W 1919 roku Harry Steenbock (1886-1967), profesor biochemii University of Wisconsin-Madison, wykazał u szczurów ustępowanie awitaminozy A (objawów braku witaminy A w organizmie) pod wpływem lipofilnych barwników roślinnych – karotenoidów. Harry Steenbock odkrył również proces przekształcania prowitamin D do witaminy D pod wpływem promieni UV, co zostało wykorzystane w przemyśle spożywczym (naświetlanie pożywienia) oraz w medycynie (naświetlanie skóry) do profilaktyki krzywicy. W 1930 r. Thomas Moore wykazał, że zawartość witaminy A w wątrobie szczurów, trzymanych na diecie wolnej od wit. A, wzrasta gwałtownie po dodaniu karotenu do diety. Świadczyło to o zdolności organizmu do wytwarzania witaminy A z karotenów.
Karotenoidy są prowitaminami witaminy A.Należą do tetreterpenów (40 C w cząsteczce). Beta-caroten jest dwukrotnie aktywniejszy od alfa- i gamma-karotenu jako prowitamina. W błonie śluzowej jelita cienkiego ulegają enzymatycznemu przekształceniu do retinalu, który jest redukowany do retinolu. Procesowi sprzyja obecność żółci, tłuszczów i białek. Enzym 15,15’-dioksygenaza beta-karotenowa katalizuje oksydatywny rozpad karotenów. 1 mol beta-carotenu ulega rozpadowi d dwóch cząsteczek retinalu, a ten w wyniku redukcji ulega przemianie do dwóch cząsteczek retinolu. Przeciwnowotworowe właściwości karotenów dotyczą skóry i polegają na pochłanianiu promieni UV. Karoteny gromadzą się bowiem w skórze i absorbują to mutagenne i onkogenne promieniowanie. Również kosmetyki zawierające karoteny i wyciągi z roślin karotenoidowych (np. olejowe z marchwi) zabezpieczają skórę przed szkodliwym wpływem promieni UV (fotoprotektory).
6 ug beta-karotenu odpowiada 1 ug witaminy A, czyli retinolu. 1 jednostka międzynarodowa (j.m.) witaminy A jest równa 0,333 ug retinolu lub 0,333 ug 11-trans-retinalu, albo 0,666 ug czystego beta-karotenu. Prawidłowe wchłanianie karotenoidów odbywa się wyłącznie w obecności tłuszczów i żółci. Około 40% wchłoniętej dawki karotenu jest magazynowane w tkance tłuszczowej jako substrat do syntezy wit. A; reszta jest przekształcana w jelicie do witaminy A i magazynowana głównie w wątrobie.Nadmiar karotenoidów jest wydalany z kałem. Przy dłuższym i nadmiernym podawaniu wywołują żółtawe zabarwienie skóry.
Zawartość karotenoidów w wybranych produktach roślinnych
Produkt roślinny (spożywczy) | beta-caroten [ug/100 g] |
alfa-caroten [ug/100 g] |
likopen [ug/100 g] |
luteina i zeaksantyna [ug/100 g] |
Morele | 3.500 | – | 5 | – |
Brzoskwinie | 99 | 1 | – | 14 |
Nektarynki | 103 | 0 | – | 0 |
Pomarańcze | 39 | 20 | 0 | 14 |
Guava | 812 | – | 5.400 | – |
Arbuz | 230 | 1 | 4.100 | 14 |
Czerwone grejpfruty | 1.130 | – | 3.362 | – |
Brokuły | 700 | 1 | 0 | 1.900 |
Brukselka | 480 | 6 | 0 | 1.300 |
Kapusta biała | 80 | 0 | 0 | 150 |
Jarmuż | 4.700 | – | – | 21.900 |
Szpinak | 4.100 | 0 | 0 | 10.200 |
Sałata | 1.200 | 1 | 0 | 1.800 |
Groch | 350 | 16 | 0 | 1.700 |
Dynia | 3.100 | 3.800 | 0 | 1.500 |
Marchew | 7.900 | 3.600 | 0 | 260 |
Pomidory | 520 | – | 3.100 | 100 |
wg Mangels et al. 1993 r., Watzl B., Leitzmann C.: Bioaktive Substanzen in Lebensmitteln, Hippokrates Verlag, Stuttgart 2005.
