Czworolist (Herb-Paris) – Paris jako dermaticum i onkostaticum.

Rodzaj czworolist – Paris (syn. Daiswa) obejmuje ok. 20 gatunków roślin kłączowych, występujących w Europie i Azji. Zaliczany do rodziny liliowatych – Liliaceae (lub trójlistowatych – Trilliaceae). Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, cieniolubne, np. czworolist japoński – Paris japonica Franchet (=Kinugasa japonica (Franchet & Savatier) Tatewaki & Suto), czworolist wielkolistny – Paris polyphylla Smith (= Daiswa polyphylla (Smith) Rafinesque), czworolist lancetowaty – Paris lanceolata Hayata as by Li.

Czworolist wielkolistny uznawany jest w fitoterapii azjatyckiej za lek przeciwzapalny, przeciwpasożytniczy i nasercowy.

Czworolist pospolity; Krosno, Swarzędz, 2007, 2008 r.

W oficjalnej medycynie europejskiej  oraz w medycynie ludowej używano czworolist pospolity = jednojagoda czterolistna = wilczy pieprz – Paris quadrifolia Linne (niem./szwajc. Einbeere, Vierblättrige Eibere; fr. Parisette a quatre feuilles; ital. Uva di volpe, Erba crociola; retorom. Parisetta quadra). Czworolist w Polsce jest częsty w lasach liściastych i mieszanych, na niżu i w górach. Preferuje gleby żyzne, próchniczne o wysokim poziomie wód gruntowych. W Szwajcarii czworolist jest rośliną pospolitą. Kwitnie od kwietnia do maja, czasem do czerwca. Dorasta do 15-30 cm wys. Cecha wyróżniająca jest pęd z jednym okółkiem liści; liście w liczbie zwykle 4, jajowate lub eliptycznie lancetowate. Wydaje 1 kwiat 4-krotny, barwy żółtawozielonej; pręcików 8; okwiat zewn. o 4 działkach równowąskonitkowatych. Owocem jest jagoda, niebieskawoczarna. Kłącze długi, czołgające się, w smaku słodkie, podobnie jak jagoda. Czworolist nadaje się do uprawy w ogrodach, w miejscach cienistych i wilgotnych, pod drzewami.  Roślina wieloletnia.

W starych lekospisach czworolist widniał pod nazwami: niem. Pariskraut, Wolfsbeere, Einbeere, łac. Radix (Rhizoma), Herba und Baccae Paridis, Solani quadrifolii, Ulvae versae seu vulpinae. Surowcem zielarskim jest kłącze (mylnie określane korzeniem), ziele jak i sam owoc – Rhizoma, Herba, Fructus Paridis.

Czworolist jest rośliną silną w działaniu, wymagająca ostrożnego i precyzyjnego dawkowania przy używaniu wewnętrznym. Jest ziołem przeznaczonym do używania dla wytrawnych fitoterapeutów. Czworolist przedawkowany wywołuje ciężkie uszkodzenie serca, wątroby i nerek. Objawami zatrucia czworolistem są: uczucie pieczenia w gardle, nudności z obfitymi wymiotami, biegunka, częstomocz, krwiomocz, podrażnienie i przekrwienie jelit oraz nerek, hemoliza krwi, rozszerzenie źrenic, spadek ciśnienia krwi, wzrost napięcia mięśnia sercowego lub efekt depresyjny na mięsień sercowy, porażenia, niedowłady, brak czucia powierzchniowego, niekiedy drgawki, halucynacje i odurzenie psychiczne. Śmierć następuje wskutek hemolizy, uszkodzenia nerek i ustania pracy serca. W wątrobie i nerkach stwierdza się nacieczenia tłuszczowe, wybroczyny krwi, wysięki.

Składniki aktywne: saponiny sterydowe i trójterpeny (diosgenina, jamogenina, sarsasapogenina, parylina, parystyfnina, parydyna, pennogenina), skrobia, pektyny, asparagina, flawonoidy. Saponiny czworolistów działają cytotoksycznie i przeciwnowotworowo. Doświadczalnie (prace z 2009 r.) na zwierzętach potwierdzono, że saponiny Paris indukują apoptozę komórek nowotworowych, np. raka jajnika, adenocarcinoma. Hamują też przerzuty nowotworów. Naukowo potwierdzono również właściwości przeciwpasożytnicze czworolistu wielkolistnego (2010 r.).

Działanie farmakologiczne przy wewnętrznym zastosowaniu: wykrztuśne, żółciopędne, przeciwzapalne, mukolityczne, rozkurczowe, uspokajające, moczopędne, “czyszczące krew”, antybakteryjne, fungistatyczne, pierwotniakobójcze, toksyczne wobec bezkręgowców pasożytniczych (obleńce, płazińce), przeciwwirusowe, onkostatyczne, hipotensyjne, przeciwcukrzycowe, rozwalniające, przeciwreumatyczne, przeciwalergiczne, hamujące reakcje autoagresji immunologicznej, przeciwłuszczycowe. Hamuje odruch kaszlu, choć jednocześnie działa wykrztuśnie.

