Czy łopian Arctium lappa L. działa?

Łopian lekarski – Lappa officinalis, taka jest dawna nazwa rośliny, mocno zakorzenionej w naszej fitoterapii. Długo nie znano składników łopianu odpowiedzialnych za działanie lecznicze. Aż do II połowy XX wieku często podawane były informacje z XIX wieku: inulina – 20-40% (zależnie od pory roku, jesienny najbogatszy), garbnik, cukier, olejek eteryczny, śluz. W I połowie XX wieku wykazano w korzeniu glikozyd lappinę i arktyinę C28H38O12.2H2O, hydrolizujący do arktygeniny C21H24O6 i glukozy. Wzór sumaryczny arktygeniny okazał się poprawny. Każdy jednak wie, że te składniki (za wyjątkiem specyficznych glikozydów) to raczej ogólniki, które można przypisać każdej roślinie i nie tłumaczą one właściwości leczniczych łopianu.

Łopian należy do rodziny złożnych – Compositae, obecnie Asteraceae (astrowate). Surowiec – korzeń łopianu – Radix Bardanae pochodzi z gatunku Arctium lappa L. (łopian większy), Arctium minus Bernh. (łopian mniejszy) oraz Arctium tomentosum Mill. (łopian pajęczynowaty), choć w medycynie ludowej wykorzystywane są do tych samych celów również inne gatunki.

W klasycznej fitoterapii korzeń łopianu uznany jest za środek czyszczący krew (depurativum), regulujący wypróżnienia, moczopędny (diureticum) i napotny (diaphoreticum). Ogólnie uznany za dermatoplasticum skuteczne w leczeniu schorzeń skórnych. Podawano łopian w formie leków doustnych (odwar Decoctum, wyciąg gęsty Extractum Bardanae fluidum – 4-6 razy dziennie 5 ml; sok – Succus Bardanae recens 3 razy dz. po 30-40 kropel) i zewnętrznych (odwar – Decoctum 25% do okładów, premywań, płukanek; sproszkowany korzeń Pulvis Rad. Bardanae subtil. – zasypka).

Odwarem i szamponem z dodatkiem soku, ekstraktu lub odwaru z korzenia myto i płukano włosy bez połysku, kruche wypadające, z łupieżem i wypryskami na skórze owłosionej. Surowiec był ujęty przez FP II i III.

W XIX wieku sok z korzenia Lappa officinalis stosowano zewnętrznie na pobudzenie wzrostu włosów. Odwar i napar z korzenia używano do przemywania liszajów, wyrzutów skórnych, łuszczycy. Wewnętrznie podawano odwar i napar przy podagrze, przymiocie (syfilis) i wyrzutach skórnych. Świeże pogniecione liście używano do okładów na oparzenia i jątrzące się owrzodzenia.

Maść z łopianu z XIX wieku: kilka korzonków łopianu drobno pokrajanych gotować w 1/2 l wody aż do odparowania połowy wody, dodać ćwierć funta wieprzowego tłuszsczu i postawić mieszaninę na 24 h, po czym dodać jeszcze 60 gr. wytopionego łoju wołowego, mieszając wszystko dobrze

Korzeń łopianu – Burdock Root (ang.) jest surowcem bogatym w lignany. Zachodni autorzy uważaja, że głowna aktywność łoppianu zależy od zawartości lignanów. Jest jednak grupa twierdząca, że za działanie łopianu odpowiadają przede wszystkim poliacetyleny, czyli polialkiny. Wiadomo jednak, że najwięcej lignanów zawieraja owoce łopianu (lignany dibenzylobutyrolaktonowe – arctigenin = arktigenina = arktygenina C21H24O6, arctiin = arktiina – arktyina – forma glikozydowa aktigeniny, czyli arctigenin-4-glucoside C27H34O11).

Arktigenina jest w organizmie metabolizowana do katecholi, substancji pobudzających psychicznie.

W owocach (kolczaste kulki na wierzchołkach pędów, przyczepiające się do ubrania) zawarty jest tłuszcz (30%), gorzki glikozyd arktyina (arctiin), kwas chlorogenowy (hepatoprotekcyjny, żółciopędny), lignany (lappaols A i B), germakranolidy. Owoce stanowią więc pożyteczny surowiec do sporządzania leczniczych naparów.

Liście łopianu sa bogate w arctiol (arktiol), czyli 8-alfa-hydroksyeudesmol, fukinon (fukinone), beta-eudesmol, petasitolon, taraksasterol, fukinanolid (fukinanolide) i kwasy fenolowe. W korzeniach jest około 2% fenolokwasów (kwas kawowy i chlorogenowy).

Korzenie zawierają poliacetyleny 0,001-0,002%, wolne kwasy (propionowy, izowalerianowy, masłowy, octowy, 3-oktenowy, 3-heksenowy), hormony roślinne (gamma-guanidyno-n-masłowy kwas = gamma-guanidino-n-butyric acid), kwas laurowy, mirystowy, palmowy, stearynowy, kwas kostowy (costic acid), kwas arktowy (arctic acid) – połączenie kwasu acetylenowego z siarką

Obecnie zaleca się zażywanie nalewki łopianowej – Tinctura Bardanae 1:5 w dawce 2-4 ml 3 razy dziennie, choć ja polecam większe dawki: 5-10 ml z nalewki mocniejszej: 1 część świeżego lub suchego rozdrobnionego korzenia na 3 części alkoholu 40-60%. Taka nalewka można również przemywać chorą skórę, np. łszczycową i trądzikową, z liszajami.

Odwar z korzenia, gotowany 10-15 minut zażywać po 100 ml 3-4 razy dziennie przy zapaleniu skóry, rumieniu, wypryskach, gorączce, zastoju moczu i cukrzycy. Odwar, napar i nalewka hamuje rozwój bakterii i wirusów (poliacetyleny łopianowe). Ekstrakt z owoców łopianu wyraźnie obniża poziom glukozy we krwi (wpływ hipoglikemiczny). Owoce i korzeń mają działanie przeciwnowotworowe. Korzeń zawiera składniki antymutagenne, szczególnie świeży sok z korzenia.

Przetwory z owoców i ziela łopianu mają działanie antycholinergiczne.

W medycynie ludowej przetwory z łopianu są używane w leczeniu nie tylko schorzeń skórnych, ale również reumatyzmu, zaburzeń metabolicznych, nieżytów przewodu pokarmowego i skąpomoczu.

Widzimy więc, że są znaczne postępy w rozpoznaniu właściwości chemicznych surowca. Działanie jego jest powolne i na efekty kuracji trzeba czekać. Ważna jest jakość surowca, aby nie był suszony w zbyt wysokiej temperaturze, która niszczy najcenniejsze składniki. Korzeń jest podatny na szkodniki. Trwałość surowca wysuszonego 1 rok.