Fitoterapia choroby Hashimoto, cz. II

Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto (morbus Hashimoto, thyreoiditis lymphocytica) została opisana po raz pierwszy w 1912 roku przez japońskiego lekarza Hashimoto Hakaru (1881-1934), choć autoimmunizacyjne podłoże tej choroby wyjaśniono dopiero w latach 1956-1967. Inaczej można określać tę chorobę limfocytowym zapaleniem tarczycy.
Związana jest z przeciwciałami przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) i często przeciwko tyreoglobulinie (anty-Tg).
Wyróżnia się chorobę Hashimoto typu zanikowego lub z wolem. Jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy.
Występuje we wszystkich grupach wiekowych pacjentów z częstością do 2%.
Kobiety częściej zapadają na tę chorobę.

U około 90% chorych można wykazać wysokie miana przeciwciał anty-TPO i anty-Tg. Procesy autoimminizacyjne powodowane są przez limfocyty Th1 i limfocyty T cytotoksyczne. Limfocyty grasicozależne niszczą komórki pęcherzykowe tarczycy.

Choroba Hashimoto ma przebieg przewlekły, postępujący. Stan zapalny może dać podniesienie stężenia białka C-reaktywnego, przyspieszenie odczynu Biernackiego, objawy gorączkowe. W czasie zaostrzenia tych objawów zapalnych można stwierdzić paradoksalnie objawy kliniczne nadczynności tarczycy (hyperthyreoiditis). Przy postaci z wolem choroba objawia się niebolesnym powiększeniem i wzmożoną spoistością gruczołu tarczowego.

Wyniki badań laboratoryjnych wykazują zwiększone stężenie autoprzeciwciał przeciwtarczycowych: anty-TPO, anty-Tg, sporadycznie przeciwko trójjodotyroninie (T3), ponadto podniesienie stężenia hormonu tyreotropowego (=tyreostymuliny, thyreotropiny, TSH). Stężenie wolnej trójjodotyroniny FT3 i tyroksyny (tetrajodotyroniny) FT4 jest najczęściej prawidłowe lub zmniejszone.

Rozpoznanie choroby opiera się na badaniach laboratoryjnych, zwiększonym stężeniu przeciwciał anty-TPO. Przeciwciała anty-Tg mają mniejsze znaczenie przy stawianiu diagnozy, ponieważ mają mniejszą swoistość. W trakcie choroby nasilają się nacieki zapalne złożone z plazmocytów i limfocytów. Rozwinięciu ulegają grudki chłonne z ośrodkami namnażania. Nabłonek pęcherzyków tarczycy zmienia się w kierunku pseudonowotworowym. Szczególnie na początku rozwoju choroby może być trudne odróżnienie choroby Hashimoto od choroby Gravesa-Basedowa. Samo zwiększenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych nie oznacza automatycznie rozpoznania choroby. Powinno być spełnione przynajmniej jedno z 2 pozostałych kryteriów: charakterystyczny obraz USG (np. niejednorodna i obniżona echogeniczność) i/lub zaburzenia czynności tarczycy (zwiększone stężenie TSH).

Ze względu na możliwą początkową nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto przez pewien czas mogą wystąpić następujące objawy: nerwowość, zmęczenie, osłabienie, zwiększone pocenie się, nietolerancja wysokiej temperatury otoczenia, drżenie, nadaktywność ruchowa, kołatanie serca, zwiększenie apetytu, zmiana masy ciała (na początku zwykle utrata masy ciała), zaburzenia cyklu miesiączkowego, tachykardia (częstoskurcz) i zaburzenia rytmu serca , nadciśnienie tętnicze, osłabienie mięśni.

