Jednym ze starych leków, pamiętających czasy sprzed I wojny światowej, a do dziś obecnym w aptekach jest urotropina (urotropinum), czyli metenamina (Methenamine) – heksametylenotetramina (heksamina) = sześciometylenoczteroamina, C6H12N4. Jest to zasada heterocykliczna powstała w wyniku kondensacji amoniaku z aldehydem mrówkowym. Biały lub żółtawy krystaliczny proszek, ulegający sublimacji, łatwo rozpuszczalny w wodzie, higroskopijny. Od początku był stosowany w leczeniu zakażeń układu moczowego, bowiem w kwaśnym moczu uwalnia formaldehyd, który niszczy bakterie i grzyby. W moczu zasadowym nie wykazuje aktywności przeciwdrobnoustrojowej. Mocz patologiczny często jest zasadowy, dlatego podczas podawania urotropiny konieczne jest zastosowanie zakwaszaczy, np. witamina C (W. Janiec 2010 r.), chlorek amonu, kwas migdałowy, kwas fosforowy, kwas bursztynowy, kwas fumarowy/ Różański H. 2007/ (doustnie). Istnieją nawet preparaty złożone zawierające prekursory kwasów. Urotropina w powiązaniu z kwasem hipurowym i migdałowym hamuje rozwój wielu bakterii Gram+ i Gram-, np. Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella. Niestety bakterie uzbrojone w enzym ureazę nie są wrażliwe na urotropinę. Kwas cynamonowy /Różański H. 2007 r./, migdałowy – potęgują działanie przeciwbakteryjne urotropiny. Nie wolno tego leku podawać wraz z sulfonamidami, bowiem powstają nieaktywne strąty, nierozpuszczalne w wodzie /Janiec W. 2010 r./. Nie łączyć z taniną. Maksymalne stężenie amoniaku w moczu występuje po 2 godzinach od podania urotropiny. Kwas solny obecny w żołądku hydrolizuje około 30% podanej dawki leku, dlatego ważne jest, aby podawać urotropinę dojelitowo. W tym celu już przed wojną opracowano opłatki i kapsułki żelatynowe opóźniające uwalnianie leku w przewodzie pokarmowym. Urotropina, szczególnie w połączeniu z olejkami eterycznymi doskonale odkaża układ żółciowy i była dawniej stosowana w tym celu.
Dawniej powszechnie używana przy Cystitis i Pyelitis a 0,5 g zapobiegawczo przeciwko poszkarlatynowemu zapaleniu nerek (Tappeiner H. 1910 r., Muszyński J. 1947 r.). Dr R. Franck (1939 r.) zalecał przy Cystitis, Pyelitis, Pyelonephritis, Prostatitis, Bakteriurie, pomocniczo przy terapii rzeżączki. Ponadto pozajelitowo i doustnie przy grypie, Meningitis, Sepsis, Róży i Poliomyelitis. Również dr R. Leszczyński (1931 r.) wspomniał, że “ostatnio polecają” urotropinę do zastrzyków dożylnych w 40% wodnym roztwoirze 1-10 ml w meningitis purulenta i encephalitis. Pamiętajmy, że w tych czasach nie było jeszcze suflonamidów i antybiotyków.
Urotropina jest wydalana z moczem, śliną i żółcią; przechodzi do płynu mózgowo-rdzeniowego (Leszczyński R. 1922 r., 1931 r.).
Dawki lecznicze urotropiny wynoszą 0,5-1 g 3 razy dziennie; w większych dawkach drażni drogi moczowe; niegdyś stosowano dożylnie po 5-10 ml 40% roztwór w ogólnych zakażeniach ustroju, we włośnicy, w pooperacyjnym zatrzymaniu moczu, profilaktycznie aby zapobiec zakażeniu po cewnikowaniu (Łowicki, Brejtman 1937 r.). Dr H. Tappeiner (1910 r.) zalecał podawanie urotropiny doustnie w postaci proszku z wodą sodową (dla chwilowego zobojętnienia kwasu solnego w żołądku). Przy zakażeniach pęcherza moczowego w przebiegu chorób wenerycznych polecał olejek sandałowy – Oleum Santali (Santalum album) po 1 g (w kaps.) lub 20 kropli w mleku kilka razy dziennie wraz z urotropiną (3 razy dziennie po 0,5 g).
Urotropina wywołuje niekiedy krwawienia z dróg moczowych, a chorzy z wrażliwym pęcherzem narzekają na pieczenie; może wywołać również pokrzywkę i wyprysk (F. Malinowski 1939 r.). Dla wzmocnienia działania urotropiny popularne było kojarzenie jej z kwasem fosforowym i benzoesowym:
Rp. Acidi phosphoric off. 17,0
Natri phozphorici 34,0
Aq. destillatae 250,0
MDS. 5-10 łyżeczek do kawy w ciągu dnia w niewielkiej ilości wody.
Rp. Acidi phosphorici 20,0
Urotropini 10,0
Acidi benzoici 5,0
Sir. citrici 50,0
Aq. destillatae 100,0
MDS. Cztery łyżeczki do kawy na dzień.
