Stevia rebaudiana (Bertoni) Hemsley

Stevia rebaudiana (Bertoni) Hemsley (ang. Sweet herb, Stevia; niem. Süßstoffpflanze; Honigkraut) należy do rodziny złożonych = astrowatych – Compositae = Asteraceae. Pochodzi z Paragwaju; jest uprawiana w Japonii, Brazylii, Korei, Tajlandii, w Urugwaju, Chinach, na Taiwanie, w Malezji. Surowcem pozyskiwanym z rośliny jest liść – Steviae rebaudianae Folium (niem. Stevia-rebaudiana- Blätter; fr. Feuille douce; ang. Sweet honey leaf, honey grass, candy leaf, sweet leaf of Paraguay; niem. Süßkraut, Süßblatt, Zuckerblatt). W liściach występują diterpenowe glikozydy – steviozydy, które są słodsze 300 razy od sacharozy. Zawartość stewiozydów waha się w szerokich granicach: od 2 do 18,5%. Do słodkich związków Stevia należą: stewiozyd (stevioside), rebaudiozydy (rebaudiosides) A /do 4%/ i C /do 2%/, dulkozydy (dulcoside) A – do 0,7%, rebaudiozydy B, D, E; stewiolbiozydy (steviolbioside). Do labdanowych diterpenów należy jhanol, austroinulina (austroinulin), 6-O-acetyloaustroinulina (0,15%). Wśród trójterpenów wyróżnić można beta-amyrin acetate (octan beta-amyryny)  i lupeol. Ponadto roślina wytwarza fitosterole (beta-sitosterol, stigmasterol), garbniki i olejek eteryczny (0,12-0,43%) bogaty w linalol, kariofilen, spathulenol, limonen i geraniol. Wydajność otrzymywania stewiozydu: 60 g z 1 kg liści.

Stewiozyd; Samuelsson G., Bohlin L.: Drugs of Natural Origin A Treatise of Pharmacognosy. Apotekarsocietetien Swedish Academy of Farmaceutical Sciences, 2009; s. 422.

Biosynteza steviolu; Samuelsson G., Bohlin L.: Drugs of Natural Origin A Treatise of Pharmacognosy. Apotekarsocietetien Swedish Academy of Farmaceutical Sciences, 2009; s. 423.

Dzięki temu, że glikozydy terpenowe Stevia są słodkie możliwe jest wykorzystanie rośliny jako substancji słodzącej i substytutu cukru. Ważne jest to, że steviozydy nie podwyższają poziomu glukozy we krwi, a nawet wręcz odwrotnie: Stevia obniża stężenie glukozy we krwi (wpływ hipoglikemiczny). Może przyczyniać się do obniżenia podniesionego ciśnienia tętniczego krwi. W dodatku wyciągi ze Stevia wykazują aktywność antybakteryjną. Hamują rozwój Psuedomonas aeruginosa i Proteus vulgaris.

Preparaty Stevia mogą być polecane w przypadku hiperglikemii (przy cukrzycy – diabetes), w nadciśnieniu, przy chorobach nowotworowych (aby utrzymywać niski poziom cukru w płynach ustrojowych), w miażdżycy, otyłości, trądziku, przy tendencjach do czyraczności. Również w zakażeniach układu moczowego konieczne jest zapobieganie hiperglikemii, a w dodatku sama Stevia może przyczyniać się do hamowania rozwoju bakterii w drogach moczowych.

Stevia jest bezpieczną rośliną w stosowaniu. Może posłużyć do poprawy smaku leków, potraw i napojów. W handlu dostępne są ekstrakty suche i płynne ze Stevia (rozpuszczalne w wodzie), ponadto sproszkowany (zmikronizowany) surowiec. Z ekstraktów produkowane są tabletki wygodne do używania. Dodatkowe właściwości lecznicze Stevia zawdzięcza obecności flawonoidów: kwercetynie, kwercytrynie, luteolinie, apigeninie, kemferolowi.

Zdaniem prof. Wichtl’a (2009 r.) stewiozyd nie działa genotoksycznie.

W wyniku hydrolizy stewiozydu powstaje aglikon – stewiol i glukoza. Stewiol jest pochodną kaurenu (tetracykliczny diterpen). Stewiozyd jest słodki z nutą goryczy. Sam aglikon nie jest słodki.