Zapraszam do oglądnięcia filmu o owocach głogu:
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
W latach 2005-2014 prof. Łukasz Łuczaj prowadził badania etnobotaniczne i etnofarmakolgiczne w Chinach. Przygotowuje film i publikacje z tego tematu.  Magistrantka Łukasza Łuczaja Kamelia Caban zaczęła zbierać materiały do pracy o tym jakie zioła są najczęściej używane w tzw. medycynie chińskiej uprawianej w Polsce. Proszone są osoby które wykorzystują medycynę chińską, leczą się chińskimi zioła i grzybami o wypełnienie ankiety pod linkiem: https://forms.gle/wpj1xCgBNNdC6M1o8 Leki hamujące wchłanianie węglowodanów z przewodu pokarmowego. Blokują enzymy (alfa-glukozydazy) rozkładające polisacharydy do cukrów prostych. Utrudniają wchłanianie cukrów z jelit do krwi. Część z nich hamuje również enzymy trawiące tłuszcze (lipazy) oraz zakłóca transport glukozy i kwasów tłuszczowych. Grupa ta obejmuje również zioła silnie ściągające (bogate w garbniki), zioła saponinowe, bogate w fitosterole oraz takie, które powlekają ściany przewodu pokarmowego śluzami. Zioła powlekające utrudniają wchłanianie wszystkich substancji pokarmowych i leków, a jednocześnie przyspieszają pasaż treści pokarmowej. Zioła garbnikowe są powodem dysenzymii, czyli inaktywacji wielu enzymów trawiących składniki pokarmowe to form chemicznych prostych i możliwych do wchłonięcia. Niektóre zioła bogate w niestrawialne ligniny, woski i wielocukry absorbują w przewodzie pokarmowym znaczne ilości cukrów, cholesterolu i tłuszczów uniemożliwiając ich absorpcję. Do tej grupy należą: akarboza – acarbose, tagatoza, miglitol, inulina, cykoria podróżnik – Cichorium intybus L., perz właściwy – Triticum repens L., mydlnica lekarska – Saponaria officinalis L., borówka czernica – Vaccinum myrtillus L., oman wielki – Inula heleniu L., słonecznik bulwiasty – Helianthus tuberosus L., dąb – Quercus, olcha – Alnus, babka płesznik i babka jajowata – Plantago psyllium L. et Plantago ovata Forsskal., galasy – Galla, juka włóknista – Yucca filamentosa L., mangostan – Cambogia gummi-gutta L. = Garcinia cambogia (Gaertn.) Desr., perukowiec – Cotinus, glukany, znamiona kukurydzy – Zea mays L., glon Wakame – undaria pierzasta – Undaria pinnatifida (Harvey) Suringa, jałowiec pospolity – Juniperus communis L., prawoślaz lekarski – Althaea officinalis L., mirra – Commiphora molmol (Need) Engl., miechunka rozdęta – Physalis alkekengi L., rdestowiec – Reynoutria japonica Houtt. (=Fallopia japonica (Houtt.) Ronse Decraene var. japonica).  Do hamowania wchłaniania cukrów z jelit do krwi i limfy służą przede wszystkim zioła oraz substancje roślinne zawierające inhibitory enzymów trawiących węglowodany, głównie α-glukozydazy i α-amylazy oraz związki wpływające na transportery glukozy w nabłonku jelitowym. Wspomniana już w II części Trigonella foenum-graecum L. – kozieradka pospolita – nasiona zawierają galaktomannany, które opóźniają opróżnianie żołądka i ograniczają wchłanianie glukozy. Kozieradka zawiera także inhibitory α-amylazy i α-glukozydazy, przez co spowalnia przemiany węglowodanów do glukozy. Phaseolus vulgaris L. – fasola zwyczajna – wyciągi wodne i wodno-alkoholowe z całych owoców i samej naowocni fasoli hamują aktywność α-amylazy, ograniczając rozkład skrobi do cukrów prostych. Fasola zwyczajna jest szeroko stosowana w leczeniu cukrzycy dzięki zawartości inhibitorów α-amylazy (phaseolaminy), które zmniejszają rozkład skrobi do glukozy w jelitach, obniżając poposiłkowy wzrost poziomu cukru. Pamiętam z czasów socjalizmu, jak popularne były mieszanki ziołowe z owocnią fasoli i gotowe preparaty zawierające płynny wyciąg z owocni fasoli, właśnie w leczeniu cukrzycy. Dzisiaj są dostępne gotowe, zagraniczne, standaryzowane preparaty z fasoli. Standaryzowane ekstrakty są przyjmowane w dawce 500–1500 mg bezpośrednio przed głównymi posiłkami bogatymi w węglowodany. Dawka preparatu zależy od stężenia substancji czynnej oraz zaleceń producenta, przy czym 1–3 kapsułki (każda po 500 mg) stosowane 2–3 razy dziennie stanowią typowe dawki. Wspomniane inhibitory nie są tylko w owocni fasoli. Obecne są także w zielu i nasionach. Tradycyjnie zaleca się spożywanie 50–100 g ugotowanych nasion fasoli lub ich sproszkowanej postaci dziennie, jako integralny składnik diety. W medycynie ludowej stosuje się odwary z suchych strąków (egzokarpów fasoli) – 1-2 g suchych strąków zalewa się 200 ml wody, gotuje 5-10 minut, odstawia na 20 minut i pije 1–2 razy dziennie. Obecnie taka forma przetworu z naowocni fasoli jest rzadko stosowana w Europie. Najlepsze efekty uzyskuje się, gdy ekstrakty lub preparaty z fasoli stosowane są regularnie przed głównymi posiłkami z wysoką zawartością węglowodanów. Aloe vera (L.) Burm.f. – aloes zwyczajny – związki z żelu aloesowego hamują enzymy rozkładające cukry i mogą wpływać na aktywność transporterów SGLT-2 w nabłonku jelita, co redukuje absorpcję glukozy. SGLT-2 (sodium-glucose co-transporter 2) jest białkiem obecnym w nerkach, które odpowiada za reabsorpcję glukozy z moczu pierwotnego do krwi. Inhibitory SGLT2 (np. leki dapagliflozyna, empagliflozyna) blokują działanie tego transportera, zwiększając wydalanie glukozy z moczem i obniżając poziom cukru we krwi. Stosowane są głównie w leczeniu cukrzycy typu 2, a dodatkowo wykazują korzystne działanie nefroprotekcyjne i kardioprotekcyjne. Do substancji roślinnych blokujących SGLT-2 należy również dihydrochalkon – glikozyd floretyny – floryzyna (phlorizin, znana też pod nazwą synonimową izosalipurpozyd), obecny głównie w korze jabłoni (Malus domestica) oraz innych gatunkach rodziny różowatych (grusze, czereśnie, wiśnie). Floryzyna jest także inhibitorem SGLT1 (kotransporter sodu/glukozy I). Żel aloesowy z Aloe vera (L.) Burm.f. jest stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2 zarówno w formie suplementów, jak i jako dodatek do żywności. Obecnie w krajach Unii Europejskiej jest swoistego rodzaju nagonka na preparaty aloesowe. Stąd mogą być trudności w zdobyciu żelu lub ekstraktów. Zawsze jednak można uprawiać aloes do celów leczniczych. W licznych badaniach klinicznych i eksperymentalnych na zwierzętach wykazano, że regularna suplementacja żelem aloesowym obniża poziom glukozy we krwi, poprawia profil lipidowy oraz wspiera funkcję komórek beta trzustki. Typowe dawki liofilizowanego żelu aloesowego wykorzystywane w badaniach klinicznych wynosiły 300–500 mg 2 razy dziennie (łącznie 600–1000 mg/dobę), były przyjmowane przez kilka tygodni do kilku miesięcy. W praktyce fitoterapeutycznej stosuje się 10–50 ml czystego żelu aloesowego (z liści) dziennie, podzielone na dawki 2–3 razy dziennie, najlepiej na czczo i przed głównymi posiłkami przez minimum kilka tygodni. Można stosować również preparaty zawierające wyciąg z żelu aloesowego zgodnie z zaleceniami producenta, zazwyczaj 10–30 ml dziennie. Składniki żelu aloesowego poprawiają wrażliwość tkanek na insulinę, działają ochronnie na komórki beta trzustki i działają przeciwzapalnie. Wykazano obniżenie poziomu HbA1c, glukozy na czczo i po posiłku oraz poprawę profilu lipidowego (spadek poziomu LDL, wzrost HDL). HbA1c jest to glikozylowana