Wszewłoga górska – Meum athamanticum Jacquin w praktycznej fitoterapii.

Wszewłoga górska (niem. Barenwurz, fr. Fenouil des Alpes, ital. Finocchiello)  – Meum athamanticum Jacquin należy do rodziny baldaszkowatych – Umbelliferae (Apiaceae). W Polsce jest bardzo rzadką rośliną, występującą w Sudetach. Również w Szwajcarii występuje w nielicznych kantonach: Wallis, Neuenburg, Basel. Wszewłoga może być uprawiana w naszych ogrodach; nasiona są dostępne w sklepach zielarskich on line, np. http://www.magicgardenseeds.com, http://www.horizonherbs.com

Wszewłoga górska jest byliną dorastająca do 60 cm wys.; przy roztarciu silnie pachnącą (anyżowo-lubczykowa), o liściach wielokrotnie-pierzastosiecznych; docinki ostatniego rzędu włosowato cienkie; łodyga naga, głownie u dołu ulistniona, górą ma 1-2 liście. W drugim roku roślina wykształca baldach 8-15-szypułowy, bez pokryw, z 3-8 szydlastymi pokrywkami. Kwiaty białe, żółtawo-białe lub różowe. Owoc jajowaty, 6-8 mm długości ok. 3 mm szer., żeberkowany. Kwitnie od maja do lipca.

Surowcem jest ziele, owoc i korzeń – Herba, Fructus et Radix Mei. Ziele powinno być zbierane przed i w czasie kwitnienia; owoce tuż przed dojrzeniem, a korzeń w 2 lub 3 roku jesienią. Surowce są wrażliwe na wysoką temperaturę, dlatego należy je suszyć w temp. do 30 stopni C. Jedynie korzenie można podsuszyć w temp. ok. 40-50 stopni po uprzednim umyciu i osuszeniu w płótnie/bibule.

Surowce zawierają olejek eteryczny – 0,5-1,2%, ftalidy, monoterpeny, poliacetyleny (falkarinon), kwas cynamonowy i jego estry, kwas ferulowy, kawowy, ligustilid, żywice, kumarynowce (umbeliferon). Skład jest bardzo słabo poznany.

W medycynie ludowej Europy Środkowej i Zachodniej roślina ta niegdyś odgrywała dużą rolę. Przede wszystkim służyła do aromatyzowania syropów, win (grzaniec), piwa, nalewek, likierów, ponadto jako przyprawa do zup (grochówka, fasolowa), ryb i sosów. Liście stosowano do sałatek. Korzenie gotowano i spożywano (zastępował pasternak). Była to też cenna roślina pastwiskowa, bowiem wzbudzała wytwarzanie mleka u kóz, krów i owiec, wreszcie pobudzała apetyt u zwierząt i zapobiegała niestrawności oraz wzdęciom.  W nadmiernych dawkach, szczególnie w stanie świeżym powodowała zatrucia u zwierząt, dlatego stosowano ją jako dodatek do pasz w niewielkiej ilości, a w runi pastwiska stosowano ją jako wsiewki (zioło pastwiskowe).

Likiery i nalewki oparte na Meum athamanticum uważano za afrodyzjaki, ponadto środek zwiększający płodność i miesiączkowanie. Zioło to niewątpliwie rozgrzewa ciało, pobudza krążenie krwi, wzmaga skurcze serca, pobudza wentylację płuc, działa wiatropędnie, moczopędnie, mlekopędnie i rozkurczowo na mięsnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg oddechowych. Pobudza apetyt i trawienie, działa wykrztuśnie. Wpływa odtruwająco i ochronnie na wątrobę, nasila wydzielanie żółci. Usuwa stany depresyjne. Wraz z moczem zwiększa wydzielanie kwasu moczowego i chlorku sodu. Stąd dawniej polecano wszewłogę w leczeniu histerii, depresji, chorób wątroby (obrzęk, żółtaczka), nerek, niestrawności, zaburzeń miesiączkowania, spadku libido, utraty apetytu, kolki, migreny, chorób reumatycznych i dny moczanowej (artretyzmu).

