Roztrzeplin wiechowaty (zawstydlina) – Koelreuteria paniculata Laxmann w praktycznej terapii i kosmetyce.

Roztrzeplin wiechowaty (dawniej w Polsce określana również jako pawlina, zawstydlina, pawlinka, mydleniec) – Koelreuteria paniculata Laxmann jest drzewem dorastającym w Europie do 7-8 m wys. Należy do rodziny mydleńcowatych Sapindaceae. Pochodzi z Azji Wschodniej, gdzie dorasta do kilkunastu metrów wysokości.

Roztrzeplin wiechowaty – gałązki owocujące zawstydliny; Каваците, Bułgaria, czerwiec 2018 r.

Sadzony w Południowej Europie jako drzewo ozdobne. W Polsce rzadziej spotykane, może nie przetrwać zimy, choć powszechnie uważa się, że jest mrozoodpornym drzewem. Często widywałem roztrzeplin w Bułgarii i Rumunii. Liście pierzaste, do 40 cm długości, złożone z 7-15 listków o długości 3-8 cm, brzegiem głęboko ząbkowanych. Jesienią stają się żółte i pomarańczowe. Kwiaty żółte, wonne, przywabiające liczne owady, 4-płatkowe. Owoce kapsułkowate, zielone, potem brązowe, z kulistymi nasionami (miechowata torebka 3-komorowa). Owoce podobnego kształtu jak u miechunki, bardzo charakterystyczne.

Koelreuteria paniculata Laxmann – roztrzeplin, Каваците, Bułgaria, czerwiec 2018 r.

Surowcem zielarskim są nasiona – Semen, całe owoce pawliny – Fructus, liście – Folium, gałązki – Frondes i kora – Cortex Koelreuteriae. Nasiona prażone są jadalne i bezpieczne. Pozostałe surowce wymagają precyzyjnego dawkowania.

Przedawkowane przetwory powodują nudności, pieniste wymioty i biegunki, podrażnienie i stan zapalny przewodu pokarmowego i układu moczowego, hemoglobinurię, białkomocz, bóle i zawroty głowy, drgawki i hemolizę (rozpad krwinek).

Zawstydlina kwitnąca, Каваците, Bułgaria, czerwiec 2018 r.

Wszystkie surowce pozyskane z pawliny zawierają saponiny (zawierające w budowie cykloartan, hederagenin, lupinan, oleanan, panikulatozydy A-C, saponiny trójdesmosydowe), flawonoidy (luteolina, kaempferol, kwercytryna, hiperozyd, kwercetyna, 6,8-dihydroxy-afzelin, afzelin 3"-O-gallate), fenolokwasy (kwas galusowy,galusam metylu i etylu), fitosterole (sitosterole), myoinozytol, cyjanolipidy.

Wodno-alkoholowe wyciągi z kory, nasion surowych, całych owoców i gałązek mają właściwości owadobójcze (insektocyd), przeciwgrzybicze (fungistatyk), bakteriobójcze i zabójcze dla mięczaków (muloskocyd). Istnieje możliwość wykorzystania wyciągów w ogrodnictwie jako alternatyw dla syntetycznych pestycydów. Opublikowano prace na temat działania antynowotworowego wyciągów z Koelreuteria.

Odwar z kory i gałązek działa wykrztuśnie, sekretolitycznie i mukolitycznie. Degraduje biofilmy bakteryjno-grzybicze w jamach i przewodach naszego ciała, co może być wykorzystane w leczeniu infekcji układu moczowego, rozrodczego, pokarmowego i oddechowego. Pod wpływem saponin cytolizie ulegają komórki bakterii, grzybów i pierwotniaków. W bazach naukowych znajdziemy bez problemu prace na temat właściwości pierwotniakobójczych wyciągów z Koelreuteria wobec Plasmodium, czy Leishmania.

Koelreuteria należy do depurativa saponinowych, czyli surowców „czyszczących krew”,odtruwających, wzmagających wydalanie z organizmów zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Jest to silny środek moczopędny. Hamuje wchłanianie cholesterolu z jelit do krwi. Stąd wywiera wpływ hipocholesterolemiczny. Reguluje wypróżnienia, znosi skurcze jelit, usuwa stany zapalne. W okładach odwar z owoców, gałązek, kory i liści likwiduje obrzęki i stany zapalne skóry oraz tkanek podskórnych, np. wokół stawów. Przyspiesza ustępowanie krwiaków i wysięków.

Odwar wspaniale oczyszcza skórę, zmiękcza ją, rozjaśnia cerę, zmniejsza łojotok, ogranicza powstawanie zaskórników. Wspomaga leczenie trądzików, wyprysków i atopowego zapalenia skóry. Przyspiesza procesy usuwania martwego i zrogowaciałego naskórka oraz przebarwień wątrobowych i z nadczynności melanocytów. Proste żele i kremy lekkie z dodatkiem odwaru z Koelreuteria polecam w pielęgnowaniu skóry trądzikowej, łuszczycowej i z atopowym zapaleniem skóry. Okłady z odwaru są pomocne w leczeniu ran suchych i zanieczyszczonych. Szampony z dodatkiem odwaru 2-3% polecam do mycia włosów łojotokowych i z łupieżem.