hemoglobina, czyli hemoglobina z przyłączonym glukozą. Jej poziom w krwi wskazuje średnie stężenie glukozy w ciągu ostatnich 2–3 miesięcy, dlatego jest podstawowym wskaźnikiem kontroli cukrzycy i długoterminowej regulacji glikemii. Zanthoxylum armatum DC. = Zanthoxylum alatum Roxb. – rattan pepper (rodzina rutowate – Rutaceae) – wyciągi z owoców, liści i kory wykazują działanie hamujące α-glukozydazę i spowalniają wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku. Zanthoxylum armatum DC. może być stosowany w leczeniu cukrzycy głównie w postaci ekstraktów z owoców, liści oraz kory. Skuteczność wyciągów tej rośliny zaobserwowano zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo – w szczególności następuje wyraźne obniżenie poziomu glukozy we krwi oraz hamowanie enzymów trawiących węglowodany (α-glukozydaza). Najczęściej w badaniach stosowano ekstrakty etanolowe, metanolowe lub wodne. Wyciągi z owoców, liści i kory podawano zwierzętom doświadczalnym w dawkach 100–400 mg/kg masy ciała doustnie. W praktyce fitoterapeutycznej rekomenduje się rozpoczynanie kuracji od niższych dawek, np. 100–200 mg ekstraktu dziennie, dostosowanych indywidualnie. Sproszkowane owoce lub kora mają zastosowanie w azjatyckiej medycynie ludowej. Mielono surowce i podawano w dawce 1–3 g dziennie jako dodatek do potraw lub napojów (w 2-3 porcjach). Napar: 1–3 g suchych, sproszkowanych owoców kory lub liści zalać wrzącą wodą wodą, parzyć kilkanaście minut i pić 2–3 razy dziennie. Dendrobium officinale Kimura et Migo – dendrobium szlachetne – ekstrakty z liści i łodyg lub całych pędów aktywują szlaki sygnałowe insuliny i hamują wchłanianie glukozy na poziomie nabłonka jelitowego. Za to działanie odpowiadają głównie 3,4′-dihydroxy-5-metoksybibenzyl i dihydroresweratrol. Rodzaj Dendrobium należy do rodziny storczykowatych – Orchidaceae. Z Dendrobium officinale przygotowywane są wyciągi wodne, nalewki oraz proszki z pędów (po uprzednim wysuszeniu). W tradycyjnej medycynie chińskiej jako surowiec używa się świeżych lub suszonych łodyg – Caulis Dendrobii, które są rozdrabniane i podawane w formie naparu, ekstraktu lub po sproszkowaniu, np. do żywności. Dawka pędów 3-10 g, np. 1% napar 3-4 razy dziennie po 100 ml. Sproszkowane łodygi – dodawane są do potraw, zup i kasz, w dawkach 2–5 g dziennie. Nalewka 1 g 3 razy dziennie. Ekstrakt suchy 500 mg 3 razy dziennie. Cicer arietinum L. – ciecierzyca pospolita – ekstrakty wykazują działanie hamujące enzymy rozkładające węglowodany oraz ograniczają wchłanianie glukozy na poziomie jelit. Ciecierzyca pospolita może być wykorzystywana w leczeniu cukrzycy poprzez spożywanie ekstraktów i gotowanych nasion, które wykazują działanie obniżające poziom glukozy we krwi. W tradycyjnych zastosowaniach zaleca się spożywanie 50–100 g gotowanych nasion ciecierzycy dziennie jako element diety wspierającej kontrolę glikemii. W testach na zwierzętach stosowano dawki 50–400 mg/kg masy ciała (ekstrakt alkoholowy), przy czym istotny efekt hipoglikemiczny obserwowano już przy dawce 100 mg/kg. W praktyce ekstrakty podawane doustnie w formie tabletek lub kapsułek zawierają 100–500 mg preparatu, zatem 3 razy dziennie po 200-500 mg. Mielone nasiona lub mąka z ciecierzycy – można je dodawać do potraw (ciasto chlebowe, zupy, gulasze), zalecane spożycie to 2–5 łyżek dziennie, co odpowiada 20–50 g nasion. Regularne stosowanie Cicer arietinum, szczególnie razem z innymi przeciwcukrzycowymi roślinami (np. Hordeum vulgare, Elettaria cardamomum – kardamon, kolczurka, balsamka), może doskonale pomóc w kontroli glikemii i hamować stany zapalne w organizmie. Do tej grupy ziół należy także Hordeum vulgare L., czyli jęczmień zwyczajny, który jest bogaty w błonnik oraz substancje hamujące działanie α-glukozydazy, co przekłada się na spowolnienie wchłaniania cukrów. Jęczmień zwyczajny jest polecany w leczeniu cukrzycy głównie jako źródło rozpuszczalnego błonnika (beta-glukanów), który spowalnia wchłanianie glukozy w jelitach, obniża indeks glikemiczny posiłków i pomaga w regulacji gospodarki węglowodanowej. Spożywanie 40–80 g kaszy jęczmiennej lub pełnych rozdrobnionych ziaren dziennie pozwala dostarczyć korzystnych ilości rozpuszczalnego błonnika. Porcja w granicach 1–2 szklanek ugotowanego ziarna dziennie może być bezpiecznie włączona do diety (ok. 30–40 g beta-glukanów tygodniowo). Możliwy jest także do użycia napar lub odwar z wyselekcjonowanych (dobrej jakości) i rozdrobnionych/zmielonych ziaren (10 g na szklankę) do picia, 1–2 razy dziennie. Napar pozostawić do naciągnięcia na 30 minut. Odwar – gotować 3-5 minut, odstawić na 20 minut. Z kolei zalecane spożycie mąki i płatków jęczmiennych nie powinno przekraczać 50 g dziennie – dla osoby dorosłej, aby utrzymać bezpieczny poziom błonnika (aby nie spowodować zaburzeń trawiennych). Beta-glukany wiążą wodę i zwiększają lepkość treści pokarmowej, co spowalnia trawienie i wchłanianie cukrów w jelitach. Związki fenolowe i flawonoidy jęczmienia chronią komórki przed stresem oksydacyjnym nasilanym przez hiperglikemię. Spożycie jęczmienia obniża stężenie glukozy po posiłku (poposiłkową glikemię) i poprawia niektóre parametry metaboliczne, np. wrażliwość na insulinę. Najlepsze efekty uzyskuje się przy regularnym, codziennym spożyciu jęczmienia w przetworzonej formie, jako część diety z niskim indeksem glikemicznym. Kłącze perzu – Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri) otrzymywane jest z perzu właściwego – Triticum repens L. (Graminae). Kłącze perzu zawiera polisacharydy fruktanowe (trytycyna 3-10%), śluzu (do 10%), oligosacharydy, monosacharydy, alkohole cukrowe (2-3%): mannitol i inozytol; ponadto kwas krzemowy i krzemiany, poliacetyleny (kapilen, czyli agropyren). Wodne wyciągi z kłącza działają moczopędnie, hipoglikemicznie, odtruwająco, przeciwwysiękowo, przeciwobrzękowo, saluretycznie i hepatoprotekcyjnie. Wywiera wpływ lipotropowy, zmniejsza stężenie triglicerydów i cholesterolu we krwi. Uszczelnia i wzmacnia strukturę nabłonków układu pokarmowego, krwionośnego i oddechowego. Z tego względu, że ułatwia wydalanie szkodliwych i zbędnych produktów przemiany materii przetwory z perzu zalecane są w leczeniu przewlekłych chorób skóry, nadciśnienia, zatruć, cukrzycy, kamicy moczowej i chorób reumatycznych. Najwartościowszy jest odwar 2-3% – Decoctum Rhizomae Graminis – w ciągu dnia wypić stopniowo 2-3 szklanki. Mangostan – Garcinia gummi-gutta (L.) Roxb. (= G. cambogia Linne) zawiera w owocach kwas hydroksycytrynowy (HCA), który jest kompetytywnym inhibitorem ATP-cytrolazy mającej znaczenie dla lipogenezy. Ogranicza przemianę glukozy w tłuszcz zapasowy i nasila lipolizę. Ułatwia gromadzenie glikogenu w mięśniach i wątrobie. Hamuje alfa-amylazy trzustkowe i alfa-glukozydazy jelitowe, co prowadzi do zmniejszenia metabolizmu polisacharydów. Podnosi poziom serotoniny w mózgu.