Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae

Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae (ang. Chamomile; niem. Kamille; franc. Camomille allemande, Matricaire; ital. Camomilla) zbierane z rumianku pospolitego – Matricaria chamomilla L., z rodziny złożonych Compositae = Asteraceae.  Zgodnie z Pharmacopoea Helvetica VI kwiat rumianku powinien zawierać nie mniej niż 0,5% olejku eterycznego. Popiołu nie więcej niż 15%. Dawki jednorazowe do naparów: 2 g. Wg Farmakopei Polskiej VI kwiat rumianku (koszyczek – Anthodium) powinien zawierać nie mniej niż 0,4% olejku eterycznego. Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%. Popiołu nie więcej niż 12%. Koszyczków bez kwiatów nie więcej niż 10%; koszyczków o niewłaściwym zabarwieniu nie więcej niż 5%. Zanieczyszczeń mineralnych nie więcej niż 0,5%. Działanie oficjalne wg FP VI: przeciwskurczowe, łagodnie przeciwzapalne, zewnętrznie – ułatwiające gojenie. Dawki doustne zwykle stosowane w naparach: jednorazowe 3 g, dobowe 9 g. Zewnętrznie napary 3-10%.

Składnikami czynnymi rumianku pospolitego są: olejek eteryczny (0,24-1,9%), flawonoidy (m.in. apigenina, rutyna, apiina, apigetryna = apigeniny-7-D-glukozyd, luteolina, apigeniny—7-acetyloglukozyd, apiina = apigenino-7-apiozyloglukozyd, rutyna, kwercymerytryna = kwercetyny-7-D-glukozyd),  kumaryny (7-hydroksykumaryna = umbeliferon, herniaryna); proazuleny (matrycyna, matricarin), cholina, kwasy fenolowe (np. kwas salicylowy). Olejek zawiera bisabolol (do 50%) i chamazulen (do 15%), farnezen – farnesene. Prawdziwy i pełnowartościowy olejek rumiankowy jest zielonkawo-niebieski lub niebieski. W handlu są dostępne tanie olejki rumiankowe pozbawione azulenów (bezbarwne lub żółtawe, czasem zielonkawe). Bisabolol z olejku rumiankowego jest cennym składnikiem wielu kosmetyków; nadaje im właściwości przeciwzapalne i przeciwświądowe oraz odkażające. W użyciu jest także bisabolol syntetyczny, znacznie tańszy od tego naturalnego.

Niektóre osoby wykazują uczulenie na olejki rumiankowe i tym samym są uczulone na preparaty z rumianku (zaczerwienienie, pokrzywka, świąd, pieczenie, krostki).

W nomenklaturze angielskiej: German chamomile pochodzi z gatunku Matricaria chamomilla L. –  rumianek pospolity, natomiast Roman chamomile pochodzi z gatunku Anthemis nibilis L. – rumian szlachetny = rumianek rzymski. Rumian szlachetny, czyli rzymski daje olejek eteryczny barwy purpurowej, żółtawej, rzadziej niebieskiej – Oleum Chamomillae romanae = Oleum Anthemidis. Koszyczek rumianu szlachetnego zawiera do 2,4% olejku lotnego, bogatego tiglic acids = kwas tyglinowy i jego estry (butylowe, izomaylowe), estry kwasu izomasłowego, metakrylowego i angelikowego (andżelikowego) = angelic acid, pinen, farnezol = farnesol, chamazulen, nerolidol, l-trans-pinokarweol, l-trans-pinokarwon, 1,8-cineol (cyneol). Olejek rumianku rzymskiego zawiera mniej azulenów niż olejek rumianku pospolitego. Odmiany o pełnych kwiatach i olejek z zielonych częsci rośliny zawierają znikome ilości azulenów (wtedy brak barwy niebieskiej olejku). Surowiec posiada też gorzkie laktony seskwiterpenowe (hamujące podziały komórek) – garmakranolidy, flawonoidy, kumaryny, kwas kawowy, trójterpeny, poliacetyleny, cholinę, fitosterole (sitosterol). Napar z rumianku (płukanki) rzymskiego nadaje złocisty kolor włosom jasnym i zapobiega ich wysychaniu. Przemywanie skóry naparem z rumianku rzymskiego działa antyseptyczne i łagodząco na podrażnienia. Nadaje się również do okładów na oczy zmęczone i zapalnie zmienione.