W dalszych etapach choroby, gdy dominuje niedoczynności tarczycy pojawiają się następujące objawy:  zmęczenie i osłabienie, zmęczenie, senność, upośledzenie czynności poznawczych i kojarzenia, trudności z koncentracją i osłabienie pamięci, depresja, uczucie zimna, nietolerancja niskiej temperatury otoczenia, oziębianie się kończyn, chrypka, suchość i szorstkość skóry, zmniejszone pocenie się, przyrost masy ciała, utrata apetytu, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania, zmniejszenie płodności, bóle stawów, parestezje, zaburzenia słuchu, duszność, spowolnione ruchy, spowolniona mowa, bradykardia (rzadkoskurcz), obrzęk śluzowaty, opóźnione odruchy, wypadanie włosów, obrzęki, wysięki w jamach surowiczych , zespół cieśni nadgarstka.

Medycyna jest bezbronna wobec choroby Hashimoto. W wielu krajach podawane są steroidowe leki przeciwzapalne i immunosupresyjne (np. glikokortykosteroidy). Podawana jest tyroksyna (lewotyroksyna – levothyroxine). Zalecane jest zażywanie selenu (100-200 ug dziennie).

Spośród preparatów ziołowych zalecane są szczególnie te, które hamują autoagresję immunologiczną i mają wyjątkowe właściwości przeciwzapalne.

Brodziuszka wiechowata – Andrographis paniculata (Burman) Nees = Justicia paniculata Burman  jest rośliną zielną, która należy do rodziny akantowatych – Acanthaceae. Pochodzi z Azji Południowej. Jest uprawiana do celów leczniczych. Wg monografii Farmakopei Polskiej XI ziele brodziuszki – Andrographidis Herba powinno zawierać nie mniej niż 0,80% sumy andrografolidu i 14-deoksy-11,12-didehydroandrografolidu. Do składników czynnych brodziuszki należą przede wszystkim dwuterpeny i laktony dwuterpenowe (andrografina, andrografolid (diterpenoid labdanowy), panikulina) oraz metoksyflawony. Ziele brodziuszki to typowe stomachicum, tonicum, amarum. Ma właściwości immunomodulujące. Wykazuje też działanie przeciwnowotworowe i wpływ na NF-κB (nuclear factor kappa-light-chain-enhancerof activated B cells) – kompleks białkowy działający jako czynnik transkrypcyjny. Zaburzenia
w regulacji NF-κB są powiązane z nowotworami, zapaleniami oraz chorobami autoimmunologicznymi, wstrząsem septycznym i zakażeniami wirusowymi. Stąd brodziuszka jest zalecana między innymi w leczeniu choroby Hashimoto. Płynny wyciąg z ziela brodziuszki 1:2 można zażywać po 3-6 ml dziennie. Nalewkę z ziela brodziuszki 1:5-10 na alkoholu 60%: 5-10 ml 2-3 razy dziennie. Napar Infusum: 1 łyżka surowca na 1 szklankę wrzącej wody, parzyć pod przykryciem 20 minut, przecedzić. Pić dziennie 200 ml naparu, najlepiej małymi porcjami (organizm nasycać). W przypadku odwaru: 1 łyżkę ziół zalać 1 szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do zagotowania, po czym gotować na małym ogniu 20 minut. Odstawić na 20 minut. przecedzić. Dziennie wypić 200 ml odwaru małymi porcjami. Kuracja Andrographis trwa 1-3 tygodnie, zależnie od charakteru choroby. Po 1 miesięcznej przerwie wracamy do przyjmowania środka.

Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum Hudson jest byliną występującą w polskich lasach i zaroślach drzewiasto-krzewiastych. Należy do roślin aspektu wiosennego, z rodziny jasnotowatych – Lamiaceae. Mało znana roślina w ziołolecznictwie polskim. Popularna w fitoterapii krajów alpejskich. Obfituje w flawonoidy – galeobdozydy (werbaskozyd, apigenina-7-O-beta-D-(6′-p-hydroksy-cinnamoyloxy)-mannoside), kwas cynamonowy, kwas kawowy, benzoksazynoidy, 2-O-β-d-glucopyranosyl-6-hydroxy-2H-1,4-benzoxazin-3(4H)-one (6-hydroxy blepharin), irydoidy, w tym harpagidowe, salidrozyd (o działaniu przeciwlękowym), 5-deoxylamiol, sezamozydy, ekdyzony, epipterosterony o silnych działaniach przeciwzapalnych. Hamuje nacieki limfocytarne i cytotoksyczność limfocytów. Tłumi reakcje autoimmunizacji. Szczególnie cenny w leczeniu stanów zapalnych skóry i błon śluzowych, np. wyprysków i atopowego zapalenia skóry. Zalecany w chorobach autoimmunizacyjnych nerek. Wykazuje działanie ochronne i przeciwzapalne na nerki, wątrobę i trzustkę. Posiada właściwości przeciwreumatyczne i przeciwbólowe. Dawniej gajowca wykorzystywano w leczeniu dny moczanowej, stanów zapalnych układu rozrodczego, zaburzeń miesiączkowania, przeziębienia, infekcji układu oddechowego i wirusowego zapalenia wątroby. Napary 2% należy przyjmować 3 razy dziennie po 120 ml, ponadto używać do przemywania, okładów i płukanek. Wino 1:7-10 z kwitnącego ziela gajowca przyjmowano po 60-80 ml dziennie w chorobach reumatycznych. Nalewkę ze świeżego ziela na alkoholu 70% (1:10) należy zażywać 3 razy dziennie po 3 ml.

Rośliny bogate w kwas rozmarynowy, jak i sam kwas rozmarynowy hamują amylazę trzustkową, co powoduje efekt hipoglikemiczny. Zwiększają wrażliwość komórek na insulinę i hamują postęp chorób neurodegeneracyjnych i autoimmunologicznych. Kwas rozmarynowy daje supresję cytokin prozapalnych (IL-8, IL-1-beta, TNF-alfa), hamuje czynnik kappa-B ( NF-κB ) oraz immunoglobuliny G IgG, a także jest inhibitorem cyklooksygenazy II – COX-2. Podnosi poziom przeciwzapalnej IL-10. Do roślin bogatych w kwas rozmarynowy należą maranty, np. Maranta leuconeura E. Morren, Maranta arundinacea L., z rodziny Marantaceae, które są powszechnie uprawiane w mieszkaniach. Napar 2-3% ze zwilżonego surowca spirytusem, należy zażywać po 100 ml 2 razy dz. przez 2-3 tygodnie. Nalewkę ze świeżych liści Freshtinctura 1:5-10 na 70% etanolu 2 razy dz. po 5 ml w 100 ml wody. Kłącza maranty to doskonały środek osłonowy, gojący, regenerujący przewód pokarmowy, przeciwzapalny. Maranta to typowe depurativum, oncostaticum, pancreo- et hepatoprotectivum, neuroprotectivum (środek czyszczący krew, przeciwnowotworowy, ochronny na trzustkę i wątrobę, neuroprotekcyjny).  Dużą zawartość kwasu rozmarynowego zawiera również Mentha spicata L. – mięta kłosowa (mięta zielona), melisa lekarska – Melissa officinalis L., różne gatunki perovska uprawiane w ogrodach, np. Perovskia atriplicifolia Benth., Perovskia artemisioides Boiss., lebiodka pospolita – Origanum vulgare L., szałwia lekarska – Salvia officinalis L., macierzanka cytrynowa – Thymus citriodorus (Pers.) Schreb. Czysty kwas rozmarynowy można zażywać po 200-250 mg dziennie przez 1 miesiąc w każdym kwartale. Z wymienionych ziół świeżych lub suchych, uprzednio zwilżonych lekko spirytusem (dla lepszej ekstrakcji) należy przyrządzać napary 1,5-2% i pić przynajmniej raz dziennie po 120 ml przez 1-2 miesiące w każdym kwartale roku.

Jeżeli w chorobie Hashimoto stwierdza się nadczynność tarczycy (np. w początkach choroby) warto stosować naturalne tyreostatyki, np. liść rozmarynu, ziele karbieńca, ziele melisy, liść szałwii, ziele werbeny.