[1] Zalecany przy cukrzycy MODY i typu II, szczególnie dla pacjentów otyłych. Ekstrakty z owoców mangostanu stosuje się w dawce około 1,5-2 g dziennie. Czysty kwas hydroksycytrynowy można podawać w dawce około 0,5-1 g. Rdestowiec ostrokończysty – Reynoutria japonica Houtt. (=Fallopia japonica (Houtt.) Ronse Decraene var. japonica) pochodzi z Południowej Azji. Surowcem leczniczym jest zarówno kłącze, jak i ziele – Rhizoma et Herba Fallopiae japonicae. Kłącza powinny być zbierane jesienią lub wiosną, natomiast ziele przed lub w początkach kwitnienia. Kłącza zawierają stylbeny (w tym resweratrole cis- i trans-, polidatyna) oraz pochodne 9,10-antrachinonów (emodyna, fiscion), liczne flawonoidy, kwasy fenolowe (galusowy, kawowy, elagowy).[2] W surowcach obecne są także: piceid, epikatechina i katechina. Działanie fitofarmakologiczne jest obszerne: anticoagulantum, antiallergicum, antiphlogisticum, fungistaticum, oncostaticum, antidiabeticum, antiscleroticum, antipsoriaticum. Hamuje agresję autoimmunologiczną. Po 2-3-tygodniowym regularnym zażywaniu wywołuje spadek poziomu glukozy we krwi. W medycynie ludowej stosowane są odwary 2-3% (gotować 20 minut) – 100 ml 2-4 razy dziennie, ponadto do okładów, płukanek, przemywania. Nalewka rdestowcowa – Tinctura Reynoutriae japonicae 1:5-10 na etanolu 65–70% (macerować 7 dni) – 3–5 ml doustnie, ponadto po rozcieńczeniu wodą do okładów i płukanek. Sprawdza się również wyciąg na winie czerwonym lub białym 1:7 (1 część surowca świeżego na 7 części wina) – 1 kieliszek (90–100 ml) 1 raz dziennie przy chorobach układu krążenia, nadciśnieniu i miażdżycy. Preparaty z rdestowca japońskiego działają antyrodnikowo, antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie, cytoprotekcyjnie, antymutagennie, estrogennie. Stylbeny rdestowca są inhibitorem protein-tyrosine kinase (kinazy białkowej). Wyciągi z rdestowca działają też silnie przeciwbakteryjnie. Hamują rozwój Escherichia coli, Staphylococcus, Bacillus subtilis i Sarcina lutea[3]. Podobne właściwości posiada rdestowiec sachaliński – Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai. [1] Onakpoya I., Hung S.K., Perry R., Wider B., Ernst E., The Use of Garcinia Extract (Hydroxycitric Acid) as a Weight loss Supplement: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Clinical Trials, Journal of Obesity, 2011, 2011. Błaszczyk J., i in., Dietetyczne i suplementacyjne wspomaganie procesu treningowego. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Katowice 2010, s. 271-272. [2] Vrchotová N., Šerá B., Tříska J., The stilbene and catechin content of the spring sprouts of reynoutria species, „Acta Chromatographica”, no 19/2007, s. 21–28. [3] Kukrić Zoran Z., Topalić-Trivunović Ljiljana N., Antibacterial activity of cis- and trans-resveratrol isolated from Polygonum cuspidatum rhizome „Acta Periodica Technologica”, 2006, nr 37, s. 131–136. Leki zwiększające wydzielanie endogennej insuliny. Mechanizm hipoglikemicznego działania polega na zamknięciu kanałów potasowych, depolaryzacji, zwiększeniu napływu wapnia i pobudzeniu komórek B do wydzielania insuliny. Zwiększają również wrażliwość wysepek Langerhansa na glukozę. Zmniejszają wydzielanie glukagonu. Mają znaczenie wtedy, gdy wysepki Langerhansa są aktywne. Stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 oraz cukrzycy z jednocześnie występującą otyłością. Należą tutaj pochodne sulfonylomocznika, które podzielono na 2 generacje: Pierwsza generacja: tolbutamid, chlorpropamid, tolazamid. Druga generacja ma mniej działań ubocznych i jest silniejsza w działaniu: gliburyd, glipizyd, glimepiryd. Są wygodne w użyciu, ponieważ można je podawać doustnie. Są stosunkowo mało toksyczne, mogą jednak uszkodzić nerki, wątroby, szpik oraz dawać odczyny uczuleniowe Do grupy I zaliczane są również meglitynidy. Należy tutaj repaglinid – pochodny kwasu benzoesowego oraz nateglinid pochodny D-fenyloalaniny. Repaglinid nie zawiera w cząsteczce siarki, dlatego może być stosowany u chorych z cukrzycą typu 2 uczulonych na pochodne sulfonylomocznika. Spośród środków naturalnych do tej grupy należy kozieradka – Trigonella, aminokwasy: arginina, leucyna i izoleucyna, rzepik pospolity – Agrimonia eupatoria L., żeń-szeń – Panax ginseng C.A. Mayer, pokrzywka – Coleus, przepękla ogórkowata – Momordica charantia L., kolczurka klapowana – Echinocystis lobata (F. Michx.) Torr. et A. Gray, przelot pospolity – Anthyllis vulneraria L. oraz komonica zwyczajna– Lotus corniculatus L. Również lucerna siewna Medicago sativa Linne i różne gatunki wyki – Vicia mają działanie hipoglikemiczne, stymulując uwalnianie insuliny.  Rodzaj wyka – Vicia obejmuje około 200 gatunków. Należy do rodziny bobowatych – Fabaceae (=Papilionaceae). W lecznictwie stosowano głównie gatunki: wyka ptasia – Vicia cracca L., wyka kosmata – Vicia villosa Roth, wyka siewna – Vicia sativa L., wyka soczewicowata – Vicia ervilia (L.) Willdenow. Do rodzaju wyka należ również bób – Vicia faba L., który także jest rośliną leczniczą. Bób jednak jest najbardziej znany ze względu na wartość pokarmową. Gatunki z rodzaju wyka- Vicia różnią się znacząco pod względem zawartości związków aktywnych i właściwości farmakologicznych. Chociaż wszystkie należą do rodziny bobowatych – Fabaceae i mają podobny profil białkowy i fenolowy, ich działanie biologiczne jest odmienne z uwagi na obecność specyficznych alkaloidów, flawonoidów, lektyn i glikozydów. Wyka soczewicowata występuje w Południowo-Wschodniej i Południowo-Zachodniej Europie, ponadto na Bliskim Wschodzie i w Północnej Afryce. Niegdyś szeroko zbierana i uprawiana do celów spożywczych oraz paszowych. Całe owoce stosowano jako lek przy biegunce, dolegliwościach jelitowych, bowiem działa prebiotycznie i regenerująco na nabłonek. Używano również wyciągi wodne z owoców przy chorobach nerek i pęcherza moczowego, w stanach zapalnych i bolesnym oddawaniu moczu. Zewnętrznie w leczeniu troficznych zmian skórnych, owrzodzeń, parchów, ran. Dobry środek przeciwzapalny i gojący na skórę. Działa na skórę również zmiękczająco. Wyka kosmata rośnie w Polsce, na polach. Kwitnie od czerwca do lipca. kwiaty ma niebieskofioletowe. Łodyga długo i odstająco owłosiona. Liście parzystopierzaste o 7-9 parach listków, które są owłosione, liście złożone mają czepny wąs. zawiera alkaloid γ‑glutamylo‑β‑cyanoalaninę, który w dużych dawkach może być toksyczny dla zwierząt, ale jej ekstrakty wodne wykazują działanie antyoksydacyjne i ograniczają stres oksydacyjny u roślin i zwierząt. Ten związek cyjanogenny rozkłada się przy suszeniu, kiszeniu, gotowaniu i parzeniu. Niektóre frakcje białkowe mają właściwości immunostymulujące. Lektyny mogą być stosowane w badaniach immunochemicznych. Wyka ptasia jest rośliną trwałą, rozpowszechniona w Polsce. Rośnie na polach i łąkach. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Kwiaty niebieskofioletowe lub niebieskie. Łodyga jest przylegająco owłosiona. Liście parzystopierzaste o 8-12 listkach, zakończone wąsem. Wyka ptasia zawiera lektyny o działaniu immunomodulującym oraz saponiny. Wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe w testach laboratoryjnych. W odróżnieniu od bobu nie zawiera znaczących ilości toksycznych alkaloidów (wicyna, konwicyna, diwicyna). W dawnej medycynie używana przy stanach zapalnych skóry, jako środek gojący, mlekopędny u kobiet, żółciopędny, anaboliczny. Sprawdza się w leczeniu wyprysków. Efektywna jest w leczeniu i pielęgnowaniu skóry atopowej i łuszczycowej. Zawiera kwas synapinowy, olejek eteryczny bogaty w 2-etylofuran oraz związki cyjanogenne. Zasobna w białka. Kwitnące ziele bogate w izoflawony. Jest roślina jadalną dla ludzi i zwierząt. Po wysuszeniu i ugotowaniu nie zawiera związków cyjanogennych. Nadaje się do leczenia chorób włosów (jako odżywka) – płukanki z odwaru, wcierki. Wyka siewna zawiera: flawonoidy (isoquercetin, rutina, apigenina, luteolina, genisteina), lignany (sekoizolariciresinol), izoflawony (daidzeina, glicyteina), kwasy fenolowe (chlorogenowy, ferulowy, kawowy, p-kumarowy), a także wielonienasycone kwasy tłuszczowe (linolowy, linolenowy, oleinowy, palmitynowy). Wykazano również obecność kwasu erukowego i lignocerowego. Nasiona po odpowiednim przetworzeniu (gotowanie, moczenie) tracą część substancji antyodżywczych, m.in. garbników i związków cyjanogennych, co umożliwia ich wykorzystanie dietetyczne. jest to cenna roślina pokarmowa i paszowa. Ma działanie anaboliczne, przeciwzapalne, immunostymulujące, odtruwające, żółciopędne. Działa przeciwzapalnie na układ moczowo-płciowy, estrogennie i regenerująco na nabłonki. Można stosować owoce, nasiona (np. do leczenia chorób skórnych), kwitnące ziele (jako środek estrogenny, moczopędny, pielęgnujący skórę i włosy). Papka z owoców lub nasiona do leczenia ropni, ran, owrzodzeń, parchów, do zmiękczania skóry. Świetne źródło aminokwasów do celów kosmetycznych (maseczki, kąpiele). Nasiona zawierają 0,25% wicyny (=wiciozyd) i 0,01% konwicyny. Wicyna [2,4-diamino-6-oksypirymidyno-5-(β- D -glukopiranozyd)] jest glikozydem aminopirymidyny, należy do alkaloidów. Wicyna zawiera w budowie cukier. Diwicyna z kolei to 2,6-diamino-4,5-dihydroksypirymidyna, czyli również alkaloid pirymidynowy. Diwicyna jest toksyczna dla osób z dziedzicznym niedoborem enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej. Wywołuje u nich tzw. fawizm. Niedobór enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej spowodowany jest mutacją genu G6PD na chromosomie X. Niedobór enzymu G6PD prowadzi do zwiększonej podatności na hemolizę czerwonych krwinek (erytrocytów ) przez czynniki zewnętrzne (leki, metabolity wtórne roślin i grzybów). Trzy typowe postacie niedoboru dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej to: bezobjawowa forma, indukowana niedokrwistość hemolityczna (przełom hemolityczny) i przewlekła niedokrwistość hemolityczna z przełomami hemolitycznymi. Szacuje się, że około 1,18 miliarda ludzi na całym świecie ma jakąś formę niedoboru G6PD. Z powodu tej choroby, spożycie diwicyny i wicyny zawartych, np. w bobie, groszku, wyce – wywołuje reakcję hemolityczną, która może być śmiertelna. Jest ona szczególnie powszechna u osób pochodzenia afrykańskiego, azjatyckiego, śródziemnomorskiego i bliskowschodniego. Objawy fawizmu obejmują nie tylko hemolizę, ale również żółtaczkę, a nawet ostrą niewydolność nerek. Preparaty z wyki ptasiej i wyki kosmatej sporządzone wg zasad medycyny biologicznej (pranalewki, D1 – 3 razy dziennie po 8-10 kropli w łyżce wody) oraz napar 1% w dawce 100 ml 1-2 razy dziennie, są bezpieczne w użyciu. Wpływ składników zawartych w wykach na gospodarkę glukozową w organizmie człowieka
Z kozieradki pospolitej – Trigonella foenum-graecum L. (Fabaceae) pozyskiwane są nasiona – Semen Trigonellae (seu Foenugraeci). W nasionach zawarte są galaktomannany (25-40%) budujące śluzy. Wg najnowszych badań nasiona zawierają 25% białek (bogatych w tryptofan i lizynę), 6-10% tłustego oleju (bogatego w witaminę F), 2-3% saponin sterydowych, gorzkie furostanol-glikozydy (np. trigofoenozyd A, B-G, uwalniające diosgeninę), peptydoestry saponin sterydowych (fenugrecyna = foenugraecin; uwalniające diosgeninę); trygonelina = trigonellin 0,37% (N-metylobetaina kwasu nikotynowego), olejek eteryczny (0,01%) zawierający sotolon (3-hydroksy-4,5-dimetylo-2(5H)-furanon). W nasionach znajdują się aktywne peptydy złożone z 4-hydroksy-izoleucyny. Mają charakter lektyn, gdzie monomerami są lakton 4-hydroksy-izoleleucynowy oraz 4’-hydroksyizoleucyl-4-hydroksy-izoleucyno-lakton. Istotne są także fitosterole, cholina i flawonoidy (witeksyna, orientyna, homoorientyna, saponaretyna = saponaretin = izowiteksyna (isovitexin), wicenina (vicenin-1, -2), kwercetyna, luteolina, cynamonian witeksyny (vitexin cinnamate).[1] Kozieradka jest rośliną przyprawową i pokarmową, składnikiem przypraw złożonych, np. niektórych kompozycji Curry, czy też Maggi. W Niemczech, Włoszech, Szwajcarii i Austrii służy do przyprawiania serów alpejskich. Wykorzystywana także w serach bałkańskich. Aktywnie pobudza uwalnianie insuliny, aktywując pośrednio syntezę białka i przenikanie cukru do komórek ciała, w tym mięśni. Zwiększa syntezę glikogenu w komórkach mięśniowych. Działa przeciwcukrzycowo. Zapobiega glukozurii (cukromocz). Obniża stężenie cholesterolu i LDL we krwi, działając lipotropowo i przeciwmiażdżycowo. Zwiększa retencję azotu w ustroju. Pobudza wzrost tkanki łącznej i mięśniowej, aktywuje procesy regeneracji nabłonków, kości, chrząstek i mięśni. Przy 3-4 miesięcznym zażywaniu powoduje przyrost masy mięśni o 4-7, rzadziej o 9%. Podnosi stężenie związków fosforowych wysokoenergetycznych w mięśniach (ATP, fosfokreatyna), zwiększając siłę i wytrzymałość mięśni. Saponiny sterydowe kozieradki są prekursorami w syntezie hormonów sterydowych o działaniu anabolicznym (estrogeny, dehydroepiandrosteron, testosteron). Kozieradka nasila syntezę kortykosteroidów w nadnerczach. Zwiększa aktywność oksytocyny. 4-hydroksy-izoleucyna została odkryta w kozieradce na początku lat 70. XX wieku i stanowi w niej 80% wolnych aminokwasów. Ziele kozieradki ma działanie odżywcze, gojące, anaboliczne, przeciwzapalne. Bogate jest w białko (około 15%). Młode ziele nadaje się do sałatek przeciwcukrzycowych (z olejem lnianym, rydzowym, czarnuszkowym, konopnym; w mieszance z rzeżuchą, czosnkiem niedźwiedzim, gwiazdnicą, żółtlicą, czy lucerną). Kozieradka w połączeniu z nasionami czarnuszki – Semen Nigellae), zielem i kwiatem krwawnika – Herba Millefolii oraz korzeniem lukrecji – Radix Liquiritiae skutecznie znosi objawy alergii, chorób reumatycznych i zapalenia wątroby oraz trzustki. Obniża również poziom cukru we krwi. Nasiona kozieradki można spożywać doustnie po sproszkowaniu (zmieleniu) w ilości 3-5 g 2-3 razy dziennie, ponadto w formie kleiku i odwaru. 