Piżmian właściwy – Hibiscus abelmoschus Linne = Abelmoschus moschatus Medikus widniał w dawnych lekospisach polskich również pod nazwą topolówka egipska. Należy do rodziny ślazowatych Malvaceae. Pochodzi z tropikalnej części Azji. Surowiec dawniej pochodził głównie z Indii, choć dzisiaj można go pozyskiwać z wielu innych krajów. Jest gatunkiem mrozoodpornym, poza Azją niekiedy uważany za roślinę inwazyjną (Hawaje). Znajdziemy ten gatunek w Japonii, Egipcie, na Fiji, Tonga, Polinezji Francuskiej, Wyspach Cooka, Gujanie Francuskiej i in. Był uprawiany dla przemysłu spożywczego, perfumeryjnego i farmaceutycznego (np. w Egipcie). Stanowił źródło aromatu piżmowego, zastępującego piżmo zwierzęce. Kwiatami aromatyzowano również tytoń.
Kwiat Abelmoschus moschatus Medikus
Surowcem był nie tylko kwiat, ale również nasiona (ambrette seeds, Bamia Moschata) i liście – Flos, Folium et Semen Abelmoschi. Z nasion uzyskiwano aromatyczny olej – Oleum Abelmoschi seminis. Nasiona są kulistawo-nerkowate, od 2 do 4 mm długości i około 2 mm szerokości, kreskowane, barwy szaro-brunatnej. Nasiona są zebrane w pięciokątnej torebce, szczecinowato kosmatej. Całą roślin przy roztarciu pachnie piżmem. Z piżmianem związana jest także nazwa okra (niedojrzałe owoce piżmiana, spożywane jako warzywo) i ambrette (aromatyczne nasiona piżmiana).
Liście piżmiana można spożywać podobnie jak szpinak. Roślina łatwo daje się uprawiać w Polsce.
Owoc Abelmoschus moschatus Medikus
Olejek lotny z Abelmoschus moschatus ma ciężar właściwy 0,900. Pachnie cywetem (=cybet, wydzielina pozyskiwana z gruczołów ssaka – cyweta afrykańskiego – Civettictis civetta) i piżmem (wydzielina z gruczołów ssaka piżmowca syberyjskiego Moschus moschiferus) z nutą korzenną. Olejek krzepnie w temperaturze około 10 stopni C. Nasiona zawierają 0,2-0,6% olejku lotnego. Olejek jest bogaty w farnezol (octan farnezolu ok. 50%), ambrettolid (lakton, ok. 13%) oraz alfa-gwajen (ok. 1%). W olejku znaleźć można także kwas ambrettolowy i kwas palmitynowy.
Nasiona są zasobne również w olej tłusty (ok. 14-15%), fosfolipidy i śluzy. Zawartość frakcji żywicznej w nasionach podawano na poziomie 6% (Dragendorff 1898 r.). Zawartość białka w nasionach wynosi ok. 2%, a skrobi ok. 13-14%.
Kwiaty zawierają olejek, fitosterole, cyjanidyn-3-sambubiozyd i cyanidin-3-glukozyd. W liściach stwierdzono obecność olejku eterycznego, fitosteroli i mirycetyny.
Nasiona Abelmoschus moschatus Medikus
Nasiona mielone, olej tłoczony (żywiczno-tłusty-eteryczny), olejek eteryczny z piżmiana właściwego działa rozkurczowo, neurotonicznie, wiatropędnie i przeciwwzdęciowo i pobudzająco na czynności narządów płciowych. Zwiększa wrażliwość stref erogennych. Stąd piżmian należał w dawnej medycynie do grupy afrodyzjaków. W medycynie ludowej krajów azjatyckich wykorzystywano Abelmoschus moschatus w leczeniu chorób wenerycznych (rzeżączka), ukąszeń przez jadowite żmije/węże, schorzeń żołądka i jelit, ponadto przy nieżycie układu oddechowego.
Olejek eteryczny i aromatyczny olej z nasion stosowany jest we współczesnej aromaterapii do nacierań, masażów i inhalacji przy stresie, objawach “wypalenia zawodowego”, przy depresji, mięśniobólach, lękach, uczuciu ucisku w klatce piersiowej.
W dawnej medycynie (XIX wiek) przetwory z nasion piżmiana wykorzystywano w leczeniu niemocy płciowej, zaburzeń trawiennych i perystaltyki przewodu pokarmowego, depresji, nieżytów i osłabienia układu oddechowego, cierpieniach mięśnia sercowego. W przebiegu chorób zakaźnych (np. cholery, tyfusu, czerwonki) podawano w celu wzmocnienia i pobudzenia serca oraz płuc, a także przyspieszenia zdrowienia. Aplikowano przy drgawkach, bólach żołądka (gastralgie), kamicy moczowej i zaburzeniach oddawania moczu.
Nalewkę na spirytusie 70% (1:5-10) z nasion mielonych zażywano po 10-30 kropli 1-3 razy dziennie. Jest świetna również do nacierań przy mięśniobólach i stanach napięcia nerwowego (emocjonalnego). Można także olejek eteryczny Abelmoschus w oleju tłustym (1:2) stosować do nacierania. Nasiona są bezpieczne w dawce 0,25-0,5 g 2-3 razy dziennie. Infusum (napar) 2% (100-120 ml dziennie w dawkach podzielonych), czyli 2 g surowca na 100 ml wrzącej wody. Olejek eteryczny: 4 krople 2-3 razy dziennie na miodzie. Olej tłusty aromatyczny z nasion: 5-6 kropli kilka razy dziennie. Mielone nasiona można spożywać na winie (przyspiesza wchłanianie składników czynnych).
Napar z korzenia i liści są przetworem śluzowym i polecane były przy zaburzeniach oddawania moczu oraz w kamicy moczowej. Ponoć zapobiegał powstawaniu kamieni moczowych. Jako surowiec śluzowy sprawdzał się przy kaszlu, chrypce i stanach zapalnych przełyku oraz jamy ustnej.
Współczesne badania potwierdziły podawane dawniej właściwości lecznicze i dały uzasadnienie zakresu stosowania w dawnej medycynie oficjalnej i ludowej przetworów z piżmiana właściwego. Potwierdzono (badania na zwierzętach) działanie moczopędne, przeciwkamicze (zwiększa usuwanie szczawianów, fosforanów, działa nefroprotekcyjnie), antydrobnoustrojowe (aktywność hamująca wobec Staphylococcus aureus, Proteus mirabilis, Shigella flexneri, Proteus vulgaris, Corynebacterium diphtheriae, Salmonella enterica paratyphi, Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans, Candida glabrata, Candida tropicalis, Aspergillus flavus, Aspergillus niger i in.), hepatoprotekcyjne (wodne i alkoholowe wyciągi z nasion chroniły wątrobę przed szkodliwym wpływem paracetamolu), rozluźniające mięśnie szkieletowe, przeciwdrgawkowe, anksjolityczne (przeciwlękowe) i przeciwzapalne. Zauważono też korzystny wpływ na procesy psychiczne, w tym myślowe alkoholowych wyciągów z piżmiana. Wykazano również działanie przeciwcukrzycowe piżmiana (dzięki zawartości mirycetyny) – patrz publikacja International Journal of Green Pharmacy • Oct-Dec 2017 (Suppl) 11 (4) | S649.
W czasie zażywania przetworów z piżmiana należy unikać opalania się i ekspozycji na promienie ultrafioletowe (powstają na skórze fotodermatozy). Nie podawać kobietom ciężarnym i karmiącym.
Liść Abelmoschus moschatus Medikus
Najnowsze komentarze