Ziele macierzanki – Herba Serpylli w praktycznej fitoterapii

Macierzankę piaskową Thymus serpyllum Linne wspominałem wiele razy, ale nie poświęciłem jej odrębnego opisu. Występuje dziko w naturze, głównie na niżu, w słonecznych miejscach (zbocza, skarpy), przy lasach sosnowych. Przy roztarciu ładnie pachnie tymiankiem. Surowiec dostępny w sklepach zielarskich. W Polsce mamy jeszcze macierzankę zwyczajną – Thymus pulegioides L., o podobnych właściwościach leczniczych.

Ziele macierzanki (ang. Wild Thyme) – Herba serpylli zostało wpisane do Farmakopei Polskiej III. Surowcem są ulistnione pędy macierzanki piaskowej – Thymus serpyllum Linne (Labiatae) oraz jej podgatunków i odmian. Surowiec powinien zawierać przynajmniej 0,4% olejku eterycznego. Popiołu nie więcej niż 10%. Wilgoci nie więcej niż 11%. Grubsze łodygi należy odrzucić. Przechowywać w szczelnych pojemnikach i z dala od światła.

Macierzanka – Wild Thyme nie została pominięta przez najnowszą Farmakopeę Brytyjską – British Pharmacopoeia z 2009 r., wg której ziele powinno zawierać nie mniej niż 0,3% (minimum 3 ml/kg) olejku eterycznego. Popiół max 10%; strata masy po suszeniu max 10% (próbka 1 g suszona 105 stopni C, 2 h).

Herba Serpylli, niem. Quendel, fr. Sepolet, ital. Serpillo zbierane w czasie kwitnienia z gatunku Thymus serpyllum L. z rodziny wargowych – Labiatae, jest w Pharmacopoea Helvetica VI. Ziele powinno zawierać nie mniej niż 0,2 Vol/Gew% (procent objętościowy) olejku eterycznego, w którym dominują karwakrol i tymol (C10H14O o m.cz. 150,2); popiół najwyżej 9% (próbka 1 g). Dawka jednorazowa do naparzenia 2 g. Wchodzi w skład Species pectorales farmakopealnych. Pharm. Helvetica III z 1893 r. i IV z 1907 r. obok ziela macierzanki wymieniają jeszcze spirytus macierzankowy – Spiritus Serpylli (Quendelgeist, Espirit de serpolet, Spiritio di serpillo), do wcierania.

Quendelkraut, czyli Serpylli Herba jest w Farmakopei Europejskiej 5. Zawartość olejku w zielu waha się w szerokich granicach i wynosi od 0,1 do 0,6%, przy czym PhEur. wymaga przynajmniej 3 ml x kg-1, w którym dominują karwakrol (5-33%) i tymol (1-4%), ponadto cytral, linalol, octan linalylu, borneol, 1,8-cyneol, geraniol). Flawonoidy są reprezentowane przez luteolinę, apigeninę i glikozydy skutellareiny. Trójterpeny wywodzą się z kwasu ursolowego i oleanolowego. W zielu występuje kwas rozmarynowy 5-7%. Wyciągi z macierzanki działają przeciwdrobnoustrojowo, rozkurczowo, wykrztuśnie, przeciwświądowo, stymulują trawienie i wydzielanie żółci. Oficjalnie jest zalecany w leczeniu nieżytów układu oddechowego. Wchodzi w skład złożonych nalewek, syropów, mieszanek ziołowych, cukierków i pastylek do ssania (na gardło).

Olejek macierzankowy – Oleum Serpylli jest dostępny w handlu i można go zażywać doustnie w dawce 3-5 kropli kilka razy dziennie przy kaszlu, zapaleniu zatok, katarze, przeziębieniu, zaburzeniach wydzielania żółci, chorobach pasożytniczych przewodu pokarmowego. Wcierany w skórę (stopy, okolica krzyżowa, kark, kolana itd.) działa rozgrzewająco. Hamuje rozwój bakterii i grzybów, ponadto pierwotniaków. Podawany na czczo w wysokich dawkach pomaga w zwalczaniu obleńców pasożytniczych. Dr J. Lypa (1933 r.) zaleca wyciąg z Thymus serpyllum przez 5-6 dni w dawce 0,2-1 g jako środek do zwalczania pasożytów obłych.