Warto, jak mi się zdaje, zauważyć, prześledzić i zapamiętać nazwy produktów żywnościowych z tabelki powyżej. Następnie włączyć wymienione rośliny do diety. Około 50 karotenoidów (z pośród kilkuset z tej grupy) występuje w żywności. Ponieważ są one silnymi antyoksydantami pomagają zwalczać rozmaite choroby, przeciwdziałają starzeniu się, stanowią znakomitą profilaktykę zdrowotną. Wiele badań potwierdza takie dobroczynne działanie tych związków. Luteina i zeaksantyna pozytywnie wpływają na wzrok (zapobiegają zwyrodnieniu plamki żółtej). Zeaksantyna blokuje aktywność rodników nadtlenkowych, chroni błonę komórkową przed uszkodzeniami, przeciwdziała tworzeniu się zmian rakowych, pobudza układ odpornościowy. Likopen hamuje rozwój komórek rakowych, dzięki temu, że zaburza proces komunikacji między nimi. Zapobiega nowotworom: płuc, odbytnicy, jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita grubego, gruczołu krokowego, szyjki macicy itd. Ponadto przeciwdziała miażdżycy, zawałom, stymuluje układ immunologiczny. Dowiedziono, że wiele karotonoidów skutecznie zmniejsza uszkodzenia DNA będące przyczyną powstawania nowotworów złośliwych wywoływanych przede wszystkim przez wolne rodniki. W przeprowadzonych w USA badaniach mierzono u zdrowych ludzi liczbę rozerwanych łańcuchów DNA i stopień oksydacji. Początkowo stosowano u nich normalną dietę, potem z niską zawartością karotenoidów. Następnie podawano im sporo soków z marchwi i pomidorów oraz szpinak. Analizowano po pewnym czasie jaki wpływ ma dieta na liczbę uszkodzeń kodu genetycznego. Upraszczając: produkty zawierające karotenoidy zmniejszały utlenianie i obniżały znacząco ryzyko powstania zmian nowotworowych. Na przykładzie beta – karotenu prześledźmy w jaki sposób karotenoidy wypływają na stymulację układu odpornościowego. Aby rozpoznać komórki rakowe, krwinki białe najpierw muszą je odróżnić od prawidłowych. Potrzebne są do tego proteiny MHC2 które znajdują się na powierzchni krwinki. Ich niski poziom powoduje, że rak długo pozostaje nierozpoznany przez organizm i może swobodnie się rozprzestrzeniać. Beta – karoten zwiększa liczbę tych protein umożliwiając obronę ustroju. Ponadto podnosi aktywność limfocytów T i B co znacznie identyfikuje zwalczanie wolnych rodników. W jednym z dwóch komentarzy które poświęciłem leczeniu ziołami chorób nowotworowych napisałem: „Karotenoidy charakterystyczne dla żywności pochodzenia roślinnego posiadają właściwości zmniejszające ryzyko zachorowania na nowotwory. Ochronne działanie karotenoidów może wynikać ze zdolności wychwytywania wolnych rodników, zdolności przywracania łączności międzykomórkowej przez wpływ na ekspresję genu oraz przemianę w retinol, który zapobiega karcinogenezie nabłonka przez regulację różnicowania się komórek nabłonkowych. Jedno z badań (Cooper 1996 r.) dowodziło, że przyjmowanie beta karotenu zmniejsza ogólną śmiertelność chorych na raka o 40% . W badaniach Narodowego Instytutu Raka w USA (1997 r.) wykazano jednak, że podawanie nałogowym palaczom beta karotenu zwiększa o 28% zachorowalność na raka płuc”. Wcześniej (1994) podobne badanie przeprowadzono w Finlandii (tu u osób zażywających beta – karoten zwiększała się o 18% częstość zachorowań na raka płuc).