2 łyżki rozdrobnionych nasion zwilżyć spirytusem, po 5 minutach zalać 1 szklanką wody, zagotować, odstawić na 30 minut pod przykryciem. Nie przecedzać. Przyjmować 2-3 razy dziennie taką porcję odwaru. Owoce przepękli ogórkowatej, czyli balsamki (gorzki melon) – Momordica charantia L. (dyniowate – Cucurbitaceae) bogate są w trójterpeny (kukurbitacyna), fitosterole (stigmasterol, taraksasterol, spinasterol, lanosterol), saponiny (diosgenina, goyasaponiny, charantyna), aktywne peptydy (momorcharyna) i alkaloidy (momordycyna). Balsamka jest warzywem spożywanym w wielu krajach. Naturalnie występuje w Azji, Afryce i Ameryce Środkowej (strefy tropikalne i subtropikalne). W Europie jest uprawiana. W Indiach, Turcji, Bułgarii, Francji można nawet nabyć owoce balsamki na targach i w marketach. Rozpowszechniona jest w kuchni orientalnej. Białka i alkaloidy tej rośliny hamują rozwój nowotworów (chłoniaków). Są inhibitorami cyklazy guanylowej, która sprzyja rozwojowi łuszczycy, leukemii i niektórych nowotworów. Momorcharyny hamują rozwój wirusów HIV, wirusów opryszczki, grypy i Epsteina-Barr. Zwiększają odporność na infekcje wirusowe, przyśpieszając i nasilając syntezę interferonu oraz zwiększając liczbę i aktywność limfocytów NK (natural killer cell). Charantyna, alkaloidy i proteiny Momordica regulują poziom cukru w ustroju. Przyśpieszają eliminację glukozy do wnętrza komórek, działając hipoglikemicznie. Zwiększają uwalnianie insuliny. Wzmagają działanie insuliny. W handlu dostępne są standaryzowane ekstrakty na zawartość charantyny. Ekstrakty suche 4:1 są stosowane w dawce 250-500 mg 2-3 razy dziennie. Suche owoce po sproszkowaniu można zażywać w dawce 1 g 3 razy dziennie lub w naparach. Kolczurka klapowana – Echinocystis lobata Michaux (Torrey & A.Gray) należy do rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae). Pochodzi z Ameryki Północnej. Pod koniec XIX wieku pojawiła się w Europie. Do Polski sprowadzona z Ukrainy, Wegier i Słowacji. W medycynie ludowej Indian Ameryki Północnej stosowana w leczeniu chorób nerek i żołądka, bólu głowy, chorób gorączkowych i niemocy płciowej. Surowcem jest korzeń, ziele kwitnące i owoc – Radix, Herba et Fructus cum seminis Echinocystidis lobatae. Zawiera fitosterole, triterpeny – kukurbitacyny i diterpeny. Kukurbitacyna ma sporo właściwości leczniczych udowodnionych naukowo. Posiada gorzki smak. Wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, wpływa żółciopędnie. Aktywuje uwalnianie insuliny i wzmaga jej działanie. Pobudza trawienie. Wykazuje aktywność przeciwpasożytniczą wobec płazińców, obleńców i pierwotniaków. Działa cytotoksycznie i onkostatycznie (przeciwnowotworowo). Stwierdzono działanie przeciwgrzybicze, antybakteryjne i hepatoprotekcyjne. Kukurbitacyna B hamuje proliferację ludzkich linii komórek rakowych, m.in. jelita grubego (HCT-116), piersi (MCF-7), płuc (NCI-H460), układu nerwowego ZNS (SF-268). Kukurbitacyny B, D, E, I wywierają wpływ przeciwzapalny (inhibicja cyklooksygenazy 2), podobnie jak naproksen i ibuprofen. Działanie antytumorowe kukurbitacyny jest związane z hamowaniem sygnału transdukcji i aktywacji w procesie transkrypcji. Wyciągi z kolczurki przedawkowane wywołują wymioty i biegunkę. Nalewka ze świeżego rozdrobnionego ziela oraz intrakt z korzeni lub ziela korzystnie działają w chorobach reumatycznych, dyspepsji, cukrzycy typu 1, 2 i MODY, niedomogach wątroby, przy uogólnionych stanach zapalnych. Nalewkę i intrakt najlepiej sporządzać w proporcji 1 część surowca na 5–10 części alkoholu 40%. Dawka Tinctura Echinocystidis 1:10 in eth. 70% – 10 ml 3 razy dziennie. Napar z korzeni (1 łyżeczka rozdrobnionych korzeni na filiżankę wrzątku) 2–3 razy dziennie po filiżance, jako środek poprawiający trawienie, przyspieszający przemianę materii, przeciwcukrzycowy, regulujący pracę wątroby i trzustki. Z powodzeniem można stosować kolczurkę w leczeniu stanów zapalnych gruczołu krokowego (szczególnie ziele, owoce z nasionami), przy hiperandrogenizmie, chorobach reumatycznych, stanach zapalnych trzustki i wątroby, przy cukrzycy i miażdżycy. Wyciągi na wytrwanym białym winie (1:7–10), napary 2–3% i nalewka 1:10 z korzenia, owocu lub ziela kolczurki – obniżają poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Preparaty trzeba stosować przynajmniej przez miesiąc, a kurację powtarzać co kwartał. W chorobach trzustki zalecamy wyciągi wodne 5% (3 razy dziennie po 100 ml), przez minimum 3–4 tygodnie. Konieczne jest robienie przerw w kuracjach wielomiesięcznych (przynajmniej 4 tygodniowych), zastępując kolczurkę balsamką, kozieradką lub lucerną.[2] Przykładowe mechanizmy działania:
[1] Różański H.: Leczenie choroby zwyrodnieniowej. Dawne i współczesne środki naturalne. Lek w Polsce, Dug in Poland; cz. I nr 12’06 , s 67-77; nr 2’07 cz. II, s. 67-84. [2] Różański H., Wróbel D., 2015: Właściwości lecznicze wybranych roślin inwazyjnych Doliny rzeki Lubatówki. II Międzynarodowa Konferencja Rośliny zielarskie, Kosmetyki naturalne i Żywność funkcjonalna. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. S. Pigonia, ISBN 978-83-64457-16-6, Monografia naukowa pod red. Chrzanowska J., Różański H., Krosno-Wrocław 2015; s. 368-376. Zioła zmniejszające insulinooporność. Zmniejszają syntezę glukozy poprzez aktywację AMP-kinazy białkowej. Zwiększają zużycie glukozy przez tkanki. Hamują wchłanianie cukrów z przewodu pokarmowego. Zmniejszają zapotrzebowanie na insulinę. Należą tutaj pochodne biguanidyny (bigwanidyny, gwanidyny = guanidyny), glitazony, rutwica lekarska– Galega officinalis Linne, gubin szerokolistny – Coutarea latiflora Sessé & Moc. ex DC. = Hintonia latiflora ( Sessé et Moc. Ex DC. ) Bullock, mniszek lekarski – Taraxacum officinale Weber, karczoch zwyczajny – Cynara scolymus L., kokoryczka – Polygonatum, morwa – Morus., łopian – Arctium, cynamonowiec cejloński – Cinnamomum zeylanicum Nees., mirra – Commiphora molmol (Need) Engl.  Ziele i korzeń mniszka – Herba et Radix Taraxaci pozyskiwane są z gatunku mniszek lekarski – Taraxacum officinale Weber – nazwa gatunkowa zbiorcza (syn. Leontodon taraxacum L., Taraxacum vulgare Lam., Taraxacum Dens-leonis Desfontaines), z rodziny złożonych – Compositae. Surowce zawierają kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy, cykoriowy; wg FP VI w zielu nie mniej niż 0,5% Dawniej (od 1839 roku) gorzki składnik (mieszanina laktonów i glikozydu) mniszka określano mianem taraksacyny, natomiast żywicowatą substancję z mniszka nazwą taraksaceryny (Kromayer 1861 r.). Mniszek jest stosowany w medycynie oficjalnej od XIII wieku jako środek typowo „wątrobowy”. Opisywany i polecany przez największych fitoterpaeutów, m.in. Mathhiolus’a, Gesner’a, Lonicerus’a, Fuchs’a, Zwinger’a, Delius’a, Bock’a, Bussemaker’a, Chabrol’a. Wyciągi wodne i alkoholowe, jak i sam sok z mniszka posiadają silne właściwości żółciopędne, żółciotwórcze, odtruwające, przeciwzapalne i rozkurczowe. Przetwory te pobudzają wydzielanie soku żołądkowego bogatego w kwas solny i pepsynę, ponadto soku trzustkowego i enzymów jelitowych. Składniki czynne mniszka wywierają wpływ hepatoprotekcyjny, zapobiegają stłuszczeniu i marskości wątroby oraz powstawaniu kamicy żółciowej. Doświadczenia na zwierzętach wykazały, że ekstrakt wodno-etanolowy z mniszka zapobiega niestrawności pasz o wysokiej koncentracji tłuszczów i białka oraz stymuluje układ odpornościowy, głównie humoralny. Mniszek to cenny środek lipotropowy Rutwica lekarska – Galega officinalis Linne należy do rodziny bobowatych – Fabaceae (=motylkowatych – Papilionaceae). W Polsce występuje w południowej części kraju, na mokrych łąkach i w rowach, dziko na Górnym Śląsku, poza tym dziczejąca z upraw i zawleczona. Rozpowszechniona w Południowej Europie i w Azji Mniejszej.