Kwiat lipy – Flos (Inflorescentia) Tiliae w fitoterapii

Kwiat lipy (kwiatostan), niem. Lindenblüten; ang. Lime Flower,  można obrywać z każdego gatunku lipy. Oficjalnie surowiec pochodzi z lipy drobnolistnej – Tilia cordata Miller (Tilia parvifolia Ehrhart) i lipy wielkolistnej (szerokolistnej) – Tilia platyphyllos Scopoli (=Tilia grandifolia Ehrhart), z rodziny lipowatych – Tiliaceae. Kwiaty powinny być zbierane w początkach i w czasie kwitnienia, aby w trakcie suszenia nie zawiązywały się owoce. Lipy zaczynają kwitnąć w czerwcu. Lipa drobnolistna kwitnie 1-2-tygodnie później niż lipa szerokolistna.

Zgodnie z Farmakopeą Polską VI z 2002 r. surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,7% flawonoidów w przeliczeniu na kwercetynę C15H10O7, o m.cz. 302,24. Strata masy po suszeniu nie większa niż 11%. Popiołu nie więcej niż 9%. Dawka wg FP VI w naparach: jednorazowa 2-6 g, dobowa 2-6 g. Działanie przeciwgorączkowe i napotne.

Napar z kwiatów lipy – Infusum Flor. Tiliae 10% w dawce 2-3 szklanek dziennie wzmaga wydzielanie potu, szczególnie w przebiegu gorączki. Śluzy zawarte w naparze działają osłaniająco, zmiękczająco, przeciwkaszlowo i łagodząco na podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego i gardła. Flawonoidy, olejek eteryczny i glikozydy fenolowe lipy mają właściwości uspokajające i rozkurczowe. Lipa zwiększa diurezę.

Z drewna lipowego produkowany jest leczniczy węgiel, stosowany w leczeniu biegunki, zatruć i niestrawności.

Liście i pędy lipy zawierają fenolokwasy, flawonoidy i glikozydy o działaniu moczopędnym, wzmacniającym naczynia krwionośne, przeciwzapalnym i antyseptycznym. Obniżają ciśnienie krwi.

Napar z lipy w kosmetyce jest używany jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny, nawilżający i osłaniający, szczególnie przydatny w pielęgnowaniu i leczeniu skóry suchej, podrażnionej, z wypryskami. Poprzez zwiększanie uwodnienia skóry podnosi elastyczność i sprężystość skóry, zmniejsza łojotok i hamuje proces pękania i łuszczenia naskórka. Napar lipowy działa wybielająco na cerę. Płukanki w naparze lipowym zmniejszają suchość włosów, hamują powstawanie łupieżu suchego i zwiększają wytrzymałość włosów na uszkodzenia mechaniczne. Zmniejsza świąd skóry.

Okłady na oczy z naparu lipowego polecam przy stanach zapalnych  spojówki i powiek, przy uczuciu suchości i piasku w oczach, przy zmęczeniu, obrzęku oczu oraz przy cieniach i workach pod oczami.

Doustnie przyjmować napar z kwiatów lipy przy chorobach przeziębieniowych, z objawami gorączki, nieżytu dróg oddechowych, ponadto przy nieżycie żołądka i jelit jako środek łagodzący podrażnienia i spazmolityczny. Dodatek syropu z malin i miodu do naparu lipowego wzmaga jego działanie przeciwgorączkowe i wzmacniające. Miód lipowy jest cenny w leczeniu chorób alergicznych, grypy, przeziębienia, kaszlu i chrypki. Napar lipowy na mleku z miodem lipowym lub lawendowym ułatwia zasypianie. 1 szklankę takiego naparu spożyć przed snem. Lipę można podawać dzieciom.