Objawy choroby Hashimoto efektywnie hamuje i łagodzi przewiercień –  Bupleurum, np. Bupleurum rotundifolium L. – przewiercień okrągłolistny (występuje w Polsce), czy Bupleurum apiculatum Fiv.  (Bułgaria, Rumunia). Przewiercień zawiera trójterpenowe saponiny (saikozydy), aktywne immunologicznie polisacharydy, kumaryny i flawonoidy. Ważne farmakologicznie są saikosaponiny A, B1-4, D, E, F, H. Ziele, korzeń, jak i cała roślina działają silnie uspokajająco. Podnoszą poziomy kortykotropiny i w następstwie kortykosteroidów. Zmniejszają poziom glukozy w osoczu krwi. Rozkurczają mięsnie gładkie. Hamują uwalnianie cytokin prozapalnych. Zmniejszają dolegliwości bólowe. Wpływają żółciopędnie. Pobudzają miesiączkowanie. Dawniej przewiercienie były zalecane w leczeniu chorób układu dokrewnego (szeroko rozumianych), zawrotów głowy na tle zaburzeń krążenia, chorób śledziony, wątroby, jelit ii żołądka, a nawet nowotworów. Dawki surowca wynoszą od 5 do 9 g dziennie. Napar 2-2,5% należy zażywać 2-3 razy dziennie po 120 ml. Nalewkę 1:10 na alkoholu 60% stosować 2 razy dziennie po 3-5 ml w 100 ml wody ciepłej.

Immunosupresyjnie i przeciwzapalnie w chorobie Hashimoto działa także żabieniec pospolity, czyli żabieniec babka wodna – Alisma plantago Linne (=Alisma plantago-aquatica L.), z rodziny Alismataceae. Występuje w wodach stojących i wolno płynących. Rozpowszechniony w naszym kraju. Najcenniejsze jest kłącze z korzeniami, albo cała roslina. Zawiera tetracykliczne trójterpeny (alisole), alkaloidy, leukoantocyjany, flawonoidy (rytyna), skrobię (do 30%) oraz śluzy. Babka wodna działa hipocholesteroolemicznie, hipoglikemicznie, moczopędnie, przeciwobrzękowo, krwiotwórczo, przeciwszkorbutowo i odtruwająco. Hamuje reakcje autoimmunizacyjne. Zapobiega skokom ciśnienia i gwałtownym wahaniom glikemicznym. Silne diureticum. Działa adrenokotrykotropowo. Usuwa stany zapalne jelit, skóry, nerek i wątroby. Zapobiega atonii macicy. Żabieniec stosowany był w dawnej medycynie i ziołolecznictwie w zaburzeniach hormonalnych, cukrzycy, miażdżycy, wodobrzuszu, obrzękach, gnilcu, anemii i stanach zapalanych pęcherza moczowego oraz nerek. Dr med. G. Madaus polecał nalewkę z żabieńca po 20-30 kropli w łyżce wody 2-3 razy dziennie (1:10 na etanoli 45%). Napar 1-2% – 2-3 filiżanki dziennie. Żabieniec to alternatywa dla glikokortykosteroidów i kortykotropiny, stąd poleca się go przy charłactwie przysadkowym (chorobie Simmondsa) i w kacheksji (wyniszczeniu), ponadto w alergiach, uogólnionych stanach zapalnych, niedoczynności kory nadnerczy, chorobie Addisona i stanach zapalnych tarczycy.