[2];[3]. Surowcem zielarskim jest ziele rutwicy lekarskiej – Herba Galegae, zbierane w czasie kwitnienia. Do celów homeopatycznych wykorzystywane jest ziele z owocami – Galega Officinalis e seminibus siccato. Ziele powinno być wysuszone w naturalnej temperaturze, z dala od bezpośrednich promieni słonecznych. Trwałość ziela wysuszonego, przechowywanego w ciemnym miejscu wynosi 3 lata. Surowiec dostępny w handlu europejskim pochodzi najczęściej z Bułgarii, Turcji, Węgier i Polski.[4] Działanie lecznicze rutwicy opisał po raz pierwszy Pietro Andrea Matthioli (1501-1577) oraz Rembertus Dodonaeus (1517-1588). Dodonaeus uporządkował nomenklaturę botaniczną rodzaju Galega i podkreślił działanie mlekopędne (lactogogum). Ziele rutwicy zawiera pochodne guanidyny (0,4-0,8%), głównie galeginę (3-metylo-2-butenylo-guanidyna) i 4-hydroksygaleginę, ponadto alkaloidy chinazolinowe (do 0,2%), np. (+)-peganinę, flawonoidy (kaempferol, kwercetyna), garbniki, saponiny, sole chromu, fitosterole, alantoinę, wolne aminokwasy i peptydy. W zielu owocującym i w nasionach jest więcej pochodnych guanidyny, nawet do 2%.[5] Z dzisiejszego punktu widzenia bardziej racjonalne jest używanie ziela z owocami lub samych owoców w leczeniu cukrzycy typu 2. Pochodne guanidyny stały się pierwowzorem stworzenia nowoczesnych leków przeciwcukrzycowych pochodnych biguanidu (metformina). Pochodne guanidyny rutwicy, podobnie jak metformina (syntetyczna) hamują wchłanianie glukozy z jelit do krwi oraz blokują glukoneogenezę w wątrobie. Zwiększają one również zużycie glukozy przez tkanki. Przetwory z rutwicy były i nadal są wykorzystywane w medycynie oficjalnej i ludowej w leczeniu cukrzycy (cukrzyca typu 2), skąpomoczu oraz niedostatecznej laktacji. Albrecht von Haller (1708-1777) zalecał rutwicę w chorobach gorączkowych.[6],[7],[8],[9] Carron de la Carričre (1891 r.) opisał wpływ rutwicy na produkcję mleka u kobiet karmiących. Jednocześnie rutwica stymulowała apetyt u kobiet. G. Madaus podaje, że rutwica może zwiększyć produkcję mleka u krów nawet o 30%. Charles Joseph Tanret (1847-1917) wyodrębnił z rutwicy galeginę i udowodnił, że ta substancja jest odpowiedzialna za wpływ hipoglikemiczny. [10] Dawniej w medycynie ludowej rutwicy używano jako środek do leczenia ukąszeń (żmije, węże), dżumy i chorób gorączkowych. [11] G. Madaus opisał właściwości hipoglikemiczne, napotne, przeciwgorączkowe i moczopędne rutwicy. Wspomniał również, że na Węgrzech rutwica była stosowana w medycynie ludowej do leczenia padaczki u dzieci. Przy terapii cukrzycy rutwicę najlepiej łączyć z liściem borówki czarnej i brusznicy Fol. Vaccini, z zielem mniszka Hb. Taraxaci oraz liściem pokrzywy – Fol. Urticae.[12] Korzystne jest też kojarzenie rutwicy z naowocnią fasoli – Pericarpium Phaseoli.[13] Dawkowanie ziela rutwicy: 3 razy dz. 1-2 g, np. 1-2% napar 3 razy dziennie[14]. Nalewka (1:5) z ziela rutwicy na alkoholu 40-60% 1-2 razy dziennie po 4-5 ml. Do celów leczniczych stosuje się kokoryczkę wielokwiatową – Polygonatum multiflorum (L.) Allioni i kokoryczkę wonną – Polygonatum odoratum (Miller) Druce (=Polygnatum officinale Allioni). Rodzaj kokoryczka należy do rodziny liliowatych – Liliaceae. Surowcem leczniczym jest ziele kwitnące i same kłącze – Herba et Rhizoma Polygonati. Ziele można zbierać w maju i czerwcu, kłącze najlepiej jesienią. W Szwajcarii znana pod nazwami Salomonssiegel, Sceau de Salomon officinal, Sigillo di Salomone comune, Rischalva cumina. W dawnych lekospisach surowiec widniał pod nazwą korzenia pieczęci Salomona – Radix Sigilli Salomonis. Surowiec (zarówno ziele jak i kłącze) jest zasobny w saponiny sterydowe i glikozydy nasercowe kardenolidowe z aglikonem strofantydynowym. W kłączu jest 17-20% skrobi, śluzy (ok. 6%), kwas chelidonowy, kwas asparaginowy, alkohole cukrowe. W zielu obecne flawonoidy (pochodne apigeniny i kwercetyny) i olejek eteryczny. Kłącze po wygotowaniu i odlaniu wody oraz powtórnym ugotowaniu w wodzie osolonej – jadalne i smakuje jak szparagi. Kokoryczka zawiera również glikokininy o działaniu przeciwcukrzycowym. Generalnie kokoryczka surowa, suszona, w nalewce, w maceracie i parzona działa nasercowo (wzmacnia siłę skurczową mięśnia sercowego, zmniejsza częstotliwość pracy serca, zwiększa pojemność minutową serca), hipoglikemicznie i hipotensyjnie. Obniża więc poziom glukozy we krwi i ciśnienie tętnicze krwi. Obniża również ciśnienie żylne. Działa uspokajająco i moczopędnie. Usuwa obrzęki powstałe na tle niewydolności krążenia. Wpływa przeciwzapalnie na naczynia krwionośne i mięsień sercowy. Napar kokoryczkowy – Infusum Polygonati odorati: 1 łyżka surowca na 1szklankę wrzącej wody; przykryć, odstawić na 20 (ziele) 30 (kłącza) minut, przecedzić. Pić po 2-3 łyżki 2-3 razy dziennie przez 1-2 miesiące. W chorobach krążenia można stosować powtórki, co kwartał. W razie nudności dawkę zmniejszyć. Można parzyć z miętą, melisą lub imbirem dla profilaktyki nudności. Nalewka kokoryczkowa – Tinctura Polygonati, 1:5-10, na alkoholu 60%, wytrawiana przez 14 dni, na świeżym lub suchym surowcu. Zażywać po 5 ml 1 raz dziennie przez 1-2 miesiące. Kuracje powtarzać co kwartał przy niewydolności krążenia. Początkowo można zażywać 5 ml nalewki 2 razy dziennie, po 2 tygodniach zmniejszyć do 1 raz dziennie po 5 ml. Leki z kokoryczki przedawkowane działają wymiotnie.[15] W leczeniu insulinoopornej cukrzycy typu 2 można zastosować wiele roślin leczniczych o udokumentowanym działaniu przeciwcukrzycowym: Rośliny zmniejszające insulinoopornośćTrigonella foenum-graecum L. – kozieradka pospolitaSkładniki czynne: 4-hydroksyizolewcyna, diosgenina, galaktomanan, glikozydy. Cinnamomum verum J.Presl – cynamonowiec cejlońskiSkładniki czynne: aldehyd cynamonowy, pochodne alkoholu i kwasu cynamonowego, lignany Allium sativum L. – czosnek pospolitySkładniki czynne: allicyna, S-allilocysteina i in. związki siarki. Vaccinium spp. (Borówka)Składniki czynne: antocyjany, związki fenolowe, głównie fenolokwasy i proantocyjanidyny Rośliny poprawiające funkcję komórek β trzustkiGymnema sylvestre (Retz.) R.Br. ex Sm.Składniki czynne: kwasy gimnemowe – Gymnemic Acid. Momordica charantia L.Składniki czynne: momordycyna, charantyna, lektyna wiążąca galaktozę. Ficus benghalensis L.Składniki czynne: ogólnie ujmując: leukocyjanidyny, antocyjany, sterole, ketony, flawonoidy, triterpeny, furokumaryny i estry kwasu tyglowego. Istotne są bengalenozydy, np. 5,7-dimetyloeter leukoperalgonidyny-3-0-α- l -ramnozydu, 5,3-dimetyloeter leukocyjanidyny, 5,7,3-trimetoksyleukodelfinidyna i 3-O-α- l -ramnozyd. Citrullus colocynthis (L.) Schrad. (kolokwinta)Składniki czynne: β-pirazol-1-yl-alanina. Rośliny modulujące wchłanianie glukozyAcacia arabica (Lam.) Willd.Składniki czynne: taniny, flawonoidy. Aloe vera (L.) Burm.f. – aloes zwyczajnySkładniki czynne: pseudoprototyno-sapogenina AIII, prototyno-sapogeniny AIII. Rośliny o działaniu wielokierunkowymPanax ginseng C.A.Mey. – żeń-szeń koreańskiSkładniki czynne: polipeptydy, ginsenozydy. Camellia sinensis (L.) Kuntze – herbata chińskaSkładniki czynne: epigalokatechina-3-galan (EGCG). Najskuteczniejszymi roślinami w leczeniu insulinoopornej cukrzycy są Allium sativum, Gymnema sylvestre, Trigonella foenum-graecum, Momordica charantia i Ficus benghalensis, które wykazują udokumentowane działanie w badaniach klinicznych i przedklinicznych. [1] Różański H., Charakterystyka wybranych Metabolica pochodzenia roślinnego. Wydawnictwo Medyk. Warszawa 2006. Monografia. Różański H., Pietryja M.J., Kilar J., 2016: Zioła i substancje roślinne w fitoterapii i profilaktyce schorzeń wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego. Zioła hepato- i pancreoprotekcyjne. X Franciszkańska Konferencja Zielarsko-Farmaceutyczna. Profilaktyka i terapia ziołami chorób przewodu pokarmowego, monografia naukowa pod. Red. Pietryja M.J. Herbarium św. Franciszka przy Klasztorze Braci Mniejszych Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach. Katowice, 4 czerwca 2015 r., s. 80-118. [2] Podbielkowski Z., Sudnik-Wójcikowska B., Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa 2003, s. 410-411 [3] Lauber K., Wagner G., Flora Helvetica. Haupt Verlag, Bern-Stuttgart-Wien 2007, s. 664. [4] Blaschek W., Wichtl-Teedrogen und Phytopharmaka. Ein Handbuch für die Praxis. 