Olej z oliwek – Oleum Olivae jak lek, pokarm i kosmetyk

Oliwka uprawna, czyli drzewo oliwne – Olea europaea Linne, z rodziny oliwkowatych – Oleaceae jest uprawiana w rejonie Morza Śródziemnego. Głównymi producentami oleju z oliwek są (90% światowej produkcji): Włochy, Hiszpania, Grecja, Francja i Tunezja. Uprawy drzewek oliwnych są także w Australii, w Afryce Południowej i w Kalifornii. Olej z oliwek – Oleum Olivae (Olivenöl, Olive Oil, Huile d’olive, Olio di oliva), czyli oliwa z oliwek, olej oliwkowy zawsze był uznawany za lek i figurował w większości lekospisów. Otrzymywany jest z owoców (oliwki). Owocnia oliwek dostarcza 30-60% tłuszczu, a pestki oliwek 25-32% tłuszczu. Do celów leczniczych wg większości farmakopei używa się olej z owocni, tłoczony mechanicznie, który jest określany nazwą Oleum Virgineum. Jest to najbardziej cenny olej oliwkowy i oczywiście najdroższy.

Olej z oliwek mętny, zielonkawy, zawierający nieco chlorofilu i inne składniki balastowe, ma większą wartość odżywczą i leczniczą niż olej filtrowany i oczyszczony. Olej z całych owoców, bez usuwania pestek jest mniej przydatny dla lecznictwa, ale z powodzeniem nadaje się do celów spożywczych. Wytłoki można wyciskać powtórnie, ale wówczas dostarczają gorsze gatunki oleju. Na skalę przemysłową stosuje się również ekstrakcję oliwy z wytłoków za pomocą organicznych rozpuszczalników. Olej taki jest następnie pozbawiany rozpuszczalnika, oczyszczany i klarowany. Taki olej też jest w sprzedaży, ale znacznie ustępuje jakością i właściwościami oliwie otrzymanej przez mechaniczne wyciskanie. Tłoczenie oleju z oliwek odbywa się na zimno lub gorąco. Olej tłoczony na zimno jest bogaty w cenne witaminy i mało zmieniony chemicznie, przez co znacznie cenniejszy.

Pharmacopoeia European 5 wyróżnia dwie oliwy: Oleum Olivae virginale (przez tłoczenie na zimno z owocni) i Oleum Olivae raffinatum (rafinowany, z dodatkiem antyoksydantów

Oliwa to ciecz klarowna, żółta lub zielonkawa, o ciężarze właściwym 0,915-0,918 (wg Pharm. Helvetica VI 0,906-0,915), liczbie zmydlania 187-196, liczbie jodowej 80-88.

Zgodnie z Pharmacopoea Helvetica VI, Oleum Olivae zawiera przynajmniej 0,3% skwalenu (squalen) C30H50 o m.cz. 410,7, współczynnik załamania 1,460-1,464; liczba kwasowa 2,5 (5 g), liczba zmydlenia 190-194; liczba jodowa 78-90; liczba nadtlenkowa najwyżej 2,5.

Oliwa z oliwek zawiera 65-85% kwasu olejowego (= kwasu oleinowego) i do 15% kwasu linolowego, ponadto kwas palmitynowy, stearynowy i mirystynowy. Oliwa zawiera fitosterole i ich estry, tokoferole (witamina E), estry woskowe, alkohole trójterpenowe (erytrodiol, uvaol) barwniki lipofilne. Kwas oleinowy (olejowy) jest nienasyconym kwasem tłuszczowym CH3-(CH2)7-CH=CH-(CH2)7-COOH. Czysty kwas olejowy nie posiada zapachu, jest cieczą, krzepnie w temp. 14 stopni. W margarynach podlega redukcji wodorem w obecności katalizatorów, przekształcając się w kwas stearynowy (kwas tłuszczowy nasycony).

Oliwa podawana doustnie w dawce 200 g dziennie działa żółciopędnie i żółciotwórczo, powleka ściany przewodu pokarmowego, zmniejsza ilość wydzielanego kwasu solnego w żołądku, rozwalnia.