Działanie farmakologiczne przy zastosowaniu zewnętrznym (przemywanie skóry, opłukiwanie, okłady): przeciwzapalne, odkażające, zmiękczające, rozjaśniające cerę, przeciwtrądzikowe, antyalergiczne, przeciwświądowe, przeciwłuszczycowe (Antipsoriaticum), przeciwtrądzikowe (Antiacneticum), nowotwory skóry; trudno gojące się rany, oparzenia, odleżyny, odparzenia, odmrożenia.

Wskazania zewnętrzne: bakteryjne, wirusowe, grzybowe choroby skóry, ropne schorzenia skóry (np. czyraki), zapalenie mieszków włosowych, łuszczyca, toczeń, trądzik różowaty i bakteryjny, trądzik kosmetyczny, zmiany cukrzycowe skóry, łupież, wypadanie włosów na tle autoimmunologicznym, wypryski, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, ukąszenia skóry przez owady i pajęczaki, choroby roztoczowe skóry.

W kosmetykach: jako środek antyseptyczny, oczyszczający pory, zmiękczający, wybielający, przeciwzapalny.

W polskiej medycynie ludowej w leczeniu ropni skórnych, niestówki (głęboki ropień dochodzący do kości, umiejscowiony zwykle na palcu lub pięcie ( D. Tylkowa 1989 r.).

Preparaty i dawkowanie.

Napar czworolistowy – Infusum Paridis 5% (5 g surowca /ziele lub kłącza/ rozdrobnionego na 100 ml wrzącej wody, odstawić na 40 minut, przecedzić): 4 razy dziennie po 1 łyżce (15 ml) naparu. Ponadto do okładów i przemywania schorzałych miejsc, płukania włosów. Przy kandydozie i kryptokokkozie przewodu pokarmowego przed jedzeniem.

Uwaga! Dawniej używano wyższych dawek. Osobiście odradzam zwiększać dawkowanie.

Nalewka czworolistowa – Tinctura Paridis: 1 część surowca rozdrobnionego (ziele lub kłącze) zalać 5 częściami alkoholu 50-60%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 30 kropli. Zewnętrznie do przemywania i okładania zmian skórnych, w tym również nowotworowych.

Syrop czworolistowy – Sirupus Paridis na nieżyty układu oddechowego i chroniczną chrypkę: przygotować 100 ml naparu; dodać do tego naparu 10 ml nalewki czworolistowej i 100 ml miodu. Zażywać po 1 łyżeczce 3-4 razy dziennie.

Maść przeciwrakowa – Unguentum Antitumorum:
Świeże ziele z kłączem czworolistu 12,5 g
Świeże ziele z kłączem glistnika jaskółczego ziela 12,5 g
Owoc jemioły świeży lub mrożony 12,5 g
Świeże ziele barwinka 12,5 g
Surowce rozdrobnić blenderem na papkę z dodatkiem mieszaniny oleju lnianego i tranu (1:1). Olej dodawać stopniowo w czasie miksowania surowców. Po uzyskaniu jednolitej masy zamknąć w słoiczku i przechowywać w lodówce lub część zamrozić. Można dodać 15 g kwasu galusowego lub ferulowego (ferulic, gallic acid) dla wzmocnienia działania. Zmiany rakowe przemywać nalewką nagietkową, a potem pokrywać uzyskaną maścią, najlepiej pod gazę, w opatrunku. Opatrunek zmieniać 3 razy dziennie. Leczy również oporne zmiany łuszczycowe, szczególnie z dodatkiem kwasu galusowego.

Preparatów czworolistowych doustnych nie podawać dzieciom, kobietom karmiącym i w ciąży.

Czworolist pospolity w dawnej medycynie oficjalnej. Już w XIX wieku wiedziano, że roślina zawiera saponiny (np. parydynę) o analogicznym działaniu jak smilacyna zawarta w Smilax (Sarsaparilla). Została opisana przez dra Fr. Oesterlen’a(1861 r.) i prof.  G.C. Wittstein’a (1883 r.).  Kłącze czworolistu było używane w dużych dawkach jako lek wymiotny i przeczyszczający. Ziele czworolistu stosowano w leczeniu kokluszu, a zewnętrznie jako środek przeciwzapalny, w leczeniu nowotworów, owrzodzeń. Owoc czworolistu uznano za lek uspokajający, narkotyczny i polecano w terapii konwulsji oraz epilepsji.

Czworolist wielkolistny – Paris polyphylla Smith jest lekiem tradycyjnej medycyny chińskiej (hua chong lou) o działaniu przeciwbólowym, odpędzającym ciepło (przeciwzapalnym), narkotycznym, przeciwkaszlowym, rozkurczowym (przeciwskurczowym) i przeczyszczającym. Czworolist stosowano w leczeniu ukąszeń przez węże jadowite. Wskazaniami do stosowania czworolistu wielkolistnego są: zapalenie gruczołów limfatycznych (zołzy), czyraki, owrzodzenia, zapalenie ślepej kiszki, zapalenie piersi, zapalenie mózgu, błonica, obrzęki, ból gardła, nieżyt oskrzeli, nowotwory (np. rak piersi), choroby pasożytnicze (np. leishmanioza). Surowcem jest ziele i kłącze. Dawki doustne w medycynie chińskiej dla surowców 4,5-9 g dziennie, w odwarze. Zewnętrznie stosowane w postaci papki sporządzonej ze zmielonego surowca wymieszanego z wodą lub z octem.