Inne duże badania prowadzone przez lekarzy Harvardu wykazały, że 50 miligramowa dawka beta – karotenu przyjmowanego co kilka dni (w celu zapobieżenia rakowi albo atakowi serca) okazała się nieskuteczna. Wyniki badań które tu przedstawiłem wywołały pierwotnie szok w świecie naukowym. Na każde badanie spojrzeć trzeba jednak z odpowiedniej perspektywy. Dobrze to oddaje opinia jednego z naukowców Harvardu który badania te skomentował mniej więcej takim stwierdzeniem: „Przekonanie, że równowartość kilku marchewek dziennie powoduje raka, nie brzmi sensownie z biologicznego punktu widzenia”. Kilkakrotnie wspominałem już o tym, że jeżeli wyizolujemy jeden dobroczynnie działający związek chemiczny i pozbawimy go powiązania z innymi, jego działanie staje się słabsze. W badaniach które trochę zachwiały wiarą naukowców w cudowne działanie karotenoidów mieliśmy do czynienia z suplementowanym, jednoskładnikowym, dodatkowo jeszcze syntetycznym beta – karotenem !!! Istnieje szereg badań pokazujących, iż spożywanie naturalnych produktów bogatych w karotenoidy wpływa pozytywnie na stan zdrowia i chroni przed chorobami. Ich przywołanie wymagałoby oddzielnego komentarza. Jednak by nie być gołosłownym kilka słów dotyczących produktów wymienionych w tabeli.
1. U zwierząt karmionymi brokułami wzrosła aktywność enzymów usuwających toksyny. Obniżyły one liczbę przypadków raka o 2/3.
2. U kobiet jedzących brokuły optymalizowała się ilość estrogenu którego nadmiar może wywoływać nowotwory,
3. Jedzenie brokułów przedłuża życie u pacjentów z rakiem płuc.
4. Mężczyźni którzy jedli kapustę raz na tydzień mieli o 66% niższe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, niż mężczyźni jedzący ją raz w miesiącu,
5. Kobiety które jadły marchewkę pięć razy w tygodniu lub częściej obniżały ryzyko udaru o 68% w stosunku do grupy kontrolnej,
6. Spożywanie kilku marchewek dziennie obniżyło poziom cholesterolu u mężczyzn o 10%,
7. Beta -karoten zawarty w jednej średniej marchewce jedzonej codziennie obniżał o połowę ryzyko raka (nawet u osób które kiedyś paliły),
8. Jedna średnia marchewka zawiera 6 miligramów beta – karotenu. Warto wiedzieć, że osoby z niskim poziomem beta – karotenu częściej chorują na różne rodzaje nowotworów, doznają udarów i zawału serca itp.
9. Jedno z badań wykazało, że spożywanie pół filiżanki gotowanego szpinaku dziennie może o połowę zmniejszyć ryzyko raka płuc, nawet u osób które kiedyś dużo paliły,
10. Badania niemieckie i włoskie pokazują, iż pomidory zawierające likopen obniżają ryzyko raka. Włosi wykazali, że ludzie spożywający dużo pomidorów rzadziej zapadali na raka przewodu pokarmowego – jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita grubego, i odbytnicy – niż ci którzy jedli mniej pomidorów….. itd. itd. itd.
Mój niemiecki jest pomiędzy czterema pancernymi a psem, dlatego po znalezieniu oryginału w Google Books wsparłam się Wikipedią. Grünkohl to jarmuż, a nie kapusta włoska.
Wniosek: wsuwajmy jarmuż!
Tak Pani Basiu, grunkohl to jarmuż, słuszna uwaga. Dziękuję za wychwycenie błędu. Pozdrawiam,
Henryk Różański