Surowce z obu gatunków mają podobne właściwości lecznicze, przy czym rumianek pospolity działa silniej przeciwzapalnie i przeciwhistaminowo niż rumianek rzymski.

Przetwory z rumianku rzymskiego pobudzają mocniej wydzielanie soku żołądkowego, jelitowego i żółci niż preparaty z rumianku pospolitego. Rumianek pospolity wydaje się działać silniej rozkurczowo i uspokajająco niż rumianek rzymski. Oba wpływają też moczopędnie i lekko napotnie. Laktony seskwiterpenowe rumianku rzymskiego hamują rozrost komórek rakowych (antitumor) in vitro.

Olejki rumiankowe, ekstrakty z rumianku są składnikiem wielu nalewek i likierów ziołowych. Ekstrakty rumiankowe są składnikiem sporej ilości kosmetyków do pielęgnowania skóry trądzikowej, uczuleniowej, podrażnionej i cery zmęczonej.

Generalnie rumianek jest bardzo popularnym środkiem ziołowym o działaniu uspokajającym, przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (przeciwhistaminowym, antyanafilaktycznym) i rozkurczowym. Stosowany doustnie i zewnętrznie, do płukanek, okładów, irygacji, lewatyw. W aptekach i sklepach zielarskich są dostępne płynne wyciągi  z rumianku (Azulan, Azucalen – dodatkowo nagietek), maście i kremy rumiankowe. W drogeriach szwajcarskich dostępne są: nalewka i wyciąg gęsty z rumianku, ponadto maść rumiankowa, żel rumiankowy oraz rozmaite krople złożone z wyciągiem rumiankowym. Napar z rumianku leczy zaburzenia trawienne, stany zapalne przewodu pokarmowego, łagodzi objawy nerwicy żołądka i jelit. Zapobiega chorobie lokomocyjnej. Podany dzieciom ułatwia zasypianie. Dla dzieci można sporządzać także napar rumiankowy na mleku z dodatkiem miodu.

Prawdziwy (błękitny) olejek eteryczny rumiankowy widziałem w Szwajcarii, Bułgarii, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Belgii, Holandii, ale ma niezmiernie wysoką cenę. Pod wpływem światła i tlenu brunatnieje lub zielenieje.Azuleny nabierają barwę szafirową lub niebieską pod wpływem wysokiej temperatury, podczas destylacji i powstają z bezbarwnych proazulenów. Zastosowany na skórę (po rozcieńczeniu podłożem maściowym lub olejem roślinnym) działa antyseptycznie (hamuje rozwój Candida albicans i Staphylococcus aureus), przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. Doskonale łagodzi objawy wyprysków, trądziku i łuszczycy. Wymieszany ze spirytusem i wcierany we włosy hamuje odczyny autoimmunologiczne w obrębie cebulek, powstrzymując wypadanie włosów. Olejek rumiankowy podany doustnie działa uspokajająco i przeciwlękowo (3-4 krople 1-3 razy dziennie). Zastosowany na skórę chroni przed promieniami UV.

Mocną nalewkę z kwiatu lub całego ziela rumianku – Tinctura Chamomillae 1:1 można zażywać doustnie w dawce 2 ml 2-3 razy dziennie. Do użytku zewnętrznego nalewkę i wyciąg gęsty należy rozcieńczyć wodą mineralną lub przegotowaną. Polecam także wyciągi alkoholowe ze świeżych surowców, uprzednio rozdrobnionych.
Napar – Infusum Chamomillae sporządzony z 1 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody przyjmować doustnie w ciągu dnia w trzech porcjach. Dobre sa także lekkie napary ze świeżych lub suchych kwiatów rumianku pite szklankami w ciągu dnia. Przy nieżycie przewodu pokarmowego zalecany jest napar (a nie nalewka), w małych dawkach, ale często, np. 50-100 ml co 2 godziny.