Mierznica (ang. Black horehound) – Ballota w praktycznej fitoterapii. Dried flowering tops of Ballota nigra L. jako surowiec oficjalny w Farmakopei Europejskiej i Brytyjskiej.

Mierznica czarna (bezząb) – Ballota nigra Linne lub inaczej czarna szanta (stąd w dawnych lekospisach Marrubium nigrum!) jest byliną dorastającą do 120 cm wys., należącą do rodziny wargowych (jasnotowatych) – Labiatae (Lamiaceae). Pokrojem przypomina szantę. Przy roztarciu wydziela charakterystyczny zapach. Łodygi są wniesione, pojedyncze lub rozgałęzione, krótko owłosione. Liście jajowate lub sercowato-jajowate, brzegiem grubo i nierówno karbowano-piłkowane, w nasadzie zaokrąglone lub stępione. Ogonki liściowe owłosione, podobnie jak liście. kwiaty zebrane w nibyokółki. Korona kwiatowa czerwono-fioletowa, dłuższa od kielicha. Kielich rurkowato-jajowaty z wystającymi nerwami, owłosiony. Ząbki kielicha podługowato-lancetowate lub jajowate, przechodzące w szydlastą ostkę. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie na nieużytkach, ugorach, na przychaciach, śmietniskach, na zaniedbanych łąkach i pastwiskach. W Polsce pospolita na niżu, rzadziej na terenie podgórskim. Mierznica w Szwajcarii (niem. Schwarznessel; fr. Ballote noire; ital. Marrubio selvatico; retorom. Marubina naira) jest rzadką rośliną, występującą w kantonach brzeżnych kraju, np. Geneva, Graubünden, Jura, Schaffhausen, Basel). Zarówno w Polsce jak i za granicą rozpada się na 2 podgatunki: Ballota nigra ssp. meridionalis (=Ballota nigra ssp. foetida (Visiani) Hayek = Ballota alba Linne = Ballota foetida Lamarck, dawniej mierznica biała, albo mierznica cuchnąca) i Ballota nigra sensu stricto(w dosłownym znaczeniu, właściwy). Nasiona mierznicy są czarne.

Surowcem jest kwitnące ziele mierznicy – Herba Ballotae nigrae (=Marrubi nigri), niem. Schwarznesselkraut, które należy suszyć w ciemnym miejscu, choć i tak ciemnieje (proces naturalny).

Składniki aktywne: fenylopropanoidy (arenariozyd = arenarioside, werbaskozyd = verbascoside; lawandulifoliozyd = lavandulifolioside, alissonozyd = alyssonoside, angorozyd A = angoroside A), flawonoidy (apigenina = apigenin, wicenina = vicenin, luteolin-7-O-Lactate = mleczan luteoliny, rutyna), diterpeny (marrubin = marrubina, ballonigryna = ballonigrin, ballotinon = ballotinone, ballotetroside – ballotetrozyd), olejek eteryczny bogaty w pinen i humulen ponadto saponiny, kwas chlorogenowy, kwas kawoilo-jabłkowy = caffeoyl-(L)-malic acid, kwas p-kumarowy, kwas para-hydroksybenzoesowy (paraben w naturalnej postaci o działaniu konserwującym). Do goryczek należą: ballotinon, ballonigryna i ballotenol.

Forsytiozyd B, C27H34O11 to substancja o działaniu neroroprotekcyjnym (ochronnym na tkankę nerwową), szczególnie sprawdził się w badaniach przy zespołach niedokrwiennych mózgu; patrz, np. praca Eur J Pharmacol. 2010 Aug 25;640(1-3):75-81. Epub 2010 May 12, autorstwa Jiang WL, Tian JW, Fu FH, Zhu HB, Hou J., ponadto ochronnym na mięsień sercowy (kardioprotekcyjnym), również przy niedokrwieniu, np. praca Jiang, W.-L.; Fu, F.-H.; Xu, B.-M.; Tian, J.-W.; Zhu, H.-B.; Jian-Hou w International Journal of Phytotherapy & Phytopharmacology, Jul 1, 2010.