Najsilniej moczopędnie, rozkurczowo, pobudzająco na miesiączkowanie i żółciopędnie działają owoce i korzeń. Ziele szczególnie korzystnie wpływa na odnowę i detoksykację wątroby za sprawą aktywności kwasów fenolowych. Pochodne kumaryn, ligustilid, ftalidy, związki acetylenowe działają pobudzająco, odkażająco i moczopędnie. Kumarynowce oddziałują spazmolitycznie. Wyciągi alkoholowe z owoców i korzenia zwiększają ukrwienie narządów płciowych, nerek, piersi i zwiększają wrażliwość stref erogennych na bodźce.

Przeciwwskazania: ciąża, nadwrażliwość na światło. W czasie zażywania preparatów z Meum nie należy opalać się.

Preparaty i dawkowanie.

1. Napar – Infusum Mei: 1 łyżkę rozdrobnionych korzeni, ziela lub owoców zalać 1 szklanką wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 20 minut, przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po 200 ml. Kuracja trwa 3 tygodnie; powtarzać raz na kwartał.

2. Nalewka wszewłogowa – Tinctura Mei: 1 część świeżego lub suchego surowca zalać 5 częściami wina wytrawnego białego lub czerwonego, albo 5 częściami alkoholu (rumu, etanolu) 50-60%, odstawić na 1 miesiąc, przecedzić. Zażywać 1-2 razy dziennie po kieliszeczku przez 7-10 dni.

3. Nalewka smakowa z wszewłogi: łodygi lub korzeń rośliny świeży pokroić i skropić cytryną. Przygotować alkohol z karmelem (cukier karmelizowany + miód + wódka 40%) i na ciepło zalać nim pokrojone korzenie/łodygi; dodać nieco syropu klonowego lub miodu, skórkę pomarańczową karmelizowaną, kawałek kwiatu muszkatołowca, korę cynamonowca, kardamon. Odstawić na minimum 1 miesiąc. Potem przefiltrować. Codziennie kieliszeczek, przez 7 dni jako środek podnoszący libido, wzmacniający i przeciwdepresyjny. Składniki przyprawowe dobierać w niewielkich ilościach, aby nie przesadzić.

4. Nalewka złożona przeciwdepresyjna z Meum: 4 łyżki miodu gryczanego, 1/2 gałki muszkatołowej, 3 płatki kwiatu muszkatołowego, szczyptę szafranu, 2 liście laurowe, 1 kardamon, rureczkę kory cynamonowca, 4 łyżki pokrojonych korzeni lub łodyg wszewłogi, pół łyżeczki korzenia arcydzięgla, 1 łyżkę rozdrobnionych liści mięty pieprzowej zalać 1 litrem rumu lub alkoholu etylowego 40-50%, odstawić na minimum 3 miesiące. Pić 20 ml 1 raz dziennie. Dla smaku można dosłodzić miodem lub syropem klonowym. Podobny wyciąg sporządzałem na winie.

Rp. Mieszanka moczopędna, przeciwkamicza, przeciwreumatyczna i przeciwartretyczna, czyszcząca krew i usuwająca chlorek sodu z ustroju (przeciwobrzękowa). Odkażająca drogi moczowe.

Baldachy lub owoc, albo korzeń wszewłogi 100 g

Ziele nawłoci 50 g

Liść lub gałązki brzozy 50 g

Korzeń lub ziele wilżyny 50 g

Kora lub liście jesionu 50 g

Liść mącznicy lub liść gruszy 50 g

Korzeń lub ziele lubczyka 50 g

Owoc jałowca rozdrobniony 50 g

Ziele lub kłącze pokrzywy 50 g

Zioła wymieszać. 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wody, postawić na reszo i doprowadzić na małym ogniu do zagotowania. Potrzymać jeszcze 5 minut zmniejszając ogień, aby tylko delikatnie się gotowało. Odstawić pod przykryciem na 20 minut, przecedzić. Wypić 2 szklanki takiego odwaru dziennie. Kuracja – 30 dni.