6. Auflage. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft Stuttgart 2016, s. 277-278. [5] Hiller K., Melzig M.F., Lexikon der Arzneipflanzen und Drogen. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg 2010, s. 252. [6] Pahlow M., Das große Buch der Heilpflanzen. Nikol Verlag, Hamburg 2015, s. 443. [7] Ziemlinkij S.E, Liekartwiennyje rastjenia SSSR. Moskwa 1951, s. 374-375. [8] Fintelmann V., Weiss R.F., Kuchta K., Lehrbuch Phytotherapie. Karl F. Haug Verlag Stuttgart 2017, s. 146. [9] Kaniskow W., Liecziebnitie rastjenia na Bulgaria. Izdatielstwo Iztok-Zapad, Sofia, 2011, s. 452-453. [10] Leclerc H., Precis de Phytotherapie. Masson et Cie Editeurs Libraires de L’Academie de Medecine, Paris 1954, s. 184-185. [11] Dragendorff G., Die Heilpflanzen der Verschiedenen Völker und Zaiten ihre Anwendung, Wesentlichen Bestandtheile und Geschichte. Verlag von Ferdinand Enke, Stuttgart 1898, s. 317. [12] Madaus G., Lehrbuch der biologischen Heilmittel. Mediamed Verlag, Ravensburg 1989, s. 1402-1407 [13] Podlewski J.K., Chwwalibogowska-Podlewska A., Leki współczesnej terapii. Medical Tribune Polska, Warszawa 2010. Wydanie XX, tom II, s. 967. [14] Bäumler S., Heipflanzen Parxis Heute. Urban&Fischer, München 2007, s. 167-168. [15] Różański H., Pietryja M.J., Kilar J., Zastosowanie roślin fitoncydowych w leczeniu i profilaktyce boreliozy (Borreliosis). VII Franciszkańska Konferencja Zielarsko-Farmaceutyczna. Zioła w dermatologii i kosmetologii, w odnowie biologicznej człowieka. Monografia naukowa, red. Marcelin Jan Pietryja. Herbarium św. Franciszka przy Klasztorze Braci Mniejszych Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach. Recenzent dr hab. n. biol. Adam Stebel. Wydanie I. Katowice 2013, s. 60-107. Tamus communis Linne = Tamus creticus Linne, czyli Dioscorea communis ( L. ) Caddick & Wilkin należy do rodziny pochrzynowatych – Dioscoreaceae. W niektórych układach zaliczany do rodzaju Smilax: Smilax rubra Willdenow. Jest to pnącze dorastające do 4 m długości, dwupienne. Liście spiczasto zakończone, niepodzielone, z długim ogonkiem, strzałkowate do sercowatych, około 8–15(–20) cm długości i 4–11(–16) cm szerokości, całobrzegie, ciemnozielone i błyszczące, z 3–9 zakrzywionymi żyłkami, ale z siateczkowatą nerwacją. Rzadko zdarzają się również okazy z liśćmi trójklapowymi, w kształcie włóczni, które Linneusz opisał jako oddzielny gatunek – Tamus creticus, ale obecnie traktuje się je jako odmiana. Kwiaty zebrane w grona; żeńskie są mniejsze. Kwiaty jednopłciowe, na szypułkach, zielonożółte, około 3–6 mm. Okwiat kwiatów męskich ma kształt urny lub jest dzwonkowaty, z sześcioma niemal równymi płatkami. Zawiera sześć pręcików i zredukowany słupek. Okwiat kwiatów żeńskich składa się z sześciu wąskich, małych płatków. W nich występuje dolna zalążnia z krótką szyjką; mogą występować również pręciki. Owoce są początkowo zielone, potem czerwone, rzadko żółtawe, okrągłe, drobnonasienne – jagody, o średnicy 10–12 mm, zawierające do 6 kulistych nasion. Wykształca podziemne bulwki spichrzowe. Kwitnie od maja do czerwca, czasem lipca. Tamus communis występuje na Wyspach Kanaryjskich (stąd nazwa synonimowa Dioscorea canariensis Webb & Berthel.), Maderze, w Libii, Algierii, Maroko, Tunezji, na Cyprze, w Grecji, Libanie, Iraku, Iranie, Syrii, Turcji, Palestynie, w Bułgarii, we Włoszech, w Rumunii, na Sycylii, w Albanii, Francji, Portugalii, Hiszpanii, na Sardynii, Korsyce, w Szwajcarii, na Węgrzech, w południowej części Niemiec, w Austrii, w krajach byłej Jugosławii. Rośnie w zaroślach, lasach, nad rzekami. Dawniej w Polsce rodzaj Tamus określano nazwą gronilec, przełaj lub taminek. Wg Erazma Majewskiego (1894 r.) Tamus communis był opisywany pod nazwą przestęp czarny, co jest moim zdaniem tragedią i nigdy pod tą nazwą nie powinien występować. Rodzaj przestęp – Bryonia należy do rodziny dyniowatych – Cucurbitaceae. W Polsce były niegdyś uprawiane: przestęp biały – Bryonia alba L. oraz przestęp dwupienny – Bryonia dioica Jacquin, ale to są zupełnie inne rośliny niż Tamus, obecnie czasem spotykane jako zdziczałe (kenofity). Również były i nadal są ważnymi roślinami leczniczymi. Z kolei rodzaj Dioscorea posiada polską nazwę pochrzyn. Od nazwy rodzajowej pochrzyn pochodzi nazwa rodziny – pochrzynowate – Dioscoreaceae. Dioscorea były też opisywane pod nazwami polskimi bulwicha, grzebowój, helmia. Gdybyśmy dostosowali się do polskiego nazewnictwa dawnego, to odpowiednio Tamus communis daje, np. gronilec lub taminek zwyczajny, albo pospolity (odpowiednio Tamus creticus – gronilec/taminek kreteński), natomiast w przypadku Dioscorea communis – pochrzyn zwyczajny lub pospolity. Skąd zatem ten przestęp czarny? W języku niemieckim Tamus communis to Schmerwurz, Schmeerwurz lub Schmerzwurz, ale uwaga… również Schwarze Bryonie; czyli mamy pochodzenie mylnej nazwy, przełożono ją z języka niemieckiego. Co ciekawe w Anglii również znajdziemy nazwę black bryony, jednakże raczej wątpię aby dzieła angielskie w XVI-XVII wieku miały wpływ na nazewnictwo roślin w Polsce. Stawiam na źródła niemieckie i szwajcarskie, które stanowiły dla wielu polskich autorów główne źródło informacji. Wykorzystywano różne części Tammus communis, głównie kłącza (dawniej nazywane korzeniem), ziele, liście i owoce. Surowce zawierają histaminopodobne związki, alkaloidy, śluzy (w kłączach 5%), glikoproteiny, związki fenantrenowe, olejek eteryczny(w kłączu ok. 1%), saponiny sterydowe (diosgenina jako aglikon)szczawian wapnia (długie rafidy), leukoantocyjany. Liście zawierają więcej alkaloidów i saponin. W owocach występuje likoksantyna (lycoxanthin), która należy do karotenoidów. Liście, korzenie, owoce spożyte w nadmiarze powodują pieczenie w jamie ustnej, nudności, wymioty i biegunkę. Sok z korzenia zapobiega łysieniu. Przetwory były stosowane w leczeniu reumatyzmu, obrzęków, siniaków (zewnętrznie). Małe dawki podane doustnie używano przy zaparciach, reumatyzmie, braku miesiączki, nerwobólach, a także w leczeniu raka. Dawki lecznicze preparatów doustnych są niestety bliskie trujących, powinny być dobierane indywidualnie. Stąd obecnie Tamus communis nie ma zastosowania wewnętrznego i ja osobiście odradzam jego stosowanie. W medycynie biologicznej i homeopatii pranalewki oraz D1-D3. Wg Madausa etanol 45%. Surowcem jest świeże kłącze. Szczawian wapnia powoduje mikroskaleczenia skóry i błon śluzowych, działa drażniąco. W mikroskaleczenia wnikają histaminopodobne związki, alkaloidy, olejek, glikoproteiny i saponiny, ponadto kwasy organiczne, które wywołują dalsze drażnienie, co przejawia się przejściowym stanem zapalnym i wysiękiem. Takie działanie, początkowo bodźcowe, drażniące było wykorzystywane często w chorobach reumatycznych, w leczeniu schorzeń skórnych zastarzałych, ponadto przy nerwobólach. Potem saponiny sterydowe zawarte w Tomus communis działają jak steroidowe leki przeciwzapalne, znoszą zapalenie i podrażnienie, powodują resorpcję wysięków i krwiaków (np. po urazie). Jednocześnie saponiny dają też efekt znieczulenia miejscowego, a przez poprawienie ruchliwości stawów z powodu ustąpienia obrzęku, przynosząc ulgę choremu. Niektóre osoby mogą jednak bardzo silnie reagować na drażniące substancje, wręcz alergicznie, przez co nie będą mogły stosować Tamus communis.  Podczas kursu omówione zostaną sposoby leczenia wielu popularnych chorób skóry, włosów i paznokci, ponadto metody profilaktyki schorzeń dermatologicznych. Dużo miejsca poświęcimy metodom pięlęgnowania skóry, włosów i paznokci. Ważnym uzupełnieniem będzie „Niezbędnik kosmetyczki i dermatologa” – skondensowana wiedza na temat roślin, minerałów, substancji pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, witamin, syntetycznych substancji chemicznych stosowanych w pielęgnowaniu skóry, leczeniu i profilaktyce chorób skóry włosów i paznokci, wraz ze sposobami ich użycia i zastosowania. PROWADZĄCY: dr n. biol. Henryk Różański, dr n. biol. Dominik Wróbel FORMA KURSU: e-learning – kurs prowadzony jest w całości on-line Zajęcia raz w miesiącu, w soboty, od 8:00 do 12:00. Więcej informacji oraz rekrutacja na stronie: https://akademia-rozanski.pl/project/fitoterapia-dermatologiczna-i-kosmetyczna/  Przetacznik bobowniczek – Veronica beccabunga Linne w dawnych systemach zaliczany był do rodziny trędownikowatych – Scrophulariaceae. W nowszych układach taksonomicznych do rodziny przetacznikowatych – Veronicaceae lub babkowatych – Plantaginaceae. Z punktu widzenia biologicznego wszystkie wspomniane przynależności rodzaju Veronica są poprawne, prawidłowe i nie ma co dyskutować o wyższości jednego układu systematycznego nad drugim. Przetacznik bobowniczek – Veronica beccabunga L.(niem. Bachbunge, Bach-Ehrenpreis , ang. European speedwell, brooklime) jest rośliną wieloletnią, która dorasta do 50 cm długości. Łodyga może pokładać się i ukorzeniać. Jest prawie obła. Wykształca płożące kłącze. Cylindryczna, mięsista łodyga jest pusta w środku. Eliptyczne, nieco mięsiste, tępo zakończone, zaokrąglone liście, zwłaszcza dolne, mają ogonki. Brzegi liści są ząbkowane. Liście mają kształt okrągławo-eliptyczny lub podługowato-eliptyczny. Grona kwiatowe luźne, wielokwiatowe, szypułki kwiatowe do 2 razy dłuższe od przysadek. Kwiaty błękitne, z ciemniejszymi żyłkami. Torebka okrągława, płytko wycięta. Kwitnie od maja do września. Przetacznik bobowniczek rośnie przy ciekach i zbiornikach wodnych, może nawet być zanurzony w wodzie. Rozpowszechniony na całym obszarze Polski. Występuje w strefach umiarkowanych Azji, w Indiach, Pakistanie, Nepalu, Japonii, w Afryce Północnej i na Wyspach Kanaryjskich. Surowcem jest ziele – Herba Beccabungae (niem. Bachbungenkraut, Wasserbungenkraut), czasem cała roślina wraz z kłączami, w czasie kwitnienia. Ziele przetacznika bobowniczka zawiera irydoidy (aukubina), mannitol, rafinozę, fitosterole (beta-sitosterol), kwas kawowy, kwas ferulowy, kwas wanilinowy. W medycynie ludowej stosowany jako środek rozwalniający, moczopędny, „czyszczący krew”, przy chorobach skórnych, metabolicznych, wątroby. Ponadto w leczeniu czerwonki, skrofulozy, schorzeń płucnych, chorób dziąseł, kamicy moczowej. Pobudza apetyt i przemianę materii. Wg Madausa bobowniczek to dobry środek moczopędny i wykrztuśny. Przetacznik bobowniczek można spożywać na surowo (młode pędy, liście), w celach leczniczych 10 g 1-2 razy dziennie. Macerat – Maceratio Beccabungae 1:20 na wodzie: 50 ml 2-3 razy dziennie. Także w leczeniu stanów zapalnych skóry, również skóry owłosionej głowy (okłady, płukanki, obmywania). Napar – Infusum Beccabungae 1-1,5% – 2-3 razy dziennie po 100-200 ml. Również do okładów, płukanek i przemywań. Nalewka na świeżym zielu lub suchym zielu przetacznika bobowniczka, również intrakt (Tinctura, Intractum Beccabungae) 1:10 na etanolu 60%; 5 ml 2-3 razy dziennie, także do przemywania, pędzlowania zmian skórnych i na błonach śluzowych; płukania (1 łyżka nalewki/intraktu na 100-200 ml wody. Kosmetyki (kremy, mleczko) zawierające 5-10% nalewki lub 10% naparu do pielęgnowania skóry atopowej, łuszczycowej, z trądzikiem. Maści 5-10% w leczeniu stanów zapalnych skóry. Preparaty z przetacznika bobowniczka można stosować w leczeniu stanów zapalanych układu pokarmowego, układu moczowego i oddechowego, w zapaleniu narządów płciowych, przy stanach zapalnych skóry i oczu. Do nosa sok z bobowniczka po kilka kropli przy katarze i stanach zapalnych również w przebiegu alergii siennej. Także macerat 1:10-20 na soli fizjologicznej lub płynie Ringera, do nebulizacji, irygacji, zakroplenia nosa i zatok. Przetacznik bobowniczek wywiera wpływ ochronny na wątrobę i trzustkę, żółciopędny i lekko przeciwbólowy. Hamuje krwawienia, np. dziąseł. Przyspiesza gojenie ran i owrzodzeń.  Liść drzewa oliwnego – Folium Oleae pochodzi z gatunku oliwka europejska – Olea europaea Linne, Wg Farmakopei Polskiej XI-XIII surowcem jest wysuszony liść, zawierający nie mniej niż 5% oleuropeiny (C25H32O13, o masie cząsteczkowej 540,5). W liściach oliwki znajdują się pochodne tyrozolu i hydroksytyrozolu (oleuropeina) w ilości ok. 6-9%. Pod względem chemicznym oleuropeina jest glikozylowanym sekoirydoidem. Spośród irydoidów wyodrębniono również loganinę i ketologaninę. Oleaceina powstaje z oleuropeiny podczas suszenia liści. W grupie flawonoidów liści oliwnych stwierdzono luteolinę, apigeninę, diosmetynę i rutynę. W liściach wykryto alkaloidy (cynchonina, cynchonidyna i dwuhydrocynchonidyna). Oleaceina i podobne związki są inhibitorami konwertazy angiotensyny ACEI (angiotensin-converting-enzyme inhibitors). Wyciągi z liści drzewa oliwnego rozszerzają naczynia wieńcowe, obniżają ciśnienie krwi, działają przeciwmiażdżycowo, antyarytmicznie i spazmolitycznie. Obniżają poziom glukozy we krwi. Nalewki są bardziej efektywne ze względu na trudno rozpuszczalne związki czynne w wodzie. Nalewka z liści 1:10 na etanolu 70% jest zażywana 2-3 razy dziennie po 5 ml. Napary z 2-2,5 g liści na 150-200 ml są przyjmowane w ilości 3-4 filiżanek dziennie. W handlu dostępne są preparaty oparte na ekstraktach standaryzowanych (z liści oliwnych).  |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Copyright © 2025 Medycyna dawna i współczesna - All Rights Reserved Powered by WordPress & Atahualpa |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Najnowsze komentarze