Lavandulifolioside = lawandulifoliozyd, C34H44 O19, obniża ciśnienie tętnicze krwi, występuje również w lawendzie – Lavandula, serdeczniku – Leonurus i czyśćcu – Stachys. Wpływa również na serce (spadek częstości skurczów mięśnia sercowego – chronotropowe ujemne), patrz praca: Leyck-Miłkowskiej K., Filipek B. I Strzeleckiej H. w Journal of Ethnopharmacology
Volume 80, Issue 1, April 2002, Pages 85-90.

Caffeoylmalic acid, C15H16O8, wykazuje działanie ochronne na wątrobę.

niektóre metabolity mierznicy – Ballota, źródło obrazka: www.medicinescomplete.com

Działanie fitofarmakologiczne: uspokajające, przeciwnerwicowe, rozkurczowe na mięśnie gładkie i rozluźniające mięśnie szkieletowe, słabo przeciwbólowe; antyseptyczne, przeciwzapalne. Hamuje rozwój gronkowca złocistego i Proteus mirabilis. Wymiata wolne rodniki, działa antyoksydacyjnie. Przeciwnowotworowe.

Wskazania: podniecenie nerwowe, histeria, nerwice wegetatywne, okresy stresu, bezsenność, stany skurczowe przewodu pokarmowego, choroba niedokrwienna serca i mózgu, miażdżyca, niewydolność wątroby, choroba Parkinsona, stany zapalne trzustki, nowotwory (pomocniczo).

Preparaty i dawkowanie.

1. Intrakt mierznicowy – Intractum Ballotae: 1 część świeżego rozdrobnionego ziela zalać 5 częściami gorącego alkoholu 50-60%. Po tygodniu przefiltrować. Zażywać 1-3 razy dziennie po 5-10 ml przez 1-2 miesiące. Dobrze jest kojarzyć z wyciągiem z miłorzębu, wąkrotki, przebiśniegu lub śnieżycy wiosennej, szczególnie przy chorobach degeneracyjnych układu nerwowego.

2. Nalewka mierznicowa na winie – Vinum Ballotae: 1 część świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela mierznicy skropić spirytusem, przykryć i po 2-3 minutach zalać ciepłym winem wytrawnym. Pozostawić do wytrawiania przez 1 miesiąc. Przefiltrować. Zażywać 1 raz dziennie po kieliszeczku.

3. Odwar – Decoctum Ballotae: 1-2 łyżki czubate rozdrobnionego ziela mierznicy zwilżyć spirytusem, przykryć i po 2-3 minutach zalać wodą, powoli doprowadzić do zagotowania (pod przykryciem), pozostawić na wolnym ogniu przez20 minut, po czym odstawić na 20 minut i przecedzić. Pić po 1/2 szklanki 2-4 razy dziennie zależnie od nasilenia objawów choroby.

4. Napar – Infusum Ballotae (najmniej efektywny): 2 łyżki suchego lub świeżego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 20-30 minut pod przykryciem. Przecedzić. Doustnie 2-3 szklanki naparu dziennie. Dla wzmocnienia działania uspokajającego i spazmolitycznego łączyć z melisą, lawendą, żmijowcem, chmielem, passiflorą, glistnikiem, kokoryczą.

Ziele mierznicy, a poprawnie kwitnące wierzchołki pędów mierznicy czarnej, ang. Black Horehound jest w British Pharmacopoeia z 2009 r. (dried flowering tops of Ballota nigra L.  ), a także w Farmakopei Europejskiej (Pharm. Eur.), zatem jest to surowiec oficjalny w medycynie. Niestety gro publikacji zielarskich pomija tę roślinę leczniczą. Zgodnie z Farmakopeą Brytyjską 2009 dried flowering tops of Ballota nigra L. powinny zawierać przynajmniej 1,5 % pochodnych kwasu orto-dwuhydroksycynamonowego wyrażonych jako akteozyd o wzorze sumarycznym C29H36O15 i masie cząsteczkowej 624.6  (minimum 1.5 per cent of total ortho-dihydroxycinnamic acid derivatives, expressed as acteoside (C29H36O15; Mr 624.6) (dried drug).  Strata masy po suszeniu: nie większa niż 12% przy 105 stopniach C. Popiół ogólny: nie więcej niż 13%.

W medycynie ludowej ziele mierznicy było stosowane w leczeniu zastojów żółci, nieżytów żołądka i kaszlu.