Picea abies (L.) Karsten (Picea excelsa (Lamarck) Link = Picea vulgaris Link), czyli świerk pospolity (niem./szwajc. Fichte, Rotane,Tanne, Dann, Feichte; franc. Epicea; ital. Abete rosso, Peccio; retorom. Pign; ang. Norway Spruce) występuje dziko w górach i na pogórzu; ponadto jest często sadzony. Należy do rodziny sosnowatych – Pinaceae.
Świerk to drzewo dorastające do 50 m wys. Pierśnica 1,5-2 m. Koronę ma stożkowatą; strzała prosta. Korowina czerwonobrązowa, najczęściej łuszcząca się okrągławymi, odstającymi płytkami (łuskowatymi). Igły długości 1-2,5 cm. ostro zakończone,ciemnozielone, błyszczące. Igły w przekroju poprzecznym mają kształt romboidalny; wykształcają 2 zrośnięte wiązki przewodzące i 2 przewody żywiczne. Igły żyją od 5 do 7 lat. Pędy brązowe lub czerwone, nagie lub słabo owłosione. Pączki jajowato-stożkowe, zaostrzone, czerwonawe lub brązowe, pozbawione żywicy, najczęściej po 3 na wierzchołkach pędu. Szyszki w po dojrzeniu w dół zwisające, podługowato-eliptyczne lub walcowato-eliptyczne, od 10 do 16 cm dł., gładkie, połyskujące, brunatne. Świerki mogą żyć do 250 lat. Wytwarzają szyszki w wieku 30-40 lat.
Folium (igliwie), Turio (gałązki młode), Resina (żywica) Abietis to cenne surowce lecznicze. Wierzchołki gałązek najlepiej zbierać od grudnia do marca, gdy mają najwięcej witaminy C i żywicy.
Żywicowanie to zabieg polegający na odcięciu płatów kory i podcięciu wierzchniej warstwy drewna, co otwiera przewody żywiczne. Możliwe jest wówczas zbieranie żywicy. Żywica służy do otrzymywania olejku terpentynowego i kalafonii. Kalafonia to nielotny składnik żywicy drzew iglastych, zawierający kwas abietynowy, kwas pimarowy i kwas proabietynowy. Terpentyna jest frakcją lotną żywicy. Terpentyna zawiera głównie pineny, karen, terpineol, borneol, kamfen, dwupenten i octan bornylu.
Olejek eteryczny świerkowy – Piceae aetheroleum – Fichtennadelöl jest w Deutsches Arzneibuch z 2002 r. (DAB 2002). Otrzymywany jest przez destylację z parą wodną igliwia, pędów (gałązek), rzadziej korowiny świerku Picea abies (L.) Karsten. Co ciekawe, w handlu jest także olejek świerkowy nie pochodzący z Picea abies, lecz z Abies sibirica Ledebour, czyli z jodły syberyjskiej. Najgorsze jest jednak to, że firmy produkujące olejek “świerkowy” z Abies sibirica sprzedają te olejek w cenie olejku świerkowego, jako alternatywa pełnowartościowa, i o to nie mam pretensji. Lecz co sprytniejsi dystrybutorzy taki olejek z Abies sibirica nie sprzedają już jako olejek świerkowy – lecz pod nazwą olejku pichtowego lub olejku z jodły syberyjskiej – po odpowiednio wysokiej cenie (wysoka marża – dla dystrybutora) i z odpowiednio przygotowaną ulotką. DAB 2002 dopuszcza, aby Fichtennadelöl pochodził również z Abies sibirica.
Olejek świerkowy zawiera octan bornylu, alfa- i beta-pinen, kamfen, borneol, santen, mircen, linalol, cymol i limonen.
W igliwiu i pędach świerkowych obok olejku świerkowego znajduje się żywica bogata w kwas abietynowy; ponadto prowitamina A, witamina C (175-400 mg/100 g, zależnie od wieku igieł, terminu zbioru), flawonoidy, seskwiterpeny (kariofilen, humulen, kadinen), glikozydy fenolowe (piceid, piceozyd), fenolokwasy (chinowy, galusowy, katechowy, p-kumarowy), antocyjany, epikatechiny, galokatechiny, kwas szikimowy, kwas bursztynowy, kwas jabłkowy, kwas fumarowy; alkohole cukrowe (pinitol), cukry (rafinoza); fitosteryny (beta-sitosterol, cykloartanol).
Działanie. Odwar z igliwia/gałązek dostarcza łatwo przyswajalną witaminę C z flawonoidami; działa początkowo wykrztuśnie, a następnie osuszająco na drogi oddechowe; rozkurczowo na mięśnie gładkie tchawicy i oskrzeli, mukolitycznie; pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego, napotnie i moczopędnie. Odwar z igliwia lub gałązek świerku jest polecany w leczeniu nieżytów układu oddechowego, szczególnie z objawami zaflegmienia dróg oddechowych. Pomaga w oczyszczeniu dróg oddechowych z wydzieliny śluzowej i ropnej. Pobudza oddychanie. Lotne składniki świerku hamują rozwój grzybów i bakterii w przewodzie pokarmowym i układzie oddechowym. Świerk wyraźnie pobudza diurezę.
