Krokus = szafran – Crocus raz jeszcze

Ostatnio w telewizji szwajcarskiej oglądałem program o szafranie (niem. Safran, ang. Saffron). Pokazane były metody zbioru, przetwarzania i wykrywania fałszerstwa surowca oraz omówione znaczenie znamion szafranu jako przyprawy. Krokusy (szafrany) występują u nas w górach, ponadto są uprawiane jako rośliny ozdobne. W Szwajcarii dziko występują: Crocus albiflorus Kitaibel, Crocus sativus Linne i Crocus tommasinianus Herbert (ten ostatni o białych delikatnych płatkach, ku końcowi stopniowo coraz bardziej liliowych lub fioletowych). Rodzaj Crocus należy do rodziny kosaćcowatych – Iridaceae. Żółty szafran – Crocus flavus Weston, ang. Yellow Crocus ma kwiaty żółte, a przez liście, środkiem i wzdłuż – przebiega srebrny pasek. Pisałem nieco o szafranie i preparatach szafranowych tutaj: http://www.luskiewnik.pl/blog/?p=205

Crocus albiflorus; marzec 2009, Wolsztyn

Surowcem oficjalnym zielarskim i przyprawowym jest znamię słupka – Stigma Croci, ujęte w Deutscher Arzneimittel Codex z 2005 r. W rzeczywistości zbiera się cały słupek i pręciki szafranu siewnego – Crocus sativus L. bowiem panuje deficyt surowca. Jak podaje szwajcarska farmakognozja, aby uzbierać 1 kg surowca trzeba wyskubać 100.000-150.000 kwiatów. Słupek szafranu zawiera około 2% barwnika – krocyny-1 (crocin). Krocyna-1 to ester krocetyny (crocetin) z dwoma cząsteczkami gentiobiozy. Smak i aromat szafranu pochodzi od pikrokrocyny, której jest 3-4% oraz safranalu uwalnianego z pikrokrocyny w trakcie suszenia w gorącym powietrzu, gotowania i parzenia. Olejek eteryczny zawarty w szafranie oraz dostępny w handlu (olejek szafranowy) zawiera safranl, hydroksysafranal, 2-fenyloetanol, naftalen i 3,5,5-trimetylocykloheksenon. Dobry szafran zawiera ponad 0,5% olejku. Zdarza się surowiec szczególnie bogaty w olejek, zawiera go wówczas około 0,8-1,3%. Flawonoidy szafranu to przede wszystkim kempferol. Vitaminy B1 jest około 0,01%, oleju tłustego ok. 7%, skrobi 13% w suchej masie). Frakcja krocynowa obejmuje wspomnianą krocynę-1, ponadto krocynę-2 (zawiera w budowie gentiobiozę i glukozę, ester krocetyny), krocynę-3 (monogentiobioza, ester krocetyny), krocynę-4 (ester monometylokrocetyny, 1 cząsteczka glukozy), wolną krocetynę (alfa), metylokrocetynę (beta) i trans-dimetylokrocetynę (gamma). We frakcji tej wyróżniono jeszcze izomer – cis-dimetylokrocetynę.

Crocus sativus, marzec 2009, Wolsztyn

Nowe badania dowiodły, że wyciągi z szafranu obniżają poziom cholesterolu we krwi oraz hamują rozwój komórek nowotworowych. Szafran obniża ciśnienie tętnicze krwi, stymuluje ośrodek oddychania, usprawnia procesy zapamiętywania i poprawia koncentrację. Wzmaga produkcję i uwalnianie żółci. Nasila skurcze macicy, dlatego nie należy podawać szafranu kobietom  w ciąży oraz w czasie miesiączkowania. Przedawkowany szafran jest niebezpieczny, wywołuje bowiem zaburzenia wentylacji płuc i akcji serca, wymioty, zawroty i bóle głowy, krwawą biegunkę i krwiomocz. 20 g szafranu może zabić człowieka. Jest to dobry lek, świetna przyprawa, ale w rozsądnych dawkach. Dawki lecznicze szafranu wynoszą 1-1,5 g dziennie, zatem można go stosować np. 0,5 g 3 razy dziennie lub przetwory odpowiednio (nalewka, intrakt).

Crocus flavus, marzec 2009, Wolsztyn

W medycynie dawnej i w ziołolecznictwie ludowym szafran polecano w leczeniu dychawicy oskrzelowej, skąpego miesiączkowania, gorączki, skurczów jelitowych, nerwic i lęków, padaczki; podawano przy obniżonym popędzie płciowym oraz zaburzeniach trawienia. Był cenionym środkiem moczopędnym.