Przy zaostrzonym stanie zapalnym tarczycy z objawami duszności pomocny jest gwiazdkowiec sercolistny (=ślazownica, śliża sercolistna) – Sida cordifolia L., pochodzący z Indii, ale roślina inwazyjna w Ameryce Północnej, Australii, Afryce i Nowej Gwinei. Może być uprawiany w Polsce. Należy do rodziny Malvaceae. Korzeń i ziele zawierają alkaloidy (np. efedryna, pseudoefedryna, beta-fenetylamina, ester metylowy metylotryptofanu), kwas fumarowy i fitosterole. Znosi objawy zmęczenia. Rozszerza oskrzela. Ułatwia oddychanie. Zapobiega osłabieniu mięśniowemu. Hamuje nacieczenia zapalne granulocytami i komórkami pomocniczymi T, hamuje uwalnianie IL-2, TNF-alfa i – gamma, podnosi poziom IL-4, IL-5 i IL-10. Blokuje translokację NF-kB z cytoplazmy do jądra komórkowego. Wywiera wpływ antydepresyjny. Podnosi libido, ułatwia uczenie się i zapamiętywanie informacji. Łagodzi objawy kataru siennego i w przebiegu przeziębienia. Doskonały przy zapaleniu zatok i atonii pęcherza moczowego. Działa przeciwastmatycznie. Korzeń, jak i sproszkowane ziele można zażywać po 1 g 3 razy dziennie. Napary 1-1,5% 2-3 razy dziennie po 100-120 ml.

Tripterygium wilfordii Hook.f. – winorośl księcia gromu, z rodzinydławiszowatych – Celastraceae, jest pnączem dorastającym do 10 m długości. Pochodzi z Azji Wschodniej. Używany w ziołolecznictwie ludowym krajów azjatyckich. Zawiera dwuterpeny typu abietanu – tryptolidy, trójterpen pentacykliczny – celastrol, trójterpeny oleanolowe, alkaloidy – 1,6%: wilforina (78,3 mg / 100 g), wilforgina (47,5 mg / 100 g), wilfordyna (26,5 mg / 100 g)
i wilforidyna (4 mg / 100 g. Najwartościowszy surowiec to kora z korzeni, korzeń, ale również efekty przynoszą gałązki – Frondes Tripterygii. Hamuje proliferację komórek, zmniejsza stężenie prozapalnych cytokin, wzbudza apoptozę komórek T-autoreaktywnych. Tinctura Tripterygii 1:10 na 70% etanolu: 30 kropli 3 razy dziennie przez 2 tygodnie, potem raz dziennie, do 3 miesięcy. Decoctum Tripterygii – odwar. 1%, gotowany 20 min. 100 ml 1 raz dz. Świetne zioło w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów i tocznia. Ponadto przy zatrzymaniu miesiączki, zaburzeniach oogenezy/spermatogenezy. Hamuje odczyny zapalne przy chorobie Hashimoto. Tryptolidy zawarte w surowcu zostały opatentowane w zakresie onkologicznym (potencjalne możliwości leczenia czerniaka, raka piersi, mięsaków).

Cannabidiol CBD należy do kannabinoidów i także działa przeciwzapalnie, przeciwdrgawkowo i przeciwlękowo. Wywiera wpływ immunosupresyjny (stąd polecanie przy chorobach autoimmunizacyjnych, w tym przy przewlekłych stanach zapalnych jelit). Działa neuroprotekcyjnie. Wywiera działanie miorelaksujące (stąd zalecany w stwardnieniu rozsianym). Zmniejsza częstość ataków padaczkowych u dzieci (zastosowanie w zespole Lennoxa i Gastauta (LGS), zespole Draveta). Gotowe roztwory CBD w olejach konopnych należy zażywać regularnie, wiele miesięcy.

Kłokoczka południowa – Staphylea pinnata L., to krzew z rodziny kłokoczkowatych – Staphyleaceae. Jest gatunkiem ciepłolubnym; w Polsce osiąga północną granicę zasięgu. Preferuje żyzne lasy liściaste, suche buczyny, grądy. Występuje na Podkarpaciu. Nasiona zawierają 35% białek i 40-49% oleju bogatego w kwas linolowy. Cała roślina zasobna w fitosterole, trójterpeny. Zawiera pochodne kwasu betulinowego. Obfituje w pochodne kwasu hydroksycynamonowego i ursolowego. Na uwagę zasługują aminokwasy (izoleucyna, oksypinnatan, pinnatenina) występujące w liściach i owocach. Lipofilowe wyciągi z kłokoczki hamują objawy chorób autoimmunologicznych. Zawierają naturalne inhibitory cyklooksygenazy prostaglandynowej I i II. Powstrzymują nacieczenia leukocytowe i limfocytowe. Wywiera działanie antyproliferacyjne, przeczyszczające, przeciwrodnikowe, antyoksydacyjne, przeciwalergiczne, antyhistaminowe, przeciwstarzeniowe, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne i antybakteryjne. Posiada też właściwości antynowotworowe. Olej był dawniej stosowany w leczeniu chorób skóry i jako środek rozwalniający. Działanie przeciwrobacze i przeczyszczające mają także owoce i nasiona kłokoczki. Polecam odwar 2-3% z gałązek lub kory po 50 ml 2 razy dziennie, olej z nasion (1/2 łyżeczki 1-2 razy dziennie, intrakt z owoców lub kory 1:10 na 70 % etanolu – 3 ml 2 razy dziennie w łyżce wody.

