Wybrane rdesty – Polygonum w fitoterapii

Rodzaj rdest – Polygonum obejmuje szereg gatunków o cennych właściwościach leczniczych. Najbardziej popularne w medycynie to niewątpliwie: rdest ptasi – Polygonum aviculare Linné, rdest plamisty – Polygonum persicaria Linné i rdest ostrogorzki – Polygonum hydropiper Linné. Rdesty należą do rodziny rdestowatych – Polygonaceae. Dostarczają ziele – Herba Polygoni.

Ziele rdestu ostrogorzkiego – Herba Polygoni hydropiperis zawiera flawonoidy ok. 3% (kwercytryna, hiperozyd, persykaryna), naftochinony, garbniki 3-5%; fenolokwasy (chlorogenowy, kawowy, elagowy, galusowy, chinowy), poligodial (zapewnia ostrogorzki smak), fitosterole (beta-sitosterol), saponiny, garbniki, fagopirynę. Olejek zawiera konifertyfolinę i warburganal (di-aldehyd seskwiterpenowy).

Poligodial i warburganal działają fungistatycznie. Dużą wrażliwość na te składniki wykazuje Candida albicans i Pityrosporum ovale. Wyciągi alkoholowe ze świeżego ziela działają przeciwkrwotocznie i zalecane są w leczeniu i profilaktyce nadmiernych krwawień miesiączkowych, krwotoków z nosa, dziąseł i krwiomoczu. Dzięki garbnikom, fitochinonom i wolnym fenolokwasom działają ściągająco i zwiększają krzepliwość. Hamują wysięk. Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi działają przeciwbiegunkowo i przeciwzapalnie. Hamują wzdęcia i nieżyt układu pokarmowego. Polecany jest odwar lub napar. Odwar jest zasobniejszy w garbniki i wolne kwasy fenolowe oraz krzemionkę. Napar zawiera dużo flawonoidów, saponin i seskwiterpenów. Na 1 szklankę wody należy wziąć 1-2 łyżki ziela. Odwar polecam gotować 3-5 minut. Napar należy parzyć 20 minut. Pić po 100-150 ml 3-4 razy dziennie (dolegliwości układu pokarmowego i moczowego) lub 200 ml 2 razy dziennie w przypadku przewlekłych chorób skóry, zaburzeń miesiączkowania, kruchości naczyń krwionośnych i obniżonej krzepliwości krwi. Ziele rdestu ostrogorzkiego jest w obrocie handlowym (sklepy zielarskie).

Silne działanie ściągające (garbnikowe) wykazuje również mniej popularny rdest wężownik – Polygonum bistorta L., z którego pozyskuje się kłącze – Rhizoma Bistortae, dawniej określane jako korzeń – Radix Bistortae. Kłącze wężownika jest dostępne w sklepach zielarskich krajowych i zagranicznych. Zawiera od 16 do 21% garbników, 10% białek i 30% skrobi. Aktywne są także inne składniki: związki antrachinonowe, wolny kwas elagowy, kwas galusowy (0,5%), leukocyjanidyna, flobafeny, krzemionka (0,15%) i kwas protkatechinowy. Z kłączy wężownika należy sporządzać odwar (1 łyżka na 1 szklankę wody), gotowany przez 5 minut. Odwar można pić kilka razy dziennie po 100 ml (często, ale małe porcje). Doskonały w leczeniu biegunki, wspomagającego leczenia choroby wrzodowej, ostrych wzdęć połączonych z rozwolnieniem i bólem brzucha.

Ziele rdestu ptasiego, zwane świńską trawką – Herba Polygoni avicularis bogate jest w flawonoidy (hiperozyd, witeksyna, awikularyna C₂₁H₁₈O₁₁) ok. 2%, fenolokwasy (kwas chlorogenowy, kawowy, p-kumarowy, galusowy), kwas salicylowy (1%), sole mineralne ok. 8% (w tym sole krzemu ok. 1%), garbniki ok. 4-5%, karoten 40 mg%, kwas askorbinowy 0,12%, antraglikozydy emodynowe, śluzy i glikozyd lignanowy (aviculin). Olejek zawiera seskwiterpeny.

Ziele rdestu plamistego – Herba Polygoni persicariae ma zbliżone właściwości lecznicze i skład do rdestu ptasiego. Wodne wyciągi z rdestów: ptasiego i plamistego zwiększają przesączanie w kłębuszkach nerkowych moczu, działając moczopędnie. Moczopędny wpływ wywierają kwasy fenolowe (w tym kwas salicylowy), seskwiterpeny, flawonoidy i kumaryny. Przyczyniają się do zwiększonego usuwania jonów chloru i sodu, przyśpieszając ustępowanie obrzęków. Flawonoidy i krzemionka wzmacniają naczynia krwionośne. W połączeniu z garbnikami zwiększają krzepliwość krwi i powstrzymują drobne krwawienia z błon śluzowych. Wszystkie gatunki wywierają wpływ przeciwzapalny i ściągający na skórę i błony śluzowe. Zastosowane do wewnątrz i na zewnątrz przyśpieszają gojenie ran. Mogą wspomagać gojenie wrzodów przewodu pokarmowego. Krzemionka aktywuje otorbianie ognisk gruźliczych, co było dawniej wykorzystywane w medycynie w większym zakresie niż obecnie. Przetwory z rdestów są stosowane w leczeniu skąpomoczu, krwiomoczu, białkomoczu, stanów zapalnych nerek i pęcherza moczowego, kamicy moczowej, nieżytów przewodu pokarmowego, chorób reumatycznych, dny, gruźlicy, miażdżycy, nadciśnienia, przewlekłych chorób skóry, niewydolności wątroby i zatruć ksenobiotykami i produktami własnej przemiany materii. Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z rdestów działają żółciopędnie, immunostymulująco i hepatoprotekcyjnie. Saponiny, fenolokwasy i flawonoidy ułatwiają wydalenie z ustroju wielu toksyn.

Jednym z pionierów zalecających rdest ptasi w leczeniu chorób nerek i pęcherza moczowego był lekarz i botanik włoski Pietro Andrea Mattioli – Matthiolus (1501-1577).

W terapii schorzeń układu moczowego polecam napar 10% lub odwar 10% z ziela wybranego gatunku rdestu, który należy przyjmować doustnie często, ale w małych porcjach, w ilości 300-400 ml/dobę. Korzystne jest łączenie ziela rdestu z liściem mącznicy lekarskiej, borówki, korzeniem lubczyku, zielem wrzosu oraz liściem ortosyfonu. Surowiec ten powinien występować w mieszankach urologicznych zawsze obok surowców o działaniu odkażającym i rozkurczającym drogi moczowe.

Wodne i alkoholowe wyciągi z ziela rdestu ptasiego i plamistego działają również wykrztuśnie i sekretolitycznie jednakże ich zastosowanie w polskiej fitoterapii nieżytu układu oddechowego (stany zapalne oskrzeli) jest niewielkie.

Maceraty wodne, wyciągi alkoholowe (alkohol 20-30%, wino) ze świeżego ziela rdestu ptasiego (i plamistego) pobudzają ziarninowanie (gojenie) ran (okłady). Okłady z naparu i maceratu z ziela rdestu odżywiają i regenerują skórę. Przyśpieszają ustępowanie wyprysków. Powstrzymują łojotok. Poprawiają elastyczność skóry. Płukanki do włosów oparte na odwarze z ziela nadają włosom połysk, wzmacniają cebulki, wspomagają regenerację włosów. Obkurczają rozszerzone naczyńka krwionośne. Stosowane długotrwale mogą poprawiać strukturę i wytrzymałość naczyń krwionośnych.

Ziele rdestu ptasiego można kupić w krajowych i zagranicznych sklepach zielarskich. Dostępne torebki ekspresowe z zielem rdestu ptasiego mają niską jakość i dlatego odradzam ich stosowanie.