Spośród flawonoidów (ok. 1%) lipy wymienić można: rutynę, hiperozyd, kwercytrynę, glikozyd flawonoidowy kemferolu – tiliroside (tylirozyd), astragalin (astragalinę). Tylirozyd zbudowany jest z kwasu p-kumarowego (p-coumaric acid), z glukozy oraz z kemferolu (kaemferol). Zawartość olejku w kwiatach wynosi 0,02-0,1-0,38%. Olejek zawiera farnesol (farnezol), farnesyl acetate (octan farnezylu), geraniol i eugenol. Na uwagę zasługują proantocyjanidyny (proanthocyanidins). Śluzów jest około 10%. Garbniki (szczególnie w liściach i pędach – gałązkach z liściami i kwiatami) są typu katechin i gallokatechin. Do kwasów fenolowych obecnych w lipie należą: kwas kawowy, galusowy, chinowy i kwas chlorogenowy.

Kwiat lipy dostępny w aptekach i sklepach zielarskich. Przechowywać w szczelnych słojach. W handlu dostępny jest również olejek eteryczny lipowy o działaniu antyseptycznym, wykrztuśnym, rozkurczowym, napotnym, przeciwbólowym i żółciopędnym.

Mieszanka złożona z kwiatów lipy i kwiatów rumianku (1:1) była w XIX i na początku XX wieku polecana w leczeniu kolki (napar: 2 g lipy i 2 g rumianku naparzyć i pić przy skurczach). Ponad 100 lat temu mieszankę złożona z kwiatu lipy, kwiatu bzu czarnego i kwiatu rumianku (1:1:1) parzono jak herbatę i podawano wraz z arakiem lub koniakiem i miodem jako środek napotny, rozgrzewający i wzmacniający.

Pharmacopoea Helvetica VI określa dla Flos Tiliae współczynnik pęcznienia, który powinien wynosić przynajmniej 20. Popiołu nie więcej niż 9%. Dawka suszu jednorazowa: 2 g do naparu. Składnik szwajcarskich oficjalnych ziółek napotnych – Species diaphoreticae:

Rp. Species diaphoreticae = Species sudorificae wg Ph.Helv. VI
Flos sambuci 30 g
Flos tiliae 40 g
Folium iaborandi 10 g
Folium menthae 20 g
5 g mieszanki zaparzyć w szklance wrzątku. Pić przy gorączce.

Folium iaborandi (syn. niepoprawny Jaborandi) to liść potoślinu – Pilocarpus iaborandi Holmes, pochodzącego z Ameryki Południowej. Surowiec zawiera alkaloid imidazolowy – pilokarpinę. Pilokarpina wzmaga wydzielanie śliny i potu, obniża ciśnienie śródgałkowe i zwęża źrenice. Stosowany w leczeniu gorączki, zapalenia migdałków, grypy, zapalenia oskrzeli i jaskry. Od dawna zalecany w leczeniu łysienia i łuszczycy. Sproszkowane liście potoślinu podawano w dawce 1,0 pro dosi (dawka jednorazowa) – 2,0 pro die (dawka dobowa).

Flores Tiliae – Lindenblüthen z Tilia parvifolia i Tilia grandifolia były objęte przez Pharmacopoea  Germanica III z 1890 r. Także Pharmacopoeia Regni Poloniae z 1817 r. (FP I) uwzględniała Flores Tiliae z Tilia europaea. Wreszcie Pharmacopoea Burussica editio sexta z 1846 r. (Farmakopea Pruska) zawiera opis surowca Flores Tiliae z Tilia europaea Linne, Tilia microphylla Ventenat et Tilia platyphylla Scopoli.

Tilia microphylla Vent. to synonimowa nazwa lipy drobnolistnej – Tilia parvifolia Ehrh., określanej również nazwą Tilia ulmifolia – Scop.

Owoce lipy roztarte z octem (papka) służyły w dawnych wiekach jako środek ściągający i krwiotamujący. Z owoców (a właściwie nasion) wytłaczano olej jadalny i leczniczy (rany). Węgiel z lipy był składnikiem prochu strzelniczego. Świeże łyko lipowe używano do leczenia oparzeń.

Czasem zalecano kwiat lipy przy padaczce i puchlinie wodnej. Kąpiele z naparem lipowym pomagały ponoć przy nerwobólach. Napar dozowany doustnie uważany był za środek czyszczący krew.