Olejek świerkowy zażyty doustnie w dawce 0,5-1 ml 1-4 razy dziennie działa silnie żółciopędnie i pobudza wydzielanie soku żołądkowego (kwasu solnego); wywiera wpływ moczopędny; osusza oskrzela i tchawicę, przyspiesza i pogłębia wentylację płuc. Przy podawaniu doustnym (w dawce 5 kropli kilka razy dziennie) pomaga w oczyszczeniu zatok, wspomaga odpływanie wydzieliny śluzowo-ropnej z jamy nosowo-gardłowej i zatok. Olejek świerkowy z jednej strony wzmaga kwasowość soku żołądkowego, z drugiej jednak nie zwiększa wydzielania soku jelitowego. Pobudza uwalnianie żółci, wypędza nawet pasożyty z dróg żółciowych i jelit. Należy jednak dodać, że pomimo, iż zwiększa ukrwienie w obrębie jamy brzusznej do jednocześnie zmniejsza wydzielanie śluzu w przewodzie pokarmowym.
Nadaje się do nacierania przy nerwobólach, bólach mięśni i bólach stawowych, reumatyzmie, po urazach, dla pobudzenia miejscowego krążenia krwi i limfy, dla przyspieszenia ustępowania obrzęku i krwiaków. Wcierany w plecy i klatkę piersiową oraz w kończyny dolne (stopy, podudzia) pobudza krążenie krwi, rozgrzewa i wzmaga ruchy migawkowe w drogach oddechowych.
Olejek świerkowy jest zalecany również do inhalacji przy katarze, zapaleniu zatok, grypie, przeziębieniu (10 kropli na szklankę wrzącej wody).
10 ml roztworu fizjologicznego soli (chlorku sodu 0,9%) z dodatkiem 2 kropli olejku świerkowego (wstrząsnąć) to dobre krople do nosa przy uporczywym kaszlu i zapaleniu zatok.
Olejek świerkowy można zażywać doustnie na soku, miodzie, w mleku, przeciętnie w dawce 5 kropli 3 razy dziennie; w razie uporczywego zaflegmienia oskrzeli i tchawicy – 5 kropli 4 razy dziennie.
Olejek świerkowy, sosnowy, jodłowy, terpentynowy, czyli olejki pinenowe należą do Exsiccantia, czyli środków osuszających oskrzela, dlatego dawniej były polecane nawet przy zgorzeli i ropnych chorobach płuc.
Świeże lub suche rozdrobnione igliwie lub gałązki z igliwiem w ilości 1-2 łyżek zalać 1-2 szklankami wody, gotować 5-10 minut po przykryciem na wolnym ogniu, odstawić na 20 minut, przecedzić. Pić 3-4 razy dziennie po 1 szklance takiego wywaru, najlepiej z miodem. Z mocnego odwaru można przygotować syrop z dodatkiem cytryny i miodu. Przefiltrowany odwar świerkowy mieszamy wówczas z 2 częściami cukru i 1 częścią miodu, dodajemy sok z cytryn do smaku, następnie nieco rumu dla wzmocnienia, mieszamy. Taki syrop świerkowy zażywać łyżkami kilka razy dziennie przy przeziębieniu i grypie.
W Szwajcarii popularna jest następująca mieszanka:
Rp.
Pędy świerkowe 20 g
Ziele tymianku lub macierzanki 20 g
Kwiat lub ziele podbiału 20 g
Liść lub ziele szałwii 20 g
Kwiat rumianku 20 g
Wymieszać surowce. 1 łyżka na szklankę wody; gotować 5 minut, odstawić do naparzenia. Przecedzić. Dodać miód naturalny. Pić 3 razy dziennie.
Wskazania: kaszel, katar, angina, przeziębienie, grypa, zapalenie oskrzeli, chrypka.
[…] Medycyna dawna i współczesna – Henryk Różański Krystyna Judka – blog NIEZŁE ZIÓŁKO Tłuszcze przyjazne człowiekowi Masło SHEA […]
Czy zywica swierkowa nadaje sie w jakis sposob do stosowania wewnetrznego?
[…] H., https://rozanski.li/1288/swierk-picea-w-fitoterapii/(stan na […]
[…] informacji na temat leczniczego zastosowania surowców ze świerka znajdziemy na stronie internetowej dr Henryka Różańskiego – autorytetu w dziedzinie […]
[…] Źródła: Różański H., https://rozanski.li/1288/swierk-picea-w-fitoterapii/ […]