Soja – Glycine max (L.) Merr. (Fabaceae) w medycynie naturalnej

Soja (Sojabohne, Soybean) – Glycine max (Linne) Merrill z rodziny  motylkowatych (Papilionaceae – Fabaceae) to niewątpliwie jedna z najważniejszych roślin pokarmowych i leczniczych. Pochodzi z Azji. Uprawiana głównie w Chinach, Indiach, Japonii, Mongolii, USA, w Rosji. Soja uprawna wywodzi się z dzikiego gatunku  Glycine soya.

Nasiona soi zawierają 35-40% białek. 80% tych białek ma charakter globulin. W nasionach znajdują się również węglowodany (ok. 30%), olej (20%) i sole mineralne (5%). Spośród związków czynnych zawartych w nasionach soi wyróżnić można 4 grupy:

• inhibitory proteinazy
• saponiny
• fosfatydy
• fitoestrogeny
• kwas fitynowy

W nasionach soi zawarte są również alergeny, spośród których 16 zidentyfikowano, np. beta-konglycynina (glikoproteina). Alergeny sojowe wywołują u osób nadwrażliwych (genetyczne  dyspozycje) wysypki skórne oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Saponiny (ok. 4-6%) zawarte w nasionach soi mają charakter pentacyklicznych triterpenów. Maja zdolność kompleksowania cholesterolu, dzięki czemu obniżają poziom cholesterolu we krwi i wpływają przeciwmiażdżycowo. Obniżają poziom frakcji LDL. Wpływają ochronnie na miąższ wątroby, przeciwzakrzepowo, niektóre hamują rozwój nowotworów.

W nasionach soi znajdują się fosfatydy – około 2%. Są to związki pochodne diacyloglicerolo-3-fosforanu. Surowy olej sojowy może zawierać nawet 3,5% fosfatydów. U zwierząt i roślin wchodzą w skład błon komórkowych. Są także składnikiem osłonki neuronów. Mogą być wykorzystane w ustroju do syntezy fosfolipidów. Działają ochronnie na wątrobę, serce i nerki, lipotropowo, przeciwmiażdżycowo. Z soi uzyskuje się glicerofosfolipid – lecytynę.

Izoflawony zwane również fitosestrogenami (daidzeina, genisteina) mają zdolność łączenia się z receptorami estrogennymi. Korzystnie wpływają na organizm kobiet zbliżających się do okresu przekwitania oraz w czasie menopauzy. Poprawiają stan skóry i włosów, działają przeciwzawałowo, zapobiegają zaburzeniom psychicznym i dolegliwościom wegetatywnym związanymi ze spadkiem poziomu estrogenów w tkankach. Wspomagają również leczenie trądzików, szczególnie androgennych. Cenne w terapii hirsutyzmu. Istnieją liczne preparaty zawierające izoflawony sojowe przeznaczone do hormonalnej terapii zastępczej.

Kwas fitynowy (około 1,4%) jest to związek powstający z inozytolu i kwasu fosforowego (sześciofosforanowa pochodna inozytolu). U roślin kwas fitynowy i jego sole magnezowe i wapniowe daje możliwość tworzenia formy spichrzowej fosforanu. Fosforan ten rosliny mogą szybko wyzwolić i przenieść na ADP (adenozynodwufosforan) i dalej wykorzystać do fosforylacji. Kwas fitynowy połączony z magnezem i wapniem nosi nazwę fityny – sól wapniowo-magnezowa heksafosforanu inozytolu.

Organizm człowieka nie ma zdolności trawienia fityny. Przeżuwacze posiadają rozwiniętą mikroflorę, która wydziela enzymy hydrolizujące fityniany. Fityniany występują w ziarnach zbóż i innych organach spichrzowych roślin. W produkcji zwierzęcej stosuje się enzymy (fitazy), które rozkładają fitynę do przyswajalnych minerałów (fosfor, magnez, wapń) oraz inozytolu (źródło energii, charakter witaminy – B8 o działaniu hepatoprotekcyjnym, neuroprotekcyjnym i lipotropowym). W roślinach fityna tworzy często związki kompleksowe ze skrobią, wiąże żelazo, cynk, a nawet ma zdolność łączenia się z niektórymi aminokwasami. Pogarsza w ten sposób strawność pokarmu u ludzi i pasz u zwierząt.

Fityna w związku kompleksowym

Wolny kwas fitynowy w organizmie człowieka (płyny ustrojowe, przewód pokarmowy) działa niekorzystnie, bowiem zaczyna wiązać wapń, magnez, niektóre białka, cynk, dążąc do stworzenia typowego związku kompleksowego. Może to zakłócić równowagę mineralną ustroju (wapniową) oraz utrudnić przyswajanie wapnia oraz magnezu z mleczka pokarmowego jelit (mleczko pokarmowe to klasyczne określenie na strawioną, upłynnioną, przygotowaną do wchłonięcia przez kosmki jelitowe masę składników pokarmowych). Nadmiar fityn w diecie sprzyja osteoporozie i osteomalacji

Inhibitory proteinazy zawarte w soi mają działanie przeciwnowotworowe. Hamują one proteolizę, czyli enzymatyczny rozkład białek nie tylko na poziomie komórkowym. Hamują także trypsynę i chymotrypsynę (enzymy układu pokarmowego).