Wodne wyciągi z Koelreuteria mają właściwości mydła. Stąd nadają się do zmywania innych roślin z kurzu i szkodników, ponadto do płukania włosów w razie łupieżu, w przebiegu chorób mikologicznych skóry owłosionej, a także przy łojotoku skóry owłosionej.

W ginekologii odwar jest przydatny do nasiadówek i irygacji, przy zakażeniach bakteryjno-grzybiczych, wirusowych, stanach zapalnych, świądzie, wypryskach, krostkach, upławach, biofilmach infekcyjnych. Ponadto po porodzie, przy zakażonych ranach chirurgicznych z dużą ilością wydzieliny ropno-surowiczej, trudno zmywalnej, ale i obfitym pokryciu zaschniętą krwią i limfą oraz martwym naskórkiem, strupami zanieczyszczonymi itd.

Wreszcie do płukania jamy ustnej i gardła w przebiegu zakażeń, przy nalocie bakteryjno-grzybiczym, nieprzyjemnym zapachu z ust, zmianach ropnych dziąseł, w celach profilaktycznych dla przeciwdziałania powstawaniu osadu nazębnego i kamienia, ponadto po usunięciu zęba.

Gaziki zmoczone w odwarze leczą stany zapalne spojówek i brzegów powiek, usuwają zanieczyszczenia (odwar ma właściwości powierzchniowo czynne), szczególnie przy wydzielinie ropnej w przebiegu infekcji. Do płukania przewodów słuchowych i przemywania małżowin usznych przy wypryskach, zanieczyszczeniach, nadmiarze woszczku, w celu zapobiegania tworzeniu korka woszczynowego. Odwar 2% z Koelreuteria można zmieszać z gliceryną i olejkiem kamforowym (w równych częściach) i wprowadzać do przewodów usznych przy stanach zapalnych, bólu oraz przed płukaniem uszu w celu usunięcia woszczku/korka woszczynowego.

Koelreuteria paniculata Laxmann, Каваците, Bułgaria, czerwiec 2018 r.

Zastosowanie doustne: zakażenia i stany zapalne układu oddechowego, zapalenie zatok, ostry nieżyt nosa, uporczywy kaszel, zaflegmienie; zakażenia grzybicze jelit; zakażenia układu moczowego, kamica moczowa, stany nieżytowe cewki, moczowodów i pęcherza moczowego; ropomocz; upławy cuchnące; stany zapalne jajowodów, macicy i pochwy. Hipercholesterolemia, cukrzyca. Nowotwory. Choroby wywołane przez pierwotniaki (najlepiej łączyć ze zdrojówką, berberysem, chinowcem, mahonią lub granatowcem).

Przeciwwskazania: krwawa biegunka, krwiomocz, ostre zapalenie żołądka, ostre zapalenie wątroby, ciąża, laktacja (za wyjątkiem zewnętrznego stosowania).

Działanie uboczne: przy wysokich dawkach nudności, rozwolnienie, bóle brzucha.

Preparaty i posologia:

1. Napar: 2 g suchych lub 4 g świeżych kwiatów, pączków, niedojrzałych rozdrobnionych owoców lub liści zalać 200 ml wrzącej wody, przykryć, parzyć 20 minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 100 ml. Przy chorobach układu oddechowego co 2 godziny 1 łyżkę naparu (łącznie dziennie max 100-120 ml) Stosować do przemywania skóry, okładów, płukanek, irygacji itd.

2. Odwar: 2 g suchych lub 4 g świeżych kwiatów, pączków, niedojrzałych rozdrobnionych owoców lub liści, albo kory, gałązek zalać 200 ml zimnej wody, doprowadzić powoli do wrzenia, zagotowania; gotować 20 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Zmierzyć objętość odwaru w cylindrze, obliczyć brakującą ilość wody. Taką ilością brakującą wody wypłukać wygotowany surowiec, dolać do odwaru. Pić 2-3 razy dziennie po 50-80 ml. Przy chorobach układu oddechowego co 2 godziny 1 łyżkę naparu (łącznie dziennie max 100 ml) Stosować do przemywania skóry, okładów, płukanek, irygacji itd.

3. Nalewka: 100 g świeżego lub suchego surowca rozdrobnionego zalać 1000 ml alkoholu 30-40%, odstawić na minimum 1 tydzień w celu maceracji, w szczelnym słoju. Zażywać 2-3-5 ml 2-4 razy dziennie po uprzednim wymieszaniu z wodą. 1 łyżka nalewki na 50-100 ml wody – do okładów, płukanek, przemywania.

4. Syrop roztrzeplinowy: 100 ml nalewki wymieszać z 100 ml miodu lub melasy, zażywać po 1 łyżce kilka razy dziennie przy kaszlu i katarze.

5. Maści (np. arnikowa, nostrzykowa, ruszczykowa, psiankowa), pasta cynkowa, cynkowo-salicylowa, maść allantoinowa, żele – z dodatkiem odwaru, nalewki roztrzeplinowej (udział 10-15%) przy atopowym zapaleniu skóry, skórze zaskórnikowej, łojotokowej, zrogowaciałej, z wypryskami. Mogą być również maści, żele bez innych dodatków, zawierające wyłącznie wyciągi z Koelreuteria.

6. Globulki, czopki dopochwowe, doodbytnicze powinny zawierać 500 mg gęstawego wyciągu z Koelreuteria (po odparowaniu nalewki 1:1) na 2-2,5 g vehiculum (masło kakaowe, shea itd.).