Macierzanka ma podobne działanie jak cząber Satureja i tymianek – Thymus. Doustnie stosuje się napar 10% kilka razy dziennie, można dodać miód lub sok malinowy, np. przy gorączce, grypie, przeziębieniu, kaszlu. Jest to zioło bezpieczne w stosowaniu. Listki macierzanki stanowią również dobrą przyprawę do pizzy, carpatio, serów, sałatek, rosołu, sosów, mięsa, ryb, makaronów. Duża wartość przyprawową ma także olej z oliwek, w którym macerowano świeże ziele macierzanki. Wyciąg olejowy, najlepiej na oleju z oliwek, ze świeżego ziela macierzanki lub z dodatkiem olejku eterycznego macierzankowego działa żółciopędnie i reguluje wypróżnienia, lepiej niż czysta oliwa a oliwek. 1 część świeżego ziela skropić spirytusem i zalać 1 lub 2 częściami ciepłego oleju, macerować 7 dni, przefiltrować (lub pozostawić przez filtracji). Zażywać 1 raz dziennie po 1-2 łyżki dla oczyszczenia wątroby i dróg żółciowych oraz przy zaparciach. Olejek eteryczny macierzankowy w ilości 3-6 ml na 1 l oleju, wymieszać, zażywać po 1-2 łyżki na czczo przy kandydozie (Candida) przewodu pokarmowego, zaparciach i dla zapobiegania zastojowi żółci w układzie żółciowym. Ponadto do pielęgnowania skóry (jak balsam) słabo ukrwionej, suchej, ze świądem, ze zmianami ropnymi i podatnej na infekcje grzybowe oraz roztoczowe.

W handlu są dostępne kosmetyki zawierające wyciąg z macierzanki, polecane dla cery trądzikowej i z krostkami bakteryjnymi. Są także kosmetyki macierzankowe do kąpieli (sole, olejki, płyny, peelingi, żele) o działaniu odprężającym, pobudzającym krążenie krwi i rozgrzewającym (takie spotkałem we Włoszech). Podobny profil działania mają: rozmaryn – Rosmarinus, lebiodka – Origanum = Oregano, tymianek Thymus, cząber – Satureja.

Ziele macierzanki zostało opisane przez Komisję E w monografii nr 193 z 15 X 1987 r. (sprostowanie nr 50 z 13 III 1990 r.). Komisja E podała dawki dobowe 4-6 g surowca; przetwory odpowiednio. Interakcje nieznane. Zakres stosowania: nieżyty górnych dróg oddechowych. Działanie przeciwdrobnoustrojowe i rozkurczające. Macierzanka został pozytywnie zaopiniowana przez Komisję E.

Ze swojej strony polecam dobrą mieszankę ziołową z macierzanką:

Rp.
Ziele macierzanki 2 części
Ziele hyzopu lub ziele cząbru 1 cz.
Pączki topoli lub pączki sosny 1 cz.
Korzeń mydlnicy 1 cz.
Kora wierzby lub ziele (kwiat) wiązówki 1 cz.
Korzeń omanu lub korzeń arcydzięgla 1 cz.
Owoc anyżu (może być anyż gwiazdkowy) lub liść eukaliptusa 1 cz.

Zioła rozdrobnić i wymieszać. 1 łyżkę mieszanki na 1 szklankę wody doprowadzić do wrzenia, lekko zagotować, odstawić na 30 minut, przecedzić. Dodać 2 łyżki rumu, miód. Pić po 1 szklance 3-4 razy dziennie przy grypie, przeziębieniu, osłabieniu, zapaleniu oskrzeli i zatok.