Wartościowym środkiem w leczeniu choroby Hashimoto jest drzewo pawłownia – Paulownia. Nazwa rodzajowa upamiętnia Annę Pawłowną Romanową (1795–1865) – córkę cesarza Rosji Pawła I Romanowa (1754-1801). Rodzaj Paulownia obejmuje 17 gatunków drzew. Należy do rodziny bignoniowatych –  Bignoniaceae. Paulownie przeprowadzają fotosyntezę typu C-4, podobnie jak trawy i turzyce. Szacuje się, że obszar 1 ha paulowni pochłania
w ciągu roku 1250 ton CO2, przyczyniając się do oczyszczenia tysięcy metrów sześciennych powietrza. Należą do drzew miododajnych (700 kg/ha/rok). Liście  Paulownia tomentosa (Thunberg) Steudel zawierają ok. 22-23% białka, 0,6% fosforu, ok. 2% wapnia, 0,6% żelaza i 0,9% cynku. Surowcem zielarskim są liście, gałązki, kwiaty i owoce – Folium, Frondes, Flos et Fructus Paulowniae, różnych gatunków pawłowni, np. wspomnianej paulowni puszystej, czy też Paulownia catalpifolia T. Gong ex D.Y. Hong (paulownia katalpolistna). Surowce zasobne są w irydoidy, flawonoidy geranylowane, fenolokwasy, trójterpeny, fenyloetanoidy oraz glikozydy kumarynowe. Wodne i alkoholowe wyciągi z kory, gałązek i liści paulowni działają przeciwzapalnie, hipotensyjnie, onkostatycznie, antybakteryjnie, hamują uwalnianie cytokin prozapalnych i histaminy, powstrzymują nadaktywność limfocytów T. Wykazano właściwości antywirusowe, przeciwbólowe i neuroprotekcyjne. Napar z liści paulowni 1-2% należy przyjmować 2-3 razy dziennie po 120 ml. Pomocna jest również nalewka 1:10 (na alkoholu 70%, zażywana 2 razy dziennie po 3-5 ml) z wymienionych surowców oraz odwar 2% z gałązek i kory, gotowany 20 minut, a zażywany po 100-120 ml.

Podobne, ale nieco słabsze właściwości lecznicze posiadają surmie, czyli katalpy, np. surmia zwyczajna – Catalpa bignonioides Walter (= Catalpa syringaefolia Sims., Catalpa cordifolia Moench), surmia jajolistna – Catalpa ovata G. Don.

W leczeniu choroby Hashimoto przydatne są także zioła zasobne w saponiny sterydowe, np. juka – Yucca faxoniana, Yucca filamentosa, agawa – Agave americana, Cyanotis arachnoides. Zmiany zanikowe i zwyrodnieniowe tarczycy hamują również grubosz jajowaty – Crassula ovata, perukowiec – Cotinus coggygria, traganek – Astragalus membranaceus, bniec biały – Melandrium album, olej dyniowy (1 łyżka 2-3 razy dziennie), znamiona kukurydzy – Stigma Maydis (Zea mays), żyworóska – Kalanchoe pinnata. Z wymienionych ziół przygotowywane są napary, wodne maceraty na zimno (gruboszowate, agawa), nalewki. Preparaty należy przyjmować regularnie, dłuższy czas.