Chlorek amonu silnie zakwasza mocz i dlatego również podawano go po 1 g kilka razy dziennie (nawet do 10 g dziennie), aby utrzymać aktywność odkażająca urotropiny (Hano J. 1955 r.).
Moi wierni Czytelnicy wiedzą, że dawniej słabe roztwory formaliny (0,5-1-2%) były stosowane do przemywania skóry w miejscach nadmiernie pocących się, szczególnie gdy po szybko ulegał rozkładowi i wydzielał przykry zapach. Formalina działa jednak garbująco na skórę, wywołując u wielu ludzi podrażnienie, pieczenie i wypryski. Okazał się, że urotropina uwalnia formaldehyd powoli, stopniowo, pod wpływem wilgoci i zakwaszonego potu oraz kwasów uwalnianych przez bakterie naskórne. Dlatego urotropina jako delikatniejsza alternatywa dla formaliny znalazła zastosowanie w leczeniu nadmiernej potliwości. W handlu dostępne są maści, pudry i roztwory zawierające1-20% urotropiny. Hamuje rozwój bakterii i wydzielanie potu, zapobiega uwalnianiu przykrego zapachu potu.
Wskazania do stosowania urotropiny: bakteriuria (mocz zawierający nadmierne ilości bakterii) bez objawów stanu zapalnego; infekcje bakteryjne i drożdżakowe układu moczowego; oporność bakterii na antybiotyki i sulfonamidy, fluorochinolony. Zewnętrznie: nadmierna potliwość, alternatywa dla środków dezodorujących ze związkami glinu.
Urotropina fałszuje wyniki oznaczeń w moczu amin katecholowych i 17-hydroksyketosteroidów (wzrost poziomu) i estriolu (spadek poziomu), co należy uwzględnić w badaniach antydopingowych sportowców.
Przeciwwskazania: dna moczanowa, odwodnienie, ostre uszkodzenia wątroby i nerek, ciąża.
Preparaty aktualne apteczne z urotropiną:
1. Urosal (Vis) tabl. zawierające 300 mg urotropiny (metenamina) i 300 mg salicylanu fenylu (salol – doskonały związek salicylowy odkażający jelita i układ moczowo-płciowy, przeciwzapalny, rozkurczowy i przeciwbólowy, również pamietający czasy przedwojenne), cena ok. 10-11 zł.
2. Pedipur (Prolab) – puder leczniczy (60 g); 1 g zawiera 200 mg urotropiny, ponadto tlenek cynku i talk.
3. Dezorol (Profarm) – płyn zawierający w 100 g 2 g urotropiny, 1 g kwasu salicylowego i 1 g mentolu, cena ok. 11-12 zł, do smarowania skóry.
Urotropina jest dostępna również w hurtowniach chemicznych (jako czysta substancja).
Wybrane historyczne preparaty:
1. Helmitol (Helmitolum) – bezwodny metylocytrynian urotropiny – działał dłużej od czystej urotropiny, działał w moczu alkalicznym; podawano 0,1-0,5 g kilka razy dziennie.
2. Cystopuryna (Cystopurinum) – połączenie urotropiny z octanem sodu, doskonały środek moczopędny i odkażający drogi moczowe; podawano po 1 g 3 razy dziennie.
3. Amfotropina (Amphotropinum) – połaczenie kamfory z urotropiną, podawano po 0,5-1 g 3 razy dziennie.
4. Allotropina (Allotropinum) – kwaśny fosforan urotropiny, działający również przy zasadowym moczu; dawka 1 g 3 razy dziennie.
5. Hexalum – sulfosalicylan urotropiny, po 1 g 3 razy dziennie.
6. Borotropina (Borotropinum) – połączenie urotropiny z kwasem metaborowym, o działaniu moczopędnym i antyseptycznym. Działa odkażająco na układ moczowy. Dziś nie powinien być już odtwarzany z uwagi a nefrotoksyczność i hepatotoksyczność kwasu borowego. Podawano 0,5 g 3-4 razy dziennie.
Migdalan metenaminy (Mandelamine) rozpada się w moczu do formaldehydu i kwasu migdałowego. Kwas migdałowy nie tylko obniża pH moczu (zwiększa kwasowość), ale również hamuje rozwój bakterii i grzybów.
Urotropina działa najefektywniej w moczu o pH 5,5. Przy pH 7 nie wykazuje aktywności (T. Chruściel 1991 r.).
Urotropina nie działa na zarodniki bakterii (J. Modrakowski 1930 r.). Dłuższe podawanie urotropiny może wywołać krwiomocz, zwłaszcza u dzieci (Modrakowski 1930 r.). Nadaje się więc do krótkotrwałych terapii zakażeń układu moczowo-płciowego.
Rp. Sol. Urotropini 5,0/150,0
D.S. 3 razy dziennie po 1 łyżce stołowej.
Rp. Urotropini in tabl. a 0,5
D.t.d. Nr XV
S. 3 razy dziennie po 1 tabl.
Najnowsze komentarze