Oliwa jest źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych i fitosteroli. Zmniejsza stany zapalne, zapobiega zastojom żółci i powstawaniu kamicy żółciowej. Zmniejsza wzdęcia, przyspiesza gojenie wrzodów żołądka. Dawniej w lecznictwie stosowano oliwę w leczeniu i profilaktyce zastojów żółci, kamicy żółciowej, choroby wrzodowej, nieżytów jelit, bębnicy, zaparcia; jako sodek odtruwający. Zewnętrznie, szczególnie zielona i mętna oliwa z oliwek leczy rany, oparzenia, zapobiega suchości skóry, suchemu zapaleniu skóry, łagodzi objawy łuszczycy i paradoksalnie łagodzi objawy trądziku, choć ten często jest na podłożu łojotoku. Oliwa spożywana doustnie i stosowana na skórę jednocześnie zmniejsza rogowacenie naskórka i gruczołów łojowych, zapobiega powstawaniu niedrożności mieszków włosowych, rozmiękcza skórę, natłuszcza ją i odżywia, przywraca prawidłowy i pożądany skład łoju. U niektórych pacjentów łagodzi objawy łupieżu i łuszczycy, łuszczycowego zapalenia skóry. Oliwa nadaje się do pielęgnowania skóry wrażliwej, suchej, wrażliwej na wiatr i mróz. Polecana jest do smarowania skóry osób starszych, niemowląt i dzieci, przy nadwrażliwości na kremy i balsamy z podłożami syntetycznymi oraz niepożądanymi dodatkami.

Oliwa zażywana regularnie zmniejsza objawy rozmaitych alergii, podnosi odporność organizmu na infekcje, zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, hamuje rozwój miażdżycy, działa przeciwcukrzycowo, pobudza regenerację tkanki nabłonkowej. Korzystnie działa u chorych na przerost gruczołu krokowego. Oliwa surowa pomaga w leczeniu wyprysków, atopowego zapalenia skóry, a w ciepłych okładach i po wymieszaniu z tranem 1:1 również ropni. Wymieszana z tranem doskonale leczy trudno gojące się rany i oparzenia, odmrożenia, odparzenia.

Kąpiele oliwne dla włosów są polecane w łuszczycy owłosionej skóry głowy, przy wypadaniu, suchości i łamliwości włosów, ponadto przy rozdwajaniu końców włosów. Oliwa wymieszana z tranem 1:1 to cenna odżywka i czynnik regenerujący dla skóry i włosów, szczególnie uszkodzonych różnymi zabiegami i po zatruciach.

Oliwa to również przyprawa, dopełnienie wielu potraw. Właściwości przyprawowe mają oczywiście nie oliwy rafinowane, lecz oliwy uzyskane metodami tradycyjnymi.

W kosmetykach naturalnych i w niektórych lekach olej z oliwek jest podłożem, nośnikiem (rozpuszczalnikiem) dla wielu składników lipofilnych, ponadto elementem natłuszczającym i ochronnym dla skóry.

Gałązka drzewa oliwnego Olea europaea L.; Lerici, Włochy lipiec 2009 r.

Oleinian sodu (Natrium oleinicum) to lek, który stosowano przy niedoborze i zastojach żółci, w dawce 3-8 g. Był syntetyczną alternatywą dla oliwy z oliwek.

Należy pamiętać, że oliwa spożywana przy kamicy może spowodować przemieszczenie kamienia żółciowego i jego zastój, co spowoduje kolkę żółciową. Olej oliwkowy nie powoduje rozpad dużych kamieni żółciowych. Może powodować jedynie przepchnięcie piasku i drobnych złogów z układu żółciowego poprzez zwiększenie strumienia żółci. Zapobiega zastojom i zlepianiu się drobnych kamyczków i piasku. Ponadto przez zmianę składu jakościowego żółci (jako czynnik lipotropowy, obniżający poziom cholesterolu, dostarczający kwasy tłuszczowe nienasycone) może zmniejszać ryzyko  i tym samym proces konglomeracji (agregacji) strątów żółci.

Teraz podam opinię Komisji E na temat oliwy jako leku:

Komisja E, monografia nr 178 z 21 września 1991 r.: w kamicy żółciowej lecznicze stosowanie oliwy nie może być aprobowane ze względu na możliwość wystąpienia kolki. Skuteczność w innych sugerowanych zakresach stosowania nie jest udowodniona, dlatego też lecznicze stosowanie oleju oliwkowego nie powinno być zalecane. Oliwa ma działanie cholecystokinetyczne.