Łopian – Arctium i metabolizm, czyli przemiana materii

Do grupy fitoterapeutycznej ziół – regulujących przemianę materii metabolica  i  moczopędnych  – diuretica paraktycznie od zawsze w dziejach medycyny zawsze zaliczany był korzeń łopianu – Radix Bardanae, pospolity składnik mieszanek urologicznych, przeciwtrądzikowych, przeciw otyłości, żółciopędnych i immunostymulujących. Ekstrakt z łopianu – Extractum Bardanae wchodzi w skład szeregu kosmetyków (szampony, kremy, toniki) o działaniu antyseptycznym, przeciwłupieżowym, przeciwzapalnym i przeciwtrądzikowym. Łopian ma duże zastosowanie w fitoterapii, pomimo że Komisja E podała, iż skuteczność łopianu nie jest udowodniona i nie należy zalecać leczniczego stosowania surowca. Ale w sumie, co tam Komisja E, jakoś paru profesorów i doktorów, uważających się za alfa i omegę z dziedziny ziołecznictwa – nie przemawia do mnie i nie jest argumentem, ani autorytetem, aby decydować globalnie o wartości ziół. Ziołecznictwo jest zbyt stare i obszerne, aby kilka osób ogarneło tę wiedzę.

Surowiec farmaceutyczny pozyskiwany jest z gatunku: łopian większy – Arctium láppa Linné (= A. majus Bernhardi, = Lappa officinalis Allioni, = L. major Gaertner, = L. vulgaris Hiller = L. communis Cosson et Germain). Do celów leczniczych można stosować również inne gatunki: łopian pajęczynowaty – Arctium tomentosum Miller (Lappa tomentosa Lamarck) oraz łopian mniejszy – Arctium minus (Hiller) Bernhardi. Rodzaj łopian – Arctium należy do rodziny złożonych – Compositae (obecnie astrowate – Asteraceae). Sok z łopianu – Succus Bardanae jest dostępny w sklepach zielarskich i aptekach.

Arctium – łopian, 22 maj 2008 r., okolice Pobiedzisk

Korzeń łopianu obfituje w poliacetyleny (trideca-1,11-dien-3,5,7,9-tetrain), arctinol, arctinal, arctinon, laktony gwajanowe (lappafen), lignany (arctiina (1%), matairesinol, lappaol), fenolokwasy 2-3,5% (kwas kawowy, kwas chlorogenowy), guanidyno-n-maślan, inulina (30-45%), fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol, kampesterol), olejek eteryczny 0,1-0,2% (aldehyd benzoesowy, aldehyd fenylooctowy), sole potasu, magnezu, wapnia, śluzy, goryczka seskwiterpenowa (arctiopicrina).

Wodne i alkoholowe wyciągi z łopianu hamują rozwój bakterii i grzybów, zwiększają wydzielanie żółci, soku trzustkowego i soku jelitowego, działają rozkurczowo i hipoglikemicznie. Wzmagają wydzielanie potu i moczu, a wraz z nimi szkodliwych i zbędnych metabolitów. Sok z łopianu wzmacnia, wzmaga odporność, aktywuje procesy odnowy tkanek i reguluje wydzielanie łoju. Preparaty łopianowe hamują stany zapalne w organizmie. W handlu dostępny jest stabilizowany sok z łopianu i rozdrobniony korzeń.

W dawnej medycynie sokiem łopianowym przemywano liszaje, zmiany łuszczycowe, wrzody skórne (w tym podudzi) i oparzenia. Także świeżych liści używano do okładów na oparzenia i jątrzące się owrzodzenia. W użyciu była również maść sporządzona z gęstego (odparowanego do połowy) odwaru łopianowego, wymieszanego ze smalcem wieprzowym i łojem wołowym. Adam Lonitzer – Lonicerus (1528-1586) i Pietro Andrea Mattioli – Matthiolus (1501-1577) stosowali łopian w leczeniu schorzeń nerek, pęcherza moczowego (kamica, stany zapalne), układu oddechowego oraz jako lek napotny. Dr Fr. Oesterlen (1861 r.) ekstrakt z łopianu polecał w leczeniu skrofulozy, kiły i dny. Olej łopianowy, sok łopianowy i nalewkę łopianową wcierano również we włosy jako środek przeciwko łysieniu i przeciwłupieżowy.

Odwar łopianowy – Decoctum Bardanae: 1 łyżkę korzenia rozdrobnionego zalać 1 szklanką wody (200-220 ml), gotować pod przykryciem 5-10 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 1 szklance.

Nalewka łopianowa – Tinctura Bardanae: 1 część świeżego lub suchego rozdrobnionego korzenia zalać 3-5 częściami alkoholu 40-60%, macerować minimum 7 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody. Ponadto stosować zewnętrznie do wcierania we włosy i przemywania skóry (po uprzednim rozcieńczeniu wodą w proporcji 1:1 lub 1:2).

Olej łopianowy – Oleum Bardanae: 1 część świeżego lub suchego rozdrobnionego korzenia zwilżyć alkoholem 40-70% po czym zalać 5 częściami oleju słonecznikowego, winogronowego lub lnianego podgrzanego do około 80^oC; odstawić w ciemne miejsce na 14 dni, przefiltrować. Olej łopianowy można stosować do pielęgnowania skóry suchej i wrażliwej, do wcierania we włosy przy łupieżu, leczenia stanów zapalnych odbytnicy (lewatywy z ciepłego oleju) oraz leczenia suchych wyprysków na skórze. Zażyty doustnie (1 łyżka 1 raz dziennie) działa żółciopędnie i żółciotwórczo, reguluje wypróżnienia i może stanowić źródło fitosterolu oraz witaminy F. Fitosterole zmniejszają stan zapalny gruczołu krokowego, działają estrogennie i antyandrogennie.

Sok z korzenia i ziela łopianu – Succus Bardanae można zakonserwować alkoholem 40-60% (w proporcji 1:1) i stosować zewnętrznie (właściwości odżywcze, przeciwzapalne, przeciwłojotokowe i wybielające skórę) oraz doustnie w ilości 10 ml 2-3 razy dziennie, przez co najmniej 2-3 tygodnie.