwój i utrzymanie I-rzędowych cech płciowych).Warunkuje wykształcenie i utrzymywanie drugorzędowych męskich cech płciowych (np. owłosienie) i III-rzędowych cech płciowych (popęd płciowy, psychika). Posiada właściwości anaboliczne, czyli intensyfikujące przerost (hypertrofia) wielu komórek, np. komórek mięśni szkieletowych. Testosteron zwiększa masę mięśni. Zwiększa retencję azotu (zapewnia dodatni bilans azotowy), podnosi akumulację (syntezę i odkładanie) białek, pobudza wzrost mięśnia sercowego, aktywuje homopoezę (tworzenie krwi), zmniejsza zawartość lipoprotein alfa, podnosi stężenie we krwi lipoprotein beta i cholesterolu. Nasila wydzielanie łoju, zwiększa grubość skóry i twardość naskórka. Prekursorem testosteronu jest androstendion. Redukuje objawy zmęczenia. Zwiększa aktywność fizyczną i psyczhiczną. Czyni mężczyzn bardziej agresywnymi.

Testosteron podany kobietom wywołuje wirylizację, nadmierne owłosienie, zmniejszenie piersi, zatrzymanie miesiączki, przerost łechtaczki, przyrost masy mięsniowej, przerzedzenie włosów, pogrubienie głosu, zwiększenie libido i agresji.

W normalnych warunkach fizjologicznych androgeny u kobiet regulują dojrzewanie komórek jajowych (owocytów). Nieprawidłowy wzrost stężenie testosteronu u kobiet nosi nazwę hiperandrogenizmu.

Androgeny zapewniają zarost na twarzy (hirsutyzm), który u kobiet jest zjawiskiem patologicznym. Należy jednak pamiętać, że testosteron choć zwiększa owłosienie twarzy, rąk, narządów płciowych, kończyn dolnych, pośladków, pleców, ramion, brzucha czy klatki piersiowej, to w stosunku do owłosienia głowy (włosów długich) działa hamująco. Stąd nadmiar testosteronu wywołuje łysienie i przetłuszczanie się włosów (np. łysienie androgenne). Androgeny nasilają objawy trądziku, zwiększają keratynizację naskórka i powstawanie zaskórników. Przyśpieszaja zrastanie kości. Wzmahają procesy kostnienia nasad kości długich. W przypadku raka piersi i raka gruczołu krokowego testosteron pobudza ich wzrost.

Odkąd wyizolowano testosteron znalazł on zastosowanie w lecznictwie. Początkowo były używane wyciągi z jąder. Potem estry testosteronu. Po podaniu doustnym słabo wchłaniają się do krwi. Dlatego też stosuje się je pozajelitowo. Najbardziej popularne formy to octan, enantan, walerianian i propionian testosteronu. mają one dłuższy okres półtrwania (od 2 dni do nawet 6 tygodni), np. enantan testosteronu – okres półtrwania 2-6 tygodni. Metylotestosteron jest dobrze wchłaniany z przewodu pokarmowego.