Barwinek – Vinca w terapii

Rodzaj barwinek – Vinca (niem. Immergrün, ang. Periwinkle) zaliczany do rodziny toinowatych – Apocynaceae jest opisywany jako lek w literaturze niemieckojęzycznej w XIX wieku. W medycynie ludowej był stosowany jako lek przeciwko biegunce, nieżytom przewodu pokarmowego, do hamowania krwotoków z nosa, przy zaflegmieniu płuc oraz zewnętrznie w leczeniu wyprysków na skórze u dzieci. Napar – Infusum Vincae do płukania gardła i jamy ustnej przy stanach zapalnych. W użyciu była nalewka – Tinctura Vincae (=Pervincae) i napar, rzadziej odwar – Decoctum Vincae. Zbierano kwitnące ziele lub same liście – Herba seu Folium Vincae (= Pervincae), które suszono w normalnej temperaturze. Barwinek uważany jest za środek obniżający ciśnienie tętnicze krwi, czyszczący krew i rozkurczowy. Leczy ponoć hemoroidy i zmniejsza nadmierne krwawienia miesiączkowe oraz skraca zbyt wydłużony okres. Przedawkowany jest trujący. Obecnie w medycynie oficjalnej nie są używane proste preparaty galenowe z ziela barwinka, lecz nowoczesne formy leków zawierające alkaloidy tej rośliny. W medycynie ludowej rzadko używane, jedynie przez wytrawnych zielarzy fitoterapeutów. Barwinek poprawia krążenie mózgowe (dzięki zawartości alkaloidu winkaminy, stosowanej w medycynie współczesnej w postaci czystej). Obniża poziom glukozy we krwi. Wyciągi z barwinka podnoszą odporność organizmu na infekcje i aktywują układ immunologiczny. Winkamina (vincamine) została wyizolowana z barwinka mniejszego w 1953 roku. W liściach barwinka mniejszego zidentyfikowano około 50 alkaloidów.

Vinca minor L., kwiecień 2009 r., Krosno

Najbardziej znane i uprawiane gatunki barwinka to: barwinek mniejszy – Vinca minor L., barwinek większy – Vinca major L. i barwinek różowy, zwany madagaskarskim (ang. Madagascar Periwinkle) – Vinca rosea L. (=Catharantus roseus).

Barwinek mniejszy jest uprawiany w ogrodach, dziko występuje w górach i na pogórzu, rzadko na niżu (dziczejący). Sadzony na cmentarzach, zwłaszcza dawniej, bowiem płożące się pędy ładnie pokrywają groby. Jest to roślina trwała i zimozielona.

Barwinka nie wolno zażywać w okresie ciąży i laktacji. Nie podawać małym dzieciom.

W onkologii duże znaczenie mają alkaloidy barwinka różowego: winkrystyna (vincristin) i winblastyna (vinblastin). Alkaloidy barwinka różowego posiadają właściwości cytotoksyczne, bowiem łączą się z tubuliną – białkiem budującym mikrotubule wrzeciona kariokinetycznego. Zakłócają więc podział komórki. Alkaloidy barwinka działają antymitotycznie, hamując nadmierny rozrost tkanki nowotworowej. Niszczą komórki w fazie M cyklu komórkowego.

Winblastyna znalazła zastosowanie w leczeniu raka piersi, chłoniaków, raka jądra i mięsaka Kaposiego. Winkrystyna jest używana w terapii ostrej białaczki limfoblastycznej, chłoniaków ziarniczych i nieziarniczych, zwojaka nerwowego współczulnego (neuroblastoma), mięśniako-mięsaka prążkowanokomórkowego (rhabdomyosarcoma) i guza Wilmsa (nephroblastoma).

Alkaloidy barwinka różowego należą do grupy dimerycznych alkaloidów indolowych. Alkaloidy pozostałych barwinków są również indolowe

Liście barwinka różowego zawierają ok. 0.0003% winkrystyny i winblastyny. 1/2 tony surowca dostarcza około 1 g winkrystyny, dlatego obecnie alkaloidy te są syntetyzowane. Inna nazwa winblastyny to winkaleukoblastyna, skrót VLB (vincaleucoblastin), a winkrystyny to leurokrystyna, skrót LC (leurocristin).

Łączna zawartość alkaloidów w zielu barwinka mniejszego wynosi od 0,8 do 4% i zależy od gleby, regionu, stanowiska, wieku rośliny oraz odmiany. Alkaloid winkamina stanowi ok. 10-25% sumy alkaloidów.

Barwinki zawierają również kwas ursolowy, kemferol, kwercetynę i gorzki alkaloid – wincynę.

Barwinek mniejszy, kwiecień 2009 r. Beskid Niski

Alkaloid vincamine z barwinka mniejszego rozszerza naczynia krwionośne w mózgu, poprawiając ukrwienie tkanki nerwowej mózgowia. Dlatego jest podawany osobom w podeszłym wieku w zaburzeniach krążenia mózgowego i ocznego, przy zawrotach głowy, osłabieniu pamięci, w objawach szumu usznego. Podawany jest w dawce 20-60 mg dziennie. Dawkę stopniowo zwiększa się, potem zmniejsza, leczenie prowadzi się kilka miesięcy. Czasem winkamina jest łączona z rutozydem, dla poprawy wytrzymałości fizycznej naczyń krwionośnych. Preparaty winkaminowe produkowane są w Szwajcarii, Francji i Niemczech, w postaci kapsułek i tabletek powlekanych.

Dawek oficjalnych sproszkowanego ziela barwinka nie ma. Ja stosowałem w praktyce dawkę 1,5 g dziennie, sproszkowanego surowca. Kuracja nie może trwać bez przerwy. Po 2-3 tygodniach zażywania należy zrobić przynajmniej 2-tygodniową przerwę. 1,5 g surowca rozdrobnić, zaparzyć w 150 ml wody. Tę ilość wypić w ciągu dnia w trzech porcjach.

Vinca minor L., kwiecień 